۱۳۸۹-۱۲-۱۳، ۰۲:۵۶ صبح
بناي تاريخي "عمارت مفخم" به عنوان بزرگترين و شاخص‌ترين اثر معماري از دوره قاجار در خراسان شمالي است كه در شمال شرق شهر بجنورد واقع است.
در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با بناهاي ديگري از جمله آيينه‌خانه، كلاه فرنگي، حوضخانه و سردر در باغ بزرگي قرار داشته كه مجموعه "دارالحكومه مفخم" را تشكيل مي‌داده‌اند.
بناي عمارت در دهه ۱۳۰۰هجري قمري، همزمان با دوره حكومت ناصرالدين شاه به دستور "يارمحمدخان شادلو" معروف به "سردار مفخم" ساخته شده و محل سكونت خانواده وي و پذيرايي از ميهمانان دولتي و رجال سياسي بوده است.
معروف است كه نقشه ساختماني عمارت به دست ميرزامهدي‌خان شقاقي، نخستين استاد معماران ايراني تعليم يافته در فرنگ كه معماري مدرسه شهيد مطهري تهران از جمله كارهاي او است، طراحي شده است.
بناي عمارت در دو طبقه و به ابعاد تقريبي ۵۰در ۲۳متر و به ارتفاع حدود ۹متر ساخته شده و در مجموع ۳۴اتاق و دو تالار بزرگ دارد كه زماني با آيينه‌كاري، كاشيكاري و گچبري تزيين شده بود.
"كلنل ادواردييت" انگليسي كه حدود يك قرن پيش در اين بنا با سردار مفخم ديدار داشته در توصيف يكي از اتاقهاي آن مي‌نويسد: ديوارها با تعدادي نقشه تزيين شده بود، اتاق پذيرايي با شمعدانها و آيينه‌هاي زيبا پوشيده شده و كف آن نيز با قاليهاي قالب دوزي شده ابريشمي رشتي فرش شده بود.
"در پشت اين اتاق نارنجستاني بود كه سقف آن با ورق آهني پوشيده شده بود و بر روي ديوارها نيز پوست پلنگ، ببر، خرس و پوست دو گربه وحشي و چند حيوان ديگر كه در جنگلهاي شمال اين ناحيه يافت مي‌شود آويزان كرده بودند." "اين بنا اتاقهاي متعددي دارد كه با ۲۱در چوبي به ايوانها گشوده مي شوند و در طبقات آن جابه‌جا گچبريهاي زيبا به چشم مي‌خورد."
عمارت مفخم در هر طبقه دو ايوان، يكي در ضلع شمالي و يكي در ضلع جنوبي دارد كه در جلوي هر يك رديفي از ستونها براي نگهداري سقف ايجاد شده و پنجره، در اتاقهاي بنا به اين ايوانها باز مي‌شود.
در ضلعهاي شرقي و غربي عمارت نيز فقط دو در ورودي وجود دارد كه با ۱۸ پله به طبقه فوقاني راه پيدا مي‌كند.
ايوانهاي طبقه اول ۳۸متر طول و ۳/۱۴متر عرض دارند و در جلوي هر يك ۹ ستون سطبر هشت ضلعي و دو نيم ستون آجري با نماي ساده، بار سقف و طبقه فوقاني را به دوش مي‌كشند.
در عوض ستونهاي طبقه فوقاني استوانه‌اي هستند و به ويژه در ايوان جنوبي تمام بدنه آنها با انواع كاشي تزيين شده است.
پس از سقوط سلسله قاجار بخش اعظم املاك خانواده شادلو از جمله ساختمان عمارت كه در آن زمان محل سكونت "سردار معزز" نوه سردار مفخم بود به تصرف رضاشاه درآمد و "سرهنگ رخشا" فرماندار و رييس كل املاك پهلوي بجنورد در آن اقامت گزيد.
در سال ۱۳۱۶نيز در طبقه فوقاني بنا آتش‌سوزي رخ داد و سقف عمارت كه با تير ارس و پوشش سفالي ساخته شده بود نابود گرديد و سقف شيرواني كنوني با پوشش ورق گالوانيزه ايجاد شد.
در دهه ۱۳۲۰بناي عمارت از سوي ورثه سردار مفخم به عنوان بيمارستان به اداره بهداري واگذار شد.
