۱۳۹۰-۱۲-۱۵، ۱۲:۲۲ صبح
توسعه پایدار شهری ومكان یابی فضا های ورزشی در شهر(1)
عمران قادری
رشد جامعه شهری در كشور ما بیشتر در پنجاه سال گذشته بوده است.در این مدت شمار شهرنشینان كمتر از 10 درصد به بیش از 60 درصد رسیده است واین روند هنوز هم ادامه دارد. از این رو جامعه شهری كه با رشد روزافزون شمار خواستاران شغل، مسكن, آموزش، بهداشت و انواع بحرانها روبرو بوده است كمتر فرصت یافته به آینده خود بیاندیشد و برنامه ریزی كند .
شهرهای ما, همانند دیگر شهرهای جهان سوم ، بیشتر ساخته دست مهاجران روستائی است كه با گریز از فقر زندگی روستائی به شهرها در جستجوی كار و معاش روآورده و هر یك برای نیاز خود سرپناهی ساخته اند . در نتیجه به فضاهای عمومی , باغ های ملی ، خیابان ها و ورزشگاهها كه نیازهای عمومی هستند كمتر توجه شده است و در این زمینه شهرهای ما دچار كمبود می باشند.
انفجار جمعیت، تنها محیط زیست كه هستی و بقا انسان را تهدید می كند. این تهدید سالهاست كه آغاز شده متاسفانه حتی دنیای مدرن و صنعتی نیز نتوانسته است گام مناسب و درستی در راه برخورد با آن بردارد. جمعیت زیاد ، به ناچار وجود خواهد داشت . مهمترین گام برای درك اهمیت و چگونگی موضوع ، پذیرش واقعیت آن است . آیا با بهبود وضع تغذیه و بهداشت , خود به امر افزایش جمعیت كمك نكرده ایم ؟ مسئله آن است كه این جمعیت روزافزون را باید در كجا و چگونه اسكان داد و چگونه تغذیه كرد؟ موضوعات آموزش و پرورش ، فرهنگ ، بهداشت و... مسائل عدیده ای هستند كه به هر حال پاسخ مناسب خود را می طلبد.
با در نظر گرفتن افزایش جمعیت و نیاز انسان ها به ورزش و تفریح , تجهیزات فرهنگی ،فراغتی , ورزشی و گردشگری جایگاه روبه رشدی را در فضای شهری اشغال می كنند، در سازماندهی و استخوان بندی آن سهیم می شوند، سرمایه گذاری های كلانی را ناگزیر می سازد و شیوه مخصوصی را در كاربری گوناگون فضا حاكم می كنند ؛ شیوه ای كه جدایی این گونه تجهیزات را از محل اقامت و حتی كار كاملا اجتناب ناپذیر می سازد.
علیرغم توجهی كه در تبلیغات به مسائل ورزشی می شود این عملكرد از نظر اختصاص سطوح لازم و نسبت به رده های مختلف تقسیمات فضایی شهر در وضعیت نامناسب است.
انسان شهری یا روستائی برای سرگرم شدن و پرورش جسم خویش همواره به ورزش پرداخته و به خاطر تمایل به رقابت از همین فرصت استفاده كرده و امكان مسابقه در آنها را برای همتاهای خود فراهم آورده است . برخی از تمدن ها بیش از دیگران به ورزش اهمیت داده اند كه ورزش های یونان قدیم در كوه المپ از آن جمله است . ورزش بخشی از فرهنگ هر ملت را تشكیل می دهد مانند انواع گوی بازی ها به نام های كریكت در كشورهای انگلوساكسون ، بول در جنوب فرانسه و پلوت در منطقه باسك و غیره . پاره ای از ورزش ها به خاطر هزینه بالایشان , چندان دوام نیافتند و تنها ثروتمندترین طبقات توانستند به این ورزش ها بپردازند كه كشتی رانی تفریحی ، چوگان سواره , اسب سواری و گلف از آن جمله دسته اند كه بعدها به تدریج تعمیم پیدا كردند . برخی دیگر از ورزش ها , همانند فوتبال , بوكس و غیره , به یكباره چهره مردمی پیدا كردند و به سان كشتی ، تنیس و سایر ورزش های انفرادی جهانی شدند.رقابت های ورزشی بزرگ و جهانی همچون بازی های المپیك زمستانی و تابستانی، ورزش های قهرمانی و جام های ورزشی به اعتلای ورزش در سطح قاره ای و جهانی كمك فراوانی كردند و این گونه همایش ها برای ارتقای شهرهای میزبان نیز مساعد بوده و هستند.
توسعه پایدار و توسعه پایدار شهری :
تاكنون از توسعه پایدار تعاریف گوناگونی به دست داده شده است اما در مجموع ، توسعه پایدار را می توان تلاش انسان برای آشتی میان پیشرفت و توسعه و حفاظت از محیط زیست و منابع موجود در جهان دانست .
نظریه توسعه پایدار از یك سو ریشه در نظریات "توسعه"و از سوی دیگر ریشه در "محیط گرایی"دارد. به سخن دیگر ، توسعه پایدار را می توان برآوردن نیازهای نسل حاضر بدون لطمه زدن به منابع مورد استفاده نسل های آینده در جهت برآوردن نیازهای طبیعی شان دانست.
در این میان شهرسازی ما به تبعیت از الگوی كلاسیك توسعه و پیروی كوركورانه از مدلهای كلیشه ای توسعه شهری كه نسبت به شرایط و خصوصیات بومی بی اعتنا است ، نه تنها شرایط ناپایداری را در شهرها پدید آورده ، بلكه ناپایداری مناطق اطراف را به دنبال داشته است.
اما شهری پایدار است كه درصد حركت به سوی كارائی بیشتر در
استفاده از منابع ، كیفیت زیست محیطی ،عدالت اجتماعی و سرزندگی بوده و در عین حال تلاش كند از وابستگی به اتومبیل ، مصرف منابع تجدید ناپذیر ، تولید مواد زائد خطرناك و نابرابری بكاهد.
توسعه پایدار شهری ، پدیده ای است كه دارای ابعاد پیچیده اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی می باشد. پایایی توسعه در یك جامعه شهری یعنی تامین حد مطلوبی از رشد تولید اقتصادی و نرخ اشتغال ، رفاه اجتماعی و محیطی سالم وپاك.
توسعه پایدار شهری ، پدیده ای با ابعاد گسترده و پیچیده است. تكیه بر یك عامل منفرد ،شكل دهی به توسعه پایدار ، اقدامی سنجیده و آگاهانه محسوب نمی گردد. بهترین عاملهایی كه باید در تكوین این پدیده در شهرسازی مورد توجه قرار گیرد؛عبارتند از : عوامل اقتصادی ، اجتماعی
و زیست محیطی .
بسیاری از دانشمندان ، تحلیلگران و حتی سیاستمدران معتقدند كه تغییر وضعیت كنونی شهرها به سوی پایداری مستلزم یك تحول در تفكر با یك تغییر بنیادی در نحوه فكر و عمل ما است . لیكن كمتر كسی پا را از این فراتر گذشته و خصوصیات و راههای عملی چنین تحولی را بیان كرده است.
پایایی توسعه در یك جامعه شهری هنگامی تضمین می گردد كه شهرسازی قادر باشد ؛ سطح تولید اقتصادی و نرخ اشتغال را در حد مطلوب تامین نماید ، رفاه اجتماعی سطح بالای زندگی در شهر شكل می گیرد ، و زندگی سالم پاك و سبز وبه دور از دغدغه آلودگیها و با كیفیت مطلوب جریان داشته باشد. آنگاه است كه می توان مدعی شد؛ توسعه شهری پایا و پویایی اقتصادی – اجتماعی ، محیطی رخ نموده است.
به نظر می رسد مفاهیم توسعه پایدار با اهداف و مقاصد شهرسازی نوین سازگار باشد و بنابراین بتوان به عنوان وسیله موثری برای تحقق اهداف پایداری از آن استفاده به عمل آورد.
بطور كلی موضوع تفكر برانگیز و عالمانه در توسعه پایدار ناشی از نظریات زیر است:
1. نگهداری ,همبستگی
و انسجام اكولوژیك
و انسجام اكولوژیك
2. یكپارچگی و حفاظت محیطی در امر توسعه
3. ایجاد سازگاری و همبستگی متقابل (شمال و جنوب)
4. تامین حداقل نیازهای اساسی برای همگان
5. توجه به همه نسل ها ، درون نسل ها و بین گونه ها
6. تاكید بر بكارگیری علم در حل مسائل توسعه
7. پذیرش رشد اقتصادی در چارچوب محدودیتها
8. پذیرش شیوه بلند مدت توسعه
9. به هم پیوستن ارزش های مربوط به محیط طبیعی و محیط فرهنگی (اخلاقیات توسعه)
در مجموع ، اندیشه جدید توسعه پایدار مبتنی بر آن است كه بر پایه تفكر سیستماتیك و نