ایران شهرساز

در خلال برگزاری بیست و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، اولین نکته‌ای که در بررسی وضعیت نشر کتاب‌های حوزه معماری و شهرسازی احساس می‌شود؛ نبود تعامل میان نهادهای علمی و اجرایی با ناشران این حوزه است.

هادی حسین‌نژاد - در خلال برگزاری بیست و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، اولین نکته‌ای که در بررسی وضعیت نشر کتاب‌های حوزه معماری و شهرسازی احساس می‌شود؛ نبود تعامل میان نهادهای علمی و اجرایی با ناشران این حوزه است. درواقع بخش اندکی از ظرفیت علمی کشور با اعتماد به ناشران خصوصی به فضای نشر این حوزه رونق بخشیده‌اند. می‌توان گفت دانشگاه‌ها‏، شهرداری‌ها، شوراهای شهر، وزارت‌ مسکن و دیگر نهادهای دولتی و عمومی؛ رابطه‌ای نابسامان با یکدیگر دارند.

برگزاری نمایشگاه کتاب که حضور نه‌چندان پررنگ ناشران حوزه معماری و شهرسازی را در خود به همراه داشت، بهانه‌ای شد تا خبرنگار پایگاه خبری شهرالکترونیک در گفتگو با برخی از ناشران فعال این حوزه به جمع‌آوری آراء و نظرات‌شان پرداخته و مصایب این حوزه تخصصی نشر را برشمارد.

مدیر انتشارات آذرخش: به اسپانسرهای دولتی نیازمندیم

نشر آذرخش در سال 74 تأسیس شده و با انتشار نزدیک به 400 عنوان کتاب در سال، یکی از ناشران فعال در حوزه­ شهرسازی و معماری‌ است. غلامحسین دولت‌آبادی، مدیر این انتشارات معتقد است اگر اقدامات و توجهات لازم صورت نگیرد، این بخش از بدنه­ نشر تخصصی در آینده­ نزدیک دچار مشکل می‌شود: «مشکلات زیادی پیش­روی این حوزه وجود دارد که مخاطب کم و فروش پایین بخشی از این مشکلات است. حضور نهادهای دولتی ذی‌ربط به‌عنوان اسپانسرهای مالی و حمایت آن­ها از نشر خصوصی، بسیار انگشت شمار است؛ خصوصا شهرداری­ها که متولی اصلی معماری و شهرسازی هستند و می­توانند نقش پررنگی در این حوزه داشته باشند.

همچنین مراکز دانشگاهی به‌عنوان پایگاه­های علمی معتبر می­توانند همکاری‌های گسترده ­ای با ناشران خصوصی برقرار کنند؛ چه از بعد حمایت مالی و چه از لحاظ علمی و کارشناسی. درمجموع به نظر می­رسد اگر در آینده این ایده ­آل­­های حداقلی میسر نشوند، مشکلات نشر در حوزه معماری و شهرسازی رو به افزایش خواهد گذاشت.»

از نگاه این ناشر؛ برای سامان دادن به این حوزه باید به خروجی کار نشر که همانا مخاطبان کتاب و دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته­ های مرتبط هستند، بیشتر پرداخت: «باوجود موقعیت قابل توجه نمایشگاه کتاب تهران، ما امسال از وضعیت فروش و استقبال مخاطبان راضی نبودیم. هرچند فکر می­کردیم ورود به مباحث جدید و جذاب در حوزه معماری و شهرسازی و پرداختن به مباحث کارشناسی و تکنیکی می­تواند نظر مخاطبان تخصصی را به خود جلب کند اما این اتفاق نیفتاد.»

انتشارات مهرایمان پروانه نشر خود را در سال 84 اخذ کرده و دفتر آن در تبریز است. رضا زالی‌اصل،‌ مدیر این انتشارات، جریان­های نشر و پخش در تهران را یکی از موانع بزرگ بر سر راه ناشران شهرستانی می‌داند که مانع از مطرح شدن کتابهای با ارزش می­شود: «ناشران شهرستانی ازسوی ناشران تهرانی به رخوت و انزوا کشیده شده و بایکوت می‌شوند و پخش‌کنندگان تهرانی به آثار این دست ناشران اهمیتی نمی‌دهند. اغلب این ناشران معتقدند نباید به ناشر شهرستانی رو داد. پس اگر یک ناشر شهرستانی کتاب قابل توجهی نیز منتشر کند، به جهت رویکرد دفعی مراکز پخش در تهران، این کتاب­ها نمی­تواند نمود و بروز خوبی در تهران داشته باشند و اغلب عقیم می­ مانند.

دیگر مشکل عمده‌ای که در حوزه­ نشر معماری و شهرسازی با آن روبرو هستیم، پدیده ناخوش­آیند کتاب­ سازی­ است. متأسفانه برخی از همکاران با کنار هم گذاشتن تعدادی عکس و مطلب، کتابی را با نامی متناسب با نیازهای موجود، منتشر می­کنند اما محتوای این کتاب­‌ها به هیچ وجه نیاز مخاطبانشان را برآورده نمی­ سازند.

