ایران شهرساز

نسخه‌ی کامل: زیبایی معماری اسلامی
شما درحال مشاهده‌ی نسخه‌ی متنی این صفحه می‌باشید. مشاهده‌ی نسخه‌ی کامل با قالب‌بندی مناسب.
شکوه و زیبایی معماری ایران به ویژه در دوره اسلامی، به تزیین و آرایش آن بستگی دارد. هنرهای والای اسلامی از هنرهای تزیینی و کاربردی گرفته تا احداث بزرگ ترین بنا های مذهبی اهمیت و اعتبار ویژه ای دارد. تزئیناتی چون آیینه کاری، آجرکاری، گچبری، کاشیکاری، حجاری، منبت کاری و نقاشی در سراسر دوران اسلامی رواج داشته و در هر دوره ای با امکانات آن روزگاران پیشرفت کرده است



در معماری اسلامی با استفاده از قوانین انعکاس نور با آئینه کاری راهروها و سقف ها سعی میشده تا نور بیشتری را به داخل بنا
راهنمایی کند. از آن جمله تمامی بناهای مذهبی باقی مانده از دوران صفوی می باشد





این نکته قابل ذکر می باشد که هنر آئینه کاری منحصرا به ایران اختصاص داشته و در دوران قاجاریه به اوج شکوفایی خود رسیده است
آئینه از دیربازدر مراسم سنتی ازدواج ایرانیان نیز جایگاهی ویژه دارد چنانکه عروس و داماد در هنگام قرائت خطبه عقد در آئینه می نگرند تا زندگی همچون صداقت و شفافیت آئینه داشته باشند وهمچنین آئینه در سر سفره هفت سین عید نوروز از سنتهای قدیمی و ماندگار است




ازجمله بناهای آیینه کاری شده در دوران قاجار تالار آیینه می باشد. تالار آئینه در غرب تالار سلام و چسبیده به آن
و در بالای سردر و ایوان سنگی جلو سرسرای کاخ قرار دارد و یکی از تالارهای مشهور کاخ گلستان است
پیش از ساخت این تالار در محل آن کلاه فرنگی چهل ستون چوبی قرار داشت که در سال 1269 قمری ضمن تغییراتی که محمد تقی خان معمار باشی به اهتمام حاج علی خان حاجب الدوله در عمارات سلطنتی می دادند ساخته شده بود و پیش از آن تالار یا عمارتی به نام الماسیه در آن مکان وجود داشت




تالار آئینه همزمان با تالار سلام در حدود سال 1291 قمری ساخته شد و با آنکه چندان بزرگ نیست ولی به علت معروفیت و زیبائی آیینه کاریهای سقف و دیوارهایش شهرت فراوان یافته است. طرح و معماری تالار سلام و آیینه و سرسراها و حوض خانه های مربوط به آن با میرزا یحیی خان معتمد الملک وزیر بنایی بوده است. ساختمان تالار با آنکه در حدود سال 1294قمری پایان یافته بود. ولی تزئینات و آیینه کاری ها و گچ بری های آن تا سال 1299قمری ادامه یافت



