۱۳۹۱-۹-۱۷، ۰۹:۴۱ عصر
[*]
[*]
[*]
[*]
تمرکززدایی در مدیریت شهری
یکی از اهداف عمده انقلاب اسلامی، تلاش برای افزایش و دخالت مردم در اداره امور است. بر این اساس و با توجه به نقش موثر سیاست عدم تمرکز در اداره عمومی کشور و ضرورت سپردن امور محلی به دست مردم محل، تشکیل شورای اسلامی مردمی مورد توجه قرار گرفت و برای تامین مشارکت مردم در پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی جایگاه ویژه یی در قانون اساسی به آن اختصاص یافت. مجلس شورای اسلامی با تصویب قانون تشکیلات شوراهای اسلامی، طرز تشکیل، حدود اختیارات و وظایف شوراهای اسلامی کشوری را مشخص کرد و قدم مفیدی در جهت استقرار شوراها و حرکت به سوی عدم تمرکز برداشته شد. شورای اسلامی محلی نوعی حاکمیت مردم و شرکت دادن مردم در امور محلی خود به شمار می رود. امروزه شهرداری ها به ضرورت اهمیت مشارکت مردمی در اداره امور شهرها پی برده اند. هم اکنون در بسیاری از شهرداری ها به ویژه در شهرداری تهران تجربه های مشارکتی در حال انجام است. تشویق به مشارکت مردم در اداره امور شهر یکی از مهم ترین اصول آرمانی مدیریت شهری نوین است که نشان می دهد در جهانی که به طور فزاینده به سمت شهری شدن گام برمی دارد، مشارکت مردمی جایگاهی رفیع دارد. به عبارت بهتر رویارویی با مسائل و مشکلاتی که شهرهای امروز جهان با آن درگیر هستند، تنها با بهره گیری درست و بهینه از توان و استعدادهای موجود در شهروندان در قالب برنامه های مشارکتی قابل دستیابی است.
● مشارکت در مدیریت و تصمیم گیری شهری
یکی از مهم ترین عواملی که به تداوم حیات بشر یاری رسانده است، همکاری و مشارکت میان انسان ها است. مشارکت شهروندان در اداره شهر و تصمیم گیری محلی همواره به عنوان یکی از شیوه های انسجام اجتماعی مطرح شده است. عالی ترین نهاد برای تجلی مشارکت مردم در شهرها، شوراها و انجمن های شهر است. این نهاد به نمایندگی از تمام ساکنان یک شهر که دخالت و شرکت همه آنها در برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها امکان پذیر نیست، به اداره امور شهرها و نظارت بر آن پرداخت. از طرف دیگر طرح های توسعه شهری است که به طور ساده می توان آن را عبارت از طرح جامع، طرح هادی و طرح تفضیلی دانست؛ نقشه یی که گسترش آتی شهر و اختصاص کاربردهای شهری را طی سالیان آینده مشخص و در مورد آنها برنامه ریزی و تصمیم گیری می کند. طرح های توسعه شهری به نحو بارزی پیوند همه سویه با زندگی شهرنشینان دارند و مشورت با شهروندان در تهیه و اجرای این طرح ها امری ضروری است. به عبارت دیگر چون فعالیت شهری برای مردم است، شهروندان باید در آن مشارکت داشته باشند. سازمان دادن هر فعالیت شهری بدون مشارکت مردم در هر جای دنیا به شکست منجر می شود. روشن است که طرح های توسعه شهری باید تطابق لازم را با نیازهای جامعه داشته باشند و آنها را منعکس کنند زیرا مردمی که سالیان سال در یک شهر و در یک محل زندگی کرده اند بهتر از هر کس دیگر نیازهای آن منطقه را شناخته و تشخیص می دهند. تهیه کنندگان این طرح ها می توانند بهترین رهنمودها را از مردم محله بگیرند. در میان شهروندان می توان به اهمیت ویژه شورایاری ها در پیشبرد اهداف کلانشهر مدیریت شهری اشاره کرد.