مشکل دیگر ترجمه ­های موازی­ است، چراکه بخش نشر و پخش رو به ادغام گذاشته و تمام ناشران در یک بازه زمانی، به دلیل مقید نبودن به قانون کپی رایت، برای رسیدن به فروش بالا کتابی را که پیش‌تر ناشر دیگری منتشر کرده و موفق بوده، دوباره ترجمه و منتشر می‌کنند.»

زالی‌اصل، مهمترین تفاوت نشر در این حوزه را در لزوم تداوم مطالعه برای متخصصان می‌بیند: «در این رشته برخلاف رشته ­های فنی دیگر، فارغ‌التحصیان همواره باید درپی یادگیری مباحث جدید از طریق کتاب­های جدید باشند. بنابراین کتاب­های معماری و شهرسازی جدید نیاز اصلی فعالان این حوزه است اما کتاب­سازی و ترجمه­ های موازی باعث می­شود مخاطبان اعتماد خود را به ناشران از دست بدهند.»

او؛ عدم تمایل همکاری شهرداری­ها را از خلاء‌های این حوزه می‌داند: «ما در نشر مهر ایمان؛ مدت ای­ست که یک کتابخانه تخصصی با 1600 عنوان کتاب و نشریه فراهم آوده ­ایم که ظرف 3 ماه، 300 عضو را پذیرش کرده است. پیشنهاداتی هم به شهرداری تبریز داده ­ایم که فضایی را به ما اختصاص دهند تا با فعالیت پژوهشی، فاصله­ بین دانشگاه­ها و شهرداری را پر کنیم اما ...»

مدیر انتشارات شهرآب: باید جلوی تکثیرهای غیرقانونی در دانشگاه­ها را گرفت

انتشارات شهرآب بیشتر از سه دهه در حوزه نشر کتاب‌های معماری و شهرسازی فعالیت داشته و بیش از 3 هزار عنوان کتاب را در این سال‌ها منتشر کرده است. علی‌اکبر تورانیان؛ مدیر آن، عدم توجه دانشگاهیان اعم از استادان و دانشجویان را یکی از عوامل تاثیرگذار بر حوزه نشر معماری و شهرسازی می­داند و دل پری هم از تکثیرهای غیرمجاز در دانشگاه­ها دارد: «شاید درد اصلی ناشران این حوزه را باید در معرفی نشدن کتاب­ها ازسوی استادان دانشگاه­ها به دانشجویان خلاصه دید. کتابی که ما با دشواری­ فراوان منتشر می‌کنیم، در دانشگاه­ها که محل تمرکز تخصص و علوم در گرایش­های مختلف است، مطرح نمی­شود. هنوز بسیاری از اساتید به دانشجویان خود جزوه می­گویند و این مساله باعث می­شود دانشجو دیگر دغدغه­ای برای خرید کتاب در گرایش تحصیلی خود نداشته باشد.

اغلب دانشگاه­ها هم منعی در تکثیر و کپی کتاب‌ها ندارند که این مساله اقتصاد یک ناشر خصوصی که ریسک سرمایه­ گذاری برای انتشار یک کتاب را پذیرفته‏، به خطر می‌اندازد. در این سال‌ها ما بارها اعتراض خود را به مراکز مختلف اعلام کرده­ ایم اما هنوز هیچ رسیدگی صورت نگرفته است.»

از نگاه او؛ مشکلاتی همچون گرانی کاغذ و هزینه­ های چاپ از عادی‌ترین دشواری‌های ناشران این حوزه است. خصوصا اینکه اقتضای کار در حوزه­ شهرسازی و معماری این است که از مرغوب­ترین کاغذ­ها(گلاسه) و کیفیت چاپ بهره ببرد.

محمدرضا نیلفروشان یکی از پژوهشگران و مؤلفان باسابقه­ اصفهانی ا­ست که با مدیریت بر نشر گنبدهای فیروزه توانسته مجلدهای فراوانی در حوزه­ معماری و شهرسازی به انتشار برساند. به اعتقاد او؛ مهمترین مشکل نشر در این حوزه تخصصی، سنگین شدن کفه ترازو به سمت آثار ترجمه­ ای­ست حال آنکه منابع فراوانی در کشور وجود دارد که نیازمند پژوهش و تحقق هستند: «بزرگترین مشکل نشر در حوزه معماری و شهرسازی، ابتلا به انتشار کتاب­های ترجمه ا­ست. دلیلش هم این است که به‌­رغم ظرفیت­های غنی معماری و شهرسازی در تاریخ ایران، کار شاخصی در بخش تجزیه و تحلیل آثار معماری در کشور صورت نگرفته و اگر هم فعالیت­های انگشت‌شماری انجام شده باشد، با موانعی مواجه شده که متوقف مانده یا به نتیجه مطلوب نرسیده­اند.

