۱۳۹۱-۱۱-۲۵، ۰۹:۰۶ عصر
در عصر پهلوی دوم، تهران عمیقترین تحولات تاریخ کوتاه خود را گذراند. در سال 1320 تهران شهری ضعیف و در اشغال بود اما در سال 1357 تهران پایتخت بزرگ و بینالمللی ایران به شمار میرفت. خانواده سلطنتی خانههای زیبای قدیمی خود را در مرکز شهر ترک کردند و به طور دایم و در ویلاهای جدید شمال شهر سکنی گزیدند. این صعود محله های مرکزی و بسیار ثروتمند به شمال شهر موجب جدایی اجتماعی و سپس گسستگی سیاسی شد و به تجزیه پایتخت به دو بخش شمال و جنوب منجر شد.
بروز جنگ جهانی دوم و اشغال ایران به دست متفققین در سال 1320 به برکناری رضا پهلوی و به قدرت رسیدن پسرش محمدرضا پهلوی انجامید. پس از آن، تخفیف سرکوب سیاسی زمینه را برای تجدید حیات مطبوعات آزاد، اتحادیههای صنفی و احزاب سیاسی رقیب فراهم آورد که 12 سال دوام یافت، انفجار فعالیتهای آزاد و دموکراتیک در تهران سیمای شبانه پایتخت را دگرگون کرد. "آغاز به تهیه طرحهای هادی (1327((شیعه، 1383) از جمله مهمترین اقدامات شهرسازی این دوره محسوب میشود.
افزایش درآمد نفت و میزان فزاینده رشد جمعیت همراه با رشد مهاجرت به شهرها، توسعه هر چه بیشتر پایتخت را در پی داشت. در طول سالهای 1330 تا 1342 بورس بازی زمین و ساخت و ساز مسکن، که در سالهای اولیه پس از جنگ آغاز شده بود، ابعاد وسیعتری را به خود گرفت. افزایش تعداد اتومبیلهای شخصی و اتوبوس منجر به گسترش شهر به سوی نواحی پیرامون گردید.
"در سالهای بین 1342 تا 1356 با بروز انقلاب سفید و تجددخواهی هر چه بیشتر حکومت قانون اصلاحات ارضی به اجرا گذاشته شد. این قانون باعث به وجود آمدن قشر متوسط کشاورز و هجوم به شهرها شد به نحویکه جمعیت شهری به 67 درصد و جمعیت تهران به 4.5 میلیون نفر افزایش یافت" (مدنی پور، 1381) در نتیجه ساختمان سازی در شهرها بیش از پیش صورت گرفت. این سالها، "دوره گسترش ضوابط، مقررات و ضوابط شهری"(شیعه، 1383) است.
برغم مرسومات تاریخ شهرسازی که دگرگونیها در درون آن جستجو میشود و نه در ورای سازمان و بافت موجود شهر، "در دوره پهلوی دولت بر آن میشود تا چهره شهر را نه بر مبنای تفکر و تحول درونی بلکه بر اندیشه و تغییر بیرونی دگرگون سازد.(حبیبی، 1384) تهران این دوره مستقیما از کشورهای پیشرفته تبعیت میکند. "اگر در دورههای قبل طراحی به به فضاهای شهری معطوف بود و بافت شهری ارگانیک همچنان به زندگی خود ادامه میداد، قوانین ساختمانسازی طرح جامع تهران، الگوی جدیدی را به وجود آورد که ارتباط چندانی با گونههای ساختمانی متداول در تهران نداشت و بافت درونی شهر را نیز تحت تاثیر قرار داد." (میرمقتدایی و دیگران، 1385)
صحنه اصلی زندگی سیاسی و بحرانهای اجتماعی که منجر به سقوط نظام پهلوی گشت، فضاهای جمعی تهران بود. "در این فضای محدود تمامی تضادهای سیاسی ایران، پس از تفوق در جامعه شهرنشین تبلور مییابد، نقش بازی کردند و منفجر شدند" (اورکارد، 1375) شناخت خصوصیات عینی و ذهنی این فضاها، میتواند منجر به کشف قابلیت عظیمی که در این فضاها شکل گرفته باشد.
- اورکارد, برنار (1375) "شهرسازی و بحران شهری در عهد محمد رضا شاه" در عدل, شهریار و اورکاد, برنار، تهران پایتخت دویست ساله، تهران، سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران و انجمن ایران شناسی فرانسه، صص248-231.
- حبیبی, سید محسن (1384) از شار تا شهر، تهران، دانشگاه تهران.
- شیعه, اسماعیل (1383) "شهرسازی در عصر پهلوی دوم(1320-1357)" معماری و فرهنگ، ش18+19، ص-ص6-21.
- مدنی پور, علی (1381) تهران، ظهور یک کلان شهر، ترجمهزر آزوند, حمید، تهران، پردازش و برنامه ریزی شهری.
- میرمقتدایی, مهتا، طالبی, ژاله و بحرینی, سید حسین (1385) هویت کالبدی شهر،مطالعه موردی تهران ،تهران، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.