ایران شهرساز

ارگ نوشیجان در ملایر که عنوان قدیمی ترین نیایشگاه خشتی و یکی از قدیمی ترین بناهای دنیا را به خود اختصاص داده، ضمن ناشناخته باقی ماندن سالهاست که در معرض عوامل جوی و بارشهای مکرر باران قرار گرفته و هر بار قسمتی از آن تخریب شده است.

قدمت ارگ تاریخى نوشیجان که در ۶۰ کیلومترى جنوب شرق همدان و ۲۰ کیلومترى شمال غرب ملایر روى تپه اى به ارتفاع ۳۷ متر واقع شده است به عصر آهن و اوایل استقرار مادها در ایران بازمى گردد.

آثار فوقانى این تپه مربوط به دوره پارتها، لایه میانى از دوره هخامنشى و آثار تحتانى که روى سازه طبیعى تپه بنا شده است از دوره مادها برجاى مانده است.

این ارگ مهمترین نیایشگاه مادها بوده و عناصر این مجموعه به عنوان نخستین الگوهاى معمارى ایرانى در فلات قاره ایران از منحصر به فردترین و ارزشمندترین آثار تاریخى کشور محسوب می شود.

این بنا بر فراز تپه ای به همین نام قرار دارد که در سال 1346 به شماره 763 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و در سالهای 1967 تا 1978 از سوی موسسه ایرانشناسی بریتانیا طی دو فصل مورد کاوشهای باستان شناسی قرار گرفت که دستاورد فعالیتهای آن هیئت، شناسایی سه دوره معماری باستانی متعلق به ماد، هخامنشی و اشکانی بود.





ارگ تاریخى نوشیجان شامل اجزاى بناى قدیمى جبهه غربى "اولین نیایشگاه"، تالار ستون دار"آپادانا"، معبد مرکزى "دومین نیایشگاه"، اتاقها، انبار، تونل، و حصار و دژ است.

در این میان تالار ستون دار محوطه ای است با 12 پایه سنگی و ستونهایی از چوب که از بین رفته اند. در اطراف این سالن ساختمانهای کوچکی به شکل اتاق وجود دارند که ساختمانهای مسکونی محسوب می شده و تالار دارای پنجره هایی شبیه به پنجره های بزرگ سنگی در تخت جمشید است.

معبد مرکزی یا دومین آتشگاه نیز در مرکز مجموعه قرار دارد و سایر ابنیه در اطراف آن ساخته شده است. ساختمان این آتشکده هشت ضلعی است و با زاویه ای که در گوشه هایی از آن ساخته شده شکل بسیار جالبی را به وجود آورده است.

درب کوچکی از اتاق کوچک کنار آتشکده با پلکان به طبقه دوم راه داشته و آتشدان این معبد در گوشه ساختمان آتشکده قرار داشته که حدود یک متر از کف معبد ارتفاع دارد و در اطراف آن شیاری تعبیه شده که از ریختن مواد باقی مانده ناشی از سوختن چوب به داخل معبد جلوگیری بعمل آید.

این ارگ دارای چهار اتاق است، سقف این اتاقها که همگی خراب شده اند تخم مرغی شکل بوده و دو سوراخ به منظور تهویه تعبیه شده است و احتمالا این اتاقها برای نگهداری غذا و آذوقه برای مدت طولانی مورد استفاده قرار می گرفته است.

در آپادانا نیز در وسط قسمت شرقی تالار با شیب 30 درجه و عمق 18 متر و 42 پله تا زیر ساختمانها تونلی حفر شده است که عملکرد آن به درستی معلوم نیست.

در خارج از قلعه، حصار مرتفع و خشتی با ارتفاع هشت متر و چینه های پهن و شگفت انگیز با سوراخهای تیرکش که برای سرکوبی دشمن و حفاظت قلعه بکار می رفته است دور تا دور قلعه ادامه دارد.

مطالعه ویژگیهای خاص معماری این مجموعه که در نوع خود معرف نخستین نمونه های اگوهای معماری کشور در فلات ایران از جمله کاربرد طاقهای هلالی و پوشش سقف بصورت گهواره ای، کاربرد مقرنس در تزئین بنا و یکی از نمونه های نخستین تالارهای ستون دار در تاریخ معماری ایران و مطالعه اشیاء مکشوفه از این اثر باستانی راهگشای دانشمندان در شناخت بیشتر از فرهنگ معماری و هنر اوایل دوران تاریخی بوده است.

ارگ و تپه تاریخی نوشیجان که قدیمی ترین بنای خشتی دنیا محسوب می شود، در دور اول سفر هیئت دولت به استان همدان به عنوان منطقه نمونه گردشگری مطرح شده است.

رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان همدان در گفتگو با خبرنگار مهر در همدان در خصوص این بنا گفت: در دور اول سفر هیئت دولت به استان همدان در مجموع 27 منطقه نمونه گردشگری در استان همدان مصوب شد که ارگ نوشیجان نیز در بین آنها قرار دارد.

اسدالله بیات با بیان اینکه منطقه نمونه گردشگری محلی انتخابی در اطراف عرصه و در ضلع شرقی جاده ملایر که در ضلع غربی آن تپه و ارگ نوشیجان قرار دارد، معین شده است، گفت: مطالعه منطقه گردشگری در حد امکان سنجی صورت گرفته و در حال حاضر در صدد جذب سرمایه گذار و عقد قرارداد برای شروع کار هستیم.

وی با اشاره به اینکه در این زمینه تبلیغات لازم صورت گرفته است، ادامه داد: در خصوص ارگ تاریخی نوشیجان نیز که در 24 کیلومتری ملایر و در مسیر روستای "آورزمان" قرار دارد در وسعتی حدود 19 هکتار کاوشهای باستان شناسی در سال گذشته انجام شد.

بیات ادامه داد: امسال برای ساماندهی بیشتر این بنای خشتی ادامه کاوش ها در برنامه قرار گرفته است.

اسدالله بیات با اشاره به اینکه در سال جاری توسعه کمپینگهای اقامتی و نصب آلاچیق را در این منطقه اجرا می کنیم، افزود: ارگ تاریخی نوشیجان به لحاظ حفاظتی باید در مجموعه ای بسته و سالن قرار گیرد تا به درستی حفاظت شود زیرا در حال حاضر با وجود تدابیر اندیشیده شده برای حفاظت از آن، این اثر همچنان در معرض عوامل جوی قرار دارد.

رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان اعتبار مورد نیاز برای ساخت سالن حفاظت از بنا را حدود 700 میلیون تومان ذکر کرد و گفت: درصدد هستیم تا در دور سوم سفر هیئت دولت به استان همدان این اعتبار را مصوب کنیم.

اسدالله بیات خاطرنشان کرد: در صورت ساخت این مجموعه، قدیمی ترین بنای خشتی دنیا به یکی از سایتهای اساسی و موزه های معتبر کشور تبدیل می شود و اشیاء فرهنگی و عتیقه های شهرستان ملایر در آن نگهداری خواهد شد.

در این خصوص که نوشیجان قدیمی ترین نیایشگاه خشتی جهان است، شکی نیست اما کارشناسان هنوز موفق نشده اند از بین ارگ بم، ارگ نوشیجان و چغازنبیل یکی را به طور قطع به عنوان قدیمی ترین بنای خشتی دنیا برگزینند.