سرانجام نيز در شهريور ماه ۱۳۷۰اين عمارت در اختيار اداره وقت ميراث فرهنگي بجنورد قرار گرفت كه پس از انجام تعميرات و تغييرات جزيي طي چند سال آينده به موزه مردمشناسي شهرستان بجنورد تبديل مي‌شود.
بيشتر تزيينات عمارت مفخم در نماي جنوبي بنا تمركز يافته و شامل انواع كاشيكاري است.
سرتاسر نماي ضلع جنوبي، از بالاي ستونهاي هشت ضلعي ايوان طبقه پايين تا زير سقف طبقه دوم و حتي ساقه‌هاي ستونهاي ايوان فوقاني با كاشي‌كاريهاي معرق، معقلي و كاشيهاي هفت رنگ و ابعاد خشتي تزيين شده است.
جالب است كه نقوش به كار رفته در كاشيهاي هر ستون، لچكي‌ها و قابهاي روي هر چشمه طاق در طبقه فوقاني طرحي نو را عرضه مي‌كند و از تكرار نقوش و طرحها پرهيز شده تا نمايي الوان و متنوع ايجاد شود.
دو ستوني كه پايه‌هاي چشمه طاق مركزي بر آنها استوار است با كاشيهاي معرق تزيين شده ولي ستونها و نيم ستونهاي طرفين آن كاشيكاري معقلي دارند.
چشم‌نوازترين تزيينات، در لچكي‌هاي چشمه طاق بزرگ مركزي، در مقابل پنجره تالار بزرگ و در فضاي مثلثي‌شكل افريز مركزي ديده مي‌شود.
در دو سوي طاق بزرگ، نقش دو فرشته بالدار در تلفيق با نقوش گياهي و پيچكها ايجاد شده كه به نوعي تداعي‌كننده نقش فرشتگان بالدار و نقوش گياهي در طرفين مغاره‌هاي بزرگ طاق بستان است كه در عين حال از تاثيرگيري از شمايل‌نگاري هنر اروپايي بركنار نمانده است.
بر بالاي اين طاق و در وسط سنتوري مثلثي شكل مركزي نقش شير و خورشيد به رنگ زرد بر كاشيهاي هفت رنگ تصوير شده است.
بناي عمارت مفخم به شماره ۹۵۲در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.
در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با بناهاي ديگري از جمله آيينه‌خانه، كلاه فرنگي، حوضخانه و سردر در باغ بزرگي قرار داشته كه مجموعه "دارالحكومه مفخم" را تشكيل مي‌داده‌اند.
بناي عمارت در دهه ۱۳۰۰هجري قمري، همزمان با دوره حكومت ناصرالدين شاه به دستور "يارمحمدخان شادلو" معروف به "سردار مفخم" ساخته شده و محل سكونت خانواده وي و پذيرايي از ميهمانان دولتي و رجال سياسي بوده است.
معروف است كه نقشه ساختماني عمارت به دست ميرزامهدي‌خان شقاقي، نخستين استاد معماران ايراني تعليم يافته در فرنگ كه معماري مدرسه شهيد مطهري تهران از جمله كارهاي او است، طراحي شده است.
بناي عمارت در دو طبقه و به ابعاد تقريبي ۵۰در ۲۳متر و به ارتفاع حدود ۹متر ساخته شده و در مجموع ۳۴اتاق و دو تالار بزرگ دارد كه زماني با آيينه‌كاري، كاشيكاري و گچبري تزيين شده بود.
"كلنل ادواردييت" انگليسي كه حدود يك قرن پيش در اين بنا با سردار مفخم ديدار داشته در توصيف يكي از اتاقهاي آن مي‌نويسد: ديوارها با تعدادي نقشه تزيين شده بود، اتاق پذيرايي با شمعدانها و آيينه‌هاي زيبا پوشيده شده و كف آن نيز با قاليهاي قالب دوزي شده ابريشمي رشتي فرش شده بود.
"در پشت اين اتاق نارنجستاني بود كه سقف آن با ورق آهني پوشيده شده بود و بر روي ديوارها نيز پوست پلنگ، ببر، خرس و پوست دو گربه وحشي و چند حيوان ديگر كه در جنگلهاي شمال اين ناحيه يافت مي‌شود آويزان كرده بودند." "اين بنا اتاقهاي متعددي دارد كه با ۲۱در چوبي به ايوانها گشوده مي شوند و در طبقات آن جابه‌جا گچبريهاي زيبا به چشم مي‌خورد."