شورایاری ها مردمی ترین نهادی هستند که موضوع مشارکت اجتماعی را به صورت ملموس و در پایین ترین سطح اجتماعی محقق کرده اند. در واقع می توان گفت شورای اسلامی شهر تهران برای تشویق مشارکت گسترده شهروندان در امور شهری به ویژه خدمات شهری، شورایاران را تشکیل داده است. این نهاد مردمی در موضوع هایی که بر بخش خاصی از فعالیت های شهرداری تاثیر می گذارند، نفوذ مستقیم محلی را امکان پذیر می سازند. به این ترتیب خدمات شهری متنوع با دگرگونی های محلی و تمایلات شهروندان، بهتر سازماندهی می شوند. بنابراین دخالت شهروندان در اداره امور شهر موجب می شود مراحل سیاستگذاری اداره امور شهر با نظر جمعی صورت پذیرد و راه حل نهایی نیز از پذیرش بیشتری در سطح محلات برخوردار شود. حضور شهروندان به خصوص شورایاران که از افراد بومی محله ها هستند، می تواند در ارتقای سطح خدمت رسانی در محله ها مفید واقع شود زیرا آنها با مشکلات محلی آشنایی کافی دارند و می توانند در انعکاس آن به دست اندرکاران اجرایی شهر نقش مثبت داشته باشند. از این رو برای شکل گیری ارتباط و تعامل سازنده بین ساکنان محل با مسوولان ذی ربط، تشکیل نهادهای مردمی از جمله شورایاری ها ضرورت دارد زیرا از این طریق می توان شبکه گسترده یی از روابط اجتماعی و فرهنگی را ایجاد کرد. ایجاد حس تعلق شهروندی با فراهم کردن فضای مشارکت فعال بین شهروندان محقق می شود. بر این اساس با توجه به حجم مشکلات پیش روی کلانشهر تهران، شهرداری می تواند از توانایی ها و ظرفیت های شهروندان برنامه ریزی مدونی را طراحی کرده تا زمینه را برای ایجاد یک پارلمان شهری قدرتمند فراهم کند.
● انجمن های محلی و رشد اجتماعی
نهادهای محلی از جمله شورایاری ها می توانند با ارائه فعالیت های مختلف محلی به مردم و جلب کمک و همراهی آنها فرصت مناسبی برای شرکت در امور محل در اختیار همگان قرار دهند. بدیهی است که فعالیت شورایاری ها امری ضروری و قابل قبول است چرا که برای انجام امور مردم باید از خود آنها کمک گرفت. اگر در قانون اساسی کشورها پیش بینی شده است سهم موثرتری برای شرکت در امور مملکتی و محلی به مردم داده شود، برای این است که ایجاد موثرترین و بهترین سازمان برای نیل به مقصود یک امر اجتناب ناپذیر است و این هدف تحقق نخواهد شد جز با تمرین در کار دسته جمعی به خصوص در سطح محل. چون در سطح محله ها به سبب اینکه مسائل مطرح شده در معرض دید اهالی است، مردم با تسلط بیشتر به چاره جویی می پردازند و با علاقه و صمیمیت زیادتر امور مربوطه را ارزیابی می کنند. تامین منافع حیاتی و مستمر مردم در کادر بزرگ کشورها هنگامی بهتر امکان پذیر می شود که امور کشوری به موازات تمایلات و خواسته های محلی پیش برود و تقویت و توسعه نیروهای محلی از بهترین عوامل تعیین کننده منافع ملی و محلی است.
● نتیجه گیری
در جامعه امروزی دیگر نمی توان کلانشهرها را تنها از راه صدور بخشنامه، اطلاعیه، دستورالعمل و... اداره کرد. برای اداره موفق شهر نمی توان از مدیریت های جداگانه بهره گرفت. اگر هر یک از عناصر مجموعه مدیریت شهر بنا به حوزه اختیارات خود برای شهر تصمیم بگیرند و از منظر بخشی نگری به شهر بنگرند، ناهمگونی تصمیمات در بعد کلان مشکلات عدیده یی را پیش خواهد آورد. الگوهای گوناگون حاکمیت شهری در دنیا اعم از اعطای اختیارات کامل و فراگیر به شورای شهر به عنوان دولت های محلی یا محدود کردن و در نظر گرفتن حداقل اختیارات برای این مجموعه موید آن است که به هر حال اداره شهر نیاز به متولی قدرتمند دارد که اگرچه واحد نیست اما دربرگیرنده مجموعه یی متحد در عرصه نظر و عمل است. در آخر باید گفت مدیریت هر شهر به سه عنصر شهر، شهروندان و شهرداری بستگی دارد. تعامل دو سویه و مستقیم بین شهروندان و شهرداری موجب ایجاد مشارکت می شود و هر اندازه مشارکت مردم در اداره شهر بیشتر شود، حس تعلق آنان به شهر نیز افزایش می یابد.