مختصری بر اصول حاکم بر معماری اسلامی


اصلبكارگيري هندسه انفسي در معماري و هندسه آفاقي در شهرسازي
از نظرساختارهندسي در بافت شهري،هندسه راههاومسيرهايعبوري كاملانامنظمو انعطافپذيرو هماهنگ با افتخيزطبيعي زمين وجويبارهاو نهرها و مسير طبيعي عبور شكل گرفته است. محدوده زمينهاو بدنه سازي بناها نيز تابع همين واقعيت طبيعي و كثرتگراست. اين نوعهندسهازآنجاكه هم انسان در مسير آن در حال حركت است، و هم مرتبزاويهديد انسان متغير و متنوع مي شود. بهترين حالت براي سيردرآفاق ونگاهكثرت طلبرهگذراناست.
اصل محور بندي فضايي
اصل وحدت درهنگاميكهبه زبان معماري و شهر سازي در مي آيد به اصول زير در معماري و شهر سازي را بوجود مي آورد.
ـ تناسب وهمكاري وهماهنگيعوامل وپديدآوردن يكسامانهاز عناصر كالبدي و فضايي
ـ تاكيدبر كانون ومركزيتفضايي - كالبدي بهگرايشبه الگوي ساماندهي مركزي
ـ تاكيدبر جفت سازي يا تقارن و محور بندي فضايي - كالبدي
ـ تاكيدبرمركزيت درآرايهسازي ونگارهاي اسليمي
ـ جايگيري فضاهاي اصلي روي محور اصلي
ـ جايگيري فضاهاي فرعي و ارتباطي روي محور هاي فرعي
ـ جاي گيري فضاهايميانجيومياندردر دو سوي محور هاي اصلي
ـ همه اين اصولتاكيدبر حركت از كثرت به وحدت است.
اصل حركت از ظاهر به باطن
دو مفهوم ظاهر وباطن از مفاهيم بنيادي حكمت اسلامي است. كه در معماري نيز به صورتنماد پردازيسعي درنمايشاين حركت است.
اگر دو حالت حركت و سكون را در نظربگيريمو با دو حركت انسان يعني سير در آفاق و انفس متناظربگيريم،چهار حالت زير در معماري نسبت به انسان ميتوان برشمرد.
الف - انسان در حال حركت ، نقطه ديد متحرك مانند حركت در يك بازار ياكوچه
ب- انسان در حال سكون ، نقطه ديد متحرك مانند قرار گرفتن در يك فضاي پر جاذبه وآرايه
پ - انسان در حال حركت، نقطه ديد ساكن مانند حركت در يك محور يك بنا
ت - انسان در حال سكون، نقطه ديد ساكن مانند انسان در حالنمازيانيايش، انسان د ر فضايي كه جاذبه حركت ايجاد نمي كند.
اين مراتب چهار گانه به ترتيب از آفاقي ترين حالت تا انفسي ترين حالت سكون ظاهري تنظيم شده است وهرچهبه مراتبپايينتر نزديك ميشويمامكان حركت ظاهري كمتر، و امكان حركت عمقي وباطني بيشتر فراهم است.
اصلنماد پردازي محتواييو واقعگرايانهدر عناصرواجزايمعماري
انواعنمادگرايي را مي توان به گونه زير دسته بندي كرد:
1ـ نمادگراييقراردادي
2ـ نمادگرايي شبيه سازي و تخليصي
3ـ نمادگرايي شكلي و صوري
4ـ نمادگراييمحتواييو مفهومي:
در تمدن اسلامي ازنمادگرايي مفهومي استفاده مي شود. همه عناصر طبيعي مظهروتجلياتصفات و اسما الهي تلقي مي شوند
هربينندهخردگراوانديشمنداز هر برگ سبز دفتري از آيات و صفاتآفرينندهاي مدبر و حكيم و حياتبخشرا درك ميكند. علاوهبربرخورداريهاي مادي از طبيعت، مضامين فكري و معنوي آن توشه سير و سلوك عرفاني او ميشود.
معمار خود ساخته وبرجستهكه به درجاتبالايياز سير وسلوك عرفاني نائل مي شوند، حتي شكلها، صورتها وهياتها وهندسههاورنگهاوتصويرهايي راكهاز عالم ملكوت بر آنها الهام مي شود و بهمعرفتحضوري در مي يابد و در كارهاي خودتاويلو تعبير نموده و به كار مي گيرد.
در يك تقسيم بندي كلي مي توان انواع مكاتب هنري را از بعد رابطه مفهوم و معني با صورت وكالبدبه اين دسته بندي نمود:
1ـ مكاتب هنري كه در آنها ماده و كالبد از روح و معني تهي شده است. (صورت بي معني ) مانند آثار معماري دوران كلاسيك يونان و روم.
2ـ مكاتب هنري كه در آنها ماده وكالبدبر روح و مفهوم آن تسلط دارد(تسلط صورت بي معني)، مانند هنرهاي مسيحي وبوداييكه مطالب روحي و معنوي درنمادهايمادي نظير صليب يا مجسمه ها و نقاشي هاي حضرت مسيح (ع) و حواريون و يابودامتجسد و متبلور شده است.