عمارت مفخم در هر طبقه دو ايوان، يكي در ضلع شمالي و يكي در ضلع جنوبي دارد كه در جلوي هر يك رديفي از ستونها براي نگهداري سقف ايجاد شده و پنجره، در اتاقهاي بنا به اين ايوانها باز مي‌شود.
در ضلعهاي شرقي و غربي عمارت نيز فقط دو در ورودي وجود دارد كه با ۱۸ پله به طبقه فوقاني راه پيدا مي‌كند.
ايوانهاي طبقه اول ۳۸متر طول و ۳/۱۴متر عرض دارند و در جلوي هر يك ۹ ستون سطبر هشت ضلعي و دو نيم ستون آجري با نماي ساده، بار سقف و طبقه فوقاني را به دوش مي‌كشند.
در عوض ستونهاي طبقه فوقاني استوانه‌اي هستند و به ويژه در ايوان جنوبي تمام بدنه آنها با انواع كاشي تزيين شده است.
پس از سقوط سلسله قاجار بخش اعظم املاك خانواده شادلو از جمله ساختمان عمارت كه در آن زمان محل سكونت "سردار معزز" نوه سردار مفخم بود به تصرف رضاشاه درآمد و "سرهنگ رخشا" فرماندار و رييس كل املاك پهلوي بجنورد در آن اقامت گزيد.
در سال ۱۳۱۶نيز در طبقه فوقاني بنا آتش‌سوزي رخ داد و سقف عمارت كه با تير ارس و پوشش سفالي ساخته شده بود نابود گرديد و سقف شيرواني كنوني با پوشش ورق گالوانيزه ايجاد شد.
در دهه ۱۳۲۰بناي عمارت از سوي ورثه سردار مفخم به عنوان بيمارستان به اداره بهداري واگذار شد.
سرانجام نيز در شهريور ماه ۱۳۷۰اين عمارت در اختيار اداره وقت ميراث فرهنگي بجنورد قرار گرفت كه پس از انجام تعميرات و تغييرات جزيي طي چند سال آينده به موزه مردمشناسي شهرستان بجنورد تبديل مي‌شود.
بيشتر تزيينات عمارت مفخم در نماي جنوبي بنا تمركز يافته و شامل انواع كاشيكاري است.
سرتاسر نماي ضلع جنوبي، از بالاي ستونهاي هشت ضلعي ايوان طبقه پايين تا زير سقف طبقه دوم و حتي ساقه‌هاي ستونهاي ايوان فوقاني با كاشي‌كاريهاي معرق، معقلي و كاشيهاي هفت رنگ و ابعاد خشتي تزيين شده است.
جالب است كه نقوش به كار رفته در كاشيهاي هر ستون، لچكي‌ها و قابهاي روي هر چشمه طاق در طبقه فوقاني طرحي نو را عرضه مي‌كند و از تكرار نقوش و طرحها پرهيز شده تا نمايي الوان و متنوع ايجاد شود.
دو ستوني كه پايه‌هاي چشمه طاق مركزي بر آنها استوار است با كاشيهاي معرق تزيين شده ولي ستونها و نيم ستونهاي طرفين آن كاشيكاري معقلي دارند.
چشم‌نوازترين تزيينات، در لچكي‌هاي چشمه طاق بزرگ مركزي، در مقابل پنجره تالار بزرگ و در فضاي مثلثي‌شكل افريز مركزي ديده مي‌شود.
در دو سوي طاق بزرگ، نقش دو فرشته بالدار در تلفيق با نقوش گياهي و پيچكها ايجاد شده كه به نوعي تداعي‌كننده نقش فرشتگان بالدار و نقوش گياهي در طرفين مغاره‌هاي بزرگ طاق بستان است كه در عين حال از تاثيرگيري از شمايل‌نگاري هنر اروپايي بركنار نمانده است.
بر بالاي اين طاق و در وسط سنتوري مثلثي شكل مركزي نقش شير و خورشيد به رنگ زرد بر كاشيهاي هفت رنگ تصوير شده است.
بناي عمارت مفخم به شماره ۹۵۲در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.