● مشارکت در مدیریت و تصمیم گیری شهری
یکی از مهم ترین عواملی که به تداوم حیات بشر یاری رسانده است، همکاری و مشارکت میان انسان ها است. مشارکت شهروندان در اداره شهر و تصمیم گیری محلی همواره به عنوان یکی از شیوه های انسجام اجتماعی مطرح شده است. عالی ترین نهاد برای تجلی مشارکت مردم در شهرها، شوراها و انجمن های شهر است. این نهاد به نمایندگی از تمام ساکنان یک شهر که دخالت و شرکت همه آنها در برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها امکان پذیر نیست، به اداره امور شهرها و نظارت بر آن پرداخت. از طرف دیگر طرح های توسعه شهری است که به طور ساده می توان آن را عبارت از طرح جامع، طرح هادی و طرح تفضیلی دانست؛ نقشه یی که گسترش آتی شهر و اختصاص کاربردهای شهری را طی سالیان آینده مشخص و در مورد آنها برنامه ریزی و تصمیم گیری می کند. طرح های توسعه شهری به نحو بارزی پیوند همه سویه با زندگی شهرنشینان دارند و مشورت با شهروندان در تهیه و اجرای این طرح ها امری ضروری است. به عبارت دیگر چون فعالیت شهری برای مردم است، شهروندان باید در آن مشارکت داشته باشند. سازمان دادن هر فعالیت شهری بدون مشارکت مردم در هر جای دنیا به شکست منجر می شود. روشن است که طرح های توسعه شهری باید تطابق لازم را با نیازهای جامعه داشته باشند و آنها را منعکس کنند زیرا مردمی که سالیان سال در یک شهر و در یک محل زندگی کرده اند بهتر از هر کس دیگر نیازهای آن منطقه را شناخته و تشخیص می دهند. تهیه کنندگان این طرح ها می توانند بهترین رهنمودها را از مردم محله بگیرند. در میان شهروندان می توان به اهمیت ویژه شورایاری ها در پیشبرد اهداف کلانشهر مدیریت شهری اشاره کرد.
شورایاری ها مردمی ترین نهادی هستند که موضوع مشارکت اجتماعی را به صورت ملموس و در پایین ترین سطح اجتماعی محقق کرده اند. در واقع می توان گفت شورای اسلامی شهر تهران برای تشویق مشارکت گسترده شهروندان در امور شهری به ویژه خدمات شهری، شورایاران را تشکیل داده است. این نهاد مردمی در موضوع هایی که بر بخش خاصی از فعالیت های شهرداری تاثیر می گذارند، نفوذ مستقیم محلی را امکان پذیر می سازند. به این ترتیب خدمات شهری متنوع با دگرگونی های محلی و تمایلات شهروندان، بهتر سازماندهی می شوند. بنابراین دخالت شهروندان در اداره امور شهر موجب می شود مراحل سیاستگذاری اداره امور شهر با نظر جمعی صورت پذیرد و راه حل نهایی نیز از پذیرش بیشتری در سطح محلات برخوردار شود. حضور شهروندان به خصوص شورایاران که از افراد بومی محله ها هستند، می تواند در ارتقای سطح خدمت رسانی در محله ها مفید واقع شود زیرا آنها با مشکلات محلی آشنایی کافی دارند و می توانند در انعکاس آن به دست اندرکاران اجرایی شهر نقش مثبت داشته باشند. از این رو برای شکل گیری ارتباط و تعامل سازنده بین ساکنان محل با مسوولان ذی ربط، تشکیل نهادهای مردمی از جمله شورایاری ها ضرورت دارد زیرا از این طریق می توان شبکه گسترده یی از روابط اجتماعی و فرهنگی را ایجاد کرد. ایجاد حس تعلق شهروندی با فراهم کردن فضای مشارکت فعال بین شهروندان محقق می شود. بر این اساس با توجه به حجم مشکلات پیش روی کلانشهر تهران، شهرداری می تواند از توانایی ها و ظرفیت های شهروندان برنامه ریزی مدونی را طراحی کرده تا زمینه را برای ایجاد یک پارلمان شهری قدرتمند فراهم کند.