3ـ مكاتب هنري كه در آنها معنا و خيال وتوهماتبر صورت وكالبددارد(غلبه معنا بر صورت) مانند اغلب هنرهاي رمانتيك و هنرهاي به اصطلاح مفهومي معاصر.
4ـ مكاتب هنري كه در آنها روح ومعنا باكالبدو صورت تعاملي متناسب و دو رويه دارند ( تعامل متناسب صورت با معني) مانند اغلبهنرهادر تمدن اسلامي مثل ادبيات عرفاني،مينياتورها، معماري و تعزيه و سايرهنرها.
اصل رده بندي اهداف در جهت رشد و كمال معنوي
اصل كمال گرايي و تلاش مستمر در جهت رشد و فلاح فرد و جامعه ازارزشهاي بنيادي در حكمت عملي اسلام است. در ترجمه معماري و شهر سازي آن، اين اصل به گونهكاركردگرايي و داشتن منطقكاربرديهمه عناصر و فضاهاوكالبدها وپرهيزازبيهودگيجلوه مي كند.
اصل پاسخگوييبهنيازهايماديانسانهاو رعايتدستاوردهايفني و مهندسي
با توجه بهويژگيهمه جانبه بودن حكمت عملي اسلام ورهبانيت گريزيدر آن و توجه بهنيازهايمادي انسان در همهزمينهها، و توجه وتاكيدبه دوري از كارهاي لغو و لهووانجامكارها بر اساس مفيد بودن و عقلاني بودن و متقن و كامل بودن و ضرورت علمآموزيو لزوممشورتباخبرگاندر كارها و بهره گيري ازتجربيات گذشتهوحال آنها، بايد گفت كه حكمت عملي اسلام در مجموع رعايت كليه مباني ومعيارهايفني و مهندسي و منطقي حاصل ازدستاوردهايعلوم تجربي را در كارساختمانسازي توصيه وتاكيدمي نمايد.
اصل بهره گيري ازتزييناتمثبت
ازآنجاكه انديشه اسلامي تزيين رابه طور كامل نفينكردهاست، بلكه تعظيم و تزيين آنچه معنوي و الهي و موجب توجه بيشتر انسان به مسائل روحي و معنوي است را توصيه مي نمايد،هنرمندانموحد ازمجردترينعناصر مادي كه ميتوانندعالي ترين مضامين روحي و معنوي را بهبينندهالقاء نمايند، در تزيين فضاي مصنوع خود كمال بهره برداري را نمودهاند.
استفاده به جا و متناسب از نقوش هندسي وازرنگهايمتنوع(رنگهايگرم و تند و چند گانه در كف ورنگهايسرد و آرام و هماهنگ در سقفها ) و نورپردازيوسايهروشن سازي هاي متوالي و منظر سازي هايشايستهبه كمك پنجره ها وروزنهايمشبك، در مجموع فضا را درعينسادگيوعقلانيتازغناوشكوهي ماوراييبرخوردار ميگرداند.
اصلنوآوريو ابتكار مناسب وپرهيزازشباهتظاهري (تقليد ) از غير مسلمان
ازآنجاكه خداوند خود را خلاق «خالق» ونوآفرين«بديع» و متنوعآفرين«بارء» و نقشآفرين«مصور» و ... مي داند،هنرمندموحد نيز كه بايد صفات الهي را در خود و كار هنري خودمتجليسازد. معمارانماتوانستهاند ضمن رعايت مباني و اصول ومعيارهاي محتواييو معنوي كار كه غير وابسته به شرايط زمان و مكان ميباشد،انگاشتههايمعمارانهخود را در انواعهندسهها و عناصر و اجزاء تازه و بديع به وجودآورند.
در مقايسه با اغلب مكتبها وسبكهايموجود هنري كه از نظر معنا و مفهوم انساني آم صد در صد با هم متناقض و متنافر و غير واقعي و به اعتباري پيروالقائاتنفساني موجدين آنها ست وزودگذرو غير اصيل است. هنر دوران اسلامي با حفظ مباني انساني و كمال جوي خود تنوعپذيروبديع و درعين حال اصول آنماناو دير پاست. ضمنا با توجه به توصيه مكتب، نسبت به عدمشباهتظاهري با غير مسلمان خود باعث دوري از تقليد و ايجاد تنوع ونوآورينسبت به ساير مكاتب معماري وشهرسازي گذشتهو حال اقوام و ملل غيرمسلمانان شده است.
اصل رده بندي ميان فضاها و رعايت سلسه مراتب فضايي
در حكمت عملي اسلام، فضاي مصنوعجايگاه سير در انفس است و نسبت به فضاي آزاد ورهاشده طبيعي،مرزوحريم ايجاد مينمايد تا نگاهو توجه انسان از عالم خارج به عالم درون (تفكروانديشهو خود آگاهي) برگردد.
اصل رده بندي يا سلسله مراتب فضايي را مي توان در سه سطحآشكارديد:
1ـ رده بندي فضايي ميان درون و بيرون كه برمرزبندي حريم هاي فضاييتاكيددارد.
2ـ رده بندي فضايي كالبدي ميانكالبدهايجزء وكالبدهاي كل براينمايشسير از جزء به كل و از ساده بهپيچيده.
3ـ رده بندي درنگارههاوآرايهها ازنگاره مبناتانگارهكل