در همین شهر اصفهان، ظرفیت­های تحقیقاتی زیادی وجود دارد ولی منابع لازم برای پژوهش، وجود ندارد و ارگان­های قدیمی که دارای تاریخچه ­های قابل توجهی هستند با ما همکاری ندارند. به‌عنوام مثال؛ من برای انجام پروژه‌ا­ی تحقیقاتی به بانک ملی و سپه مراجعه کردم تا از اطلاعات آن‌ها استفاده کنم ولی همکاری نکردند. در چنین شرایطی و در خلاء منابع داخلی، طبیعی­ است که تمام حرکت­ها به سمت ترجمه­ آثار خارجی پیش برود. معضل اینجاست که برخی ترجمه‌های منتشر شده از لحاظ فرهنگی و اقلیمی تناسبی با فرهنگ و موقعیت اقلیمی کشور ما ندارند. این‌‌گونه می­شود که معماران داخلی هم با تکیه به کتاب­های ترجمه، به سمت نماهای شیشه ­ای و .... می‌روند. این همه درحالی‌ است که هنوز پرداختن به معماری مساجد، تکایا، حوزه­ های علمیه و آب‌انبارها و ... در کتاب‌ها می­تواند نتایج فراوان و مفیدی را درپی داشته باشد. در اصفهان بیش از 140 مسجد قدیمی وجود دارد که تنها لیست آن­ها موجود است و هیچ اطلاعات دیگری از آن‌ها در دسترس نیست.»

نیلفروشان با اشاره به بحث بودجه می‌گوید: « در ایران کمتر بودجه‌ای صرف کارهای پژوهشی می‌شود. من؛ نامه­ های متعددی به مسوولان ازجمله رییس جمهور و وزیر ارشاد نوشته­ ام و ابراز تمایل کرده ­ام که روی مبانی معماری تاریخی در ایران کار کنم. این پیشنهادات اگرچه با استقبال مواجه می­شود ولی هرگز به مرحله عمل نمی­رسد.»

او پیشنهاد می‌کند: «شاید برای سامان دادن به پژوهش­های داخلی بتوان از سیستم طبقه‌بندی دانشگاه­ها استفاده کرد. آن‌چنانکه مشخص شود فلان دانشگاه، روی چه حوزه ­ای کار می­کند. این اتفاق در اغلب رشته‌های تحصیلی و در غالب کشورهای اروپایی و امریکایی افتاده که در این صورت احتمالا نشر کارهای پژوهشی هم سامان می‌گیرد. اگر استادان از دانشجویان بخواهند تا به کشف منابع غنی ایرانی مشغول شوند، ظرف چند سال با منابع مکتوب فراوانی در حوزه معماری و شهرسازی روبرو خواهیم بود و برای بسیاری از بناهای قدیمی، شناسنامه­های پژوهشی فراهم خواهد شد.»

عارف عدیلی هم بر این باور است که آثار ترجمه؛ مبین فرهنگ و نیازهای غربی‌ها هستند و نمی­توانند جوابگوی اقلیم و فرهنگ ایران باشند. از نظر او؛ کمبود استادان خبره و مولفان کارکشته که بتوانند کتاب­های قابل تاملی را خلق کنند، به شدت در حوزه­ نشر معماری و شهرسازی محسوس است: «عدم وجود کتاب­های تالیفی خوب ضعف بسیار عمده‌ای‌ست. من؛ خودم؛ بیشتر از 20 عنوان کتاب ترجمه­ ای داشته­ ام و اگرچه احساس می­کنم به کتاب­های تالیفی نیاز داریم اما هنوز نیروی تخصصی برای تولید تالیفات ارزشمند در کشور کم است و اساتید موفق و صاحب اندیشه انگشت­ شمارند.»

او که اعتقاد دارد؛ کتاب­ها ارزشمند و قابل تامل می­توانند ضامن اقتصاد نشر در هر حوزه‌ای باشند، بیشترین موفقیت در زمینه کیفیت کتاب‌های معماری را به ناشران خصوصی نسبت می‌دهد: «باید بپذیریم نشر خصوصی در هر حوزه ­ای موفق­ تر از بخش­های دولتی عمل می­کند. چراکه برای سرمایه­ گذاری ناگزیراست آثار ارزشمند و مورد توجه تولید کند. تجربه ثابت کرده نهادهای دولتی، از آنجا که دغدغه بازگشت سرمایه را ندارند، تنها بودجه­ ها را خرج می­کنند بدون آن‌که ضمانتی بر کیفیت آثار وجود داشته باشد.»

این ناشر می‌گوید: «دانشگاه­ها می­توانند در جریان معماری و شهرسازی مرکزیت پیدا کنند اگرچه تمام اساتید و دانشگاه­ها بضاعت علمی ندارند. لذا تنها چند دانشگاه در کشورمی‌توانند مبداء جریان­های علمی مکتوب معماری و شهرسازی باشند. دانشگاه‌هایی مثل دانشگاه تهران، شریف و صنعتی اصفهان. این دانشگاه­ها می­توانند با همکاری­ با ناشران خصوصی به پرو ژه­های پژوهشی و وضعیت کمی و کیفی کتاب‌های تالیفی در این حوزه سامان ببخشند. ولی درحال حاضر ناشران خصوصی برای برقراری ارتباط با دانشگاه­ها با مشکل روبرو هستند زیرا ظرفیت­های همکاری در این دایره، ازسوی دانشگا­ها تعبیه نشده است.»