● انجمن های محلی و رشد اجتماعی
نهادهای محلی از جمله شورایاری ها می توانند با ارائه فعالیت های مختلف محلی به مردم و جلب کمک و همراهی آنها فرصت مناسبی برای شرکت در امور محل در اختیار همگان قرار دهند. بدیهی است که فعالیت شورایاری ها امری ضروری و قابل قبول است چرا که برای انجام امور مردم باید از خود آنها کمک گرفت. اگر در قانون اساسی کشورها پیش بینی شده است سهم موثرتری برای شرکت در امور مملکتی و محلی به مردم داده شود، برای این است که ایجاد موثرترین و بهترین سازمان برای نیل به مقصود یک امر اجتناب ناپذیر است و این هدف تحقق نخواهد شد جز با تمرین در کار دسته جمعی به خصوص در سطح محل. چون در سطح محله ها به سبب اینکه مسائل مطرح شده در معرض دید اهالی است، مردم با تسلط بیشتر به چاره جویی می پردازند و با علاقه و صمیمیت زیادتر امور مربوطه را ارزیابی می کنند. تامین منافع حیاتی و مستمر مردم در کادر بزرگ کشورها هنگامی بهتر امکان پذیر می شود که امور کشوری به موازات تمایلات و خواسته های محلی پیش برود و تقویت و توسعه نیروهای محلی از بهترین عوامل تعیین کننده منافع ملی و محلی است.
● نتیجه گیری
در جامعه امروزی دیگر نمی توان کلانشهرها را تنها از راه صدور بخشنامه، اطلاعیه، دستورالعمل و... اداره کرد. برای اداره موفق شهر نمی توان از مدیریت های جداگانه بهره گرفت. اگر هر یک از عناصر مجموعه مدیریت شهر بنا به حوزه اختیارات خود برای شهر تصمیم بگیرند و از منظر بخشی نگری به شهر بنگرند، ناهمگونی تصمیمات در بعد کلان مشکلات عدیده یی را پیش خواهد آورد. الگوهای گوناگون حاکمیت شهری در دنیا اعم از اعطای اختیارات کامل و فراگیر به شورای شهر به عنوان دولت های محلی یا محدود کردن و در نظر گرفتن حداقل اختیارات برای این مجموعه موید آن است که به هر حال اداره شهر نیاز به متولی قدرتمند دارد که اگرچه واحد نیست اما دربرگیرنده مجموعه یی متحد در عرصه نظر و عمل است. در آخر باید گفت مدیریت هر شهر به سه عنصر شهر، شهروندان و شهرداری بستگی دارد. تعامل دو سویه و مستقیم بین شهروندان و شهرداری موجب ایجاد مشارکت می شود و هر اندازه مشارکت مردم در اداره شهر بیشتر شود، حس تعلق آنان به شهر نیز افزایش می یابد.
[*]
آزاده طاعتی
منابع؛
۱-علوی تبار، علیرضا، بررسی الگوی مشارکت شهروندان در اداره امور شهرها، تهران؛ انتشارات سازمان شهرداری های کشور، چاپ اول، ۱۳۷۹
۲-هاشمی، فضل الله، مشارکت شهروندان در طرح ریزی شهری و منطقه یی، سال دوم، شماره هشتم، بهار ۱۳۷۹
۳-طاهری، ابوالقاسم، حکومت های محلی و عدم تمرکز، تهران؛ نشر قومس، چاپ چهارم، ۱۳۷۸
۴-کریمی، وهاب، بررسی الگوهای شناخته شده شوراهای محلی در جهان، تهران، اسفند ۱۳۸۱
*کارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات
منابع؛
۱-علوی تبار، علیرضا، بررسی الگوی مشارکت شهروندان در اداره امور شهرها، تهران؛ انتشارات سازمان شهرداری های کشور، چاپ اول، ۱۳۷۹
۲-هاشمی، فضل الله، مشارکت شهروندان در طرح ریزی شهری و منطقه یی، سال دوم، شماره هشتم، بهار ۱۳۷۹
۳-طاهری، ابوالقاسم، حکومت های محلی و عدم تمرکز، تهران؛ نشر قومس، چاپ چهارم، ۱۳۷۸
۴-کریمی، وهاب، بررسی الگوهای شناخته شده شوراهای محلی در جهان، تهران، اسفند ۱۳۸۱
*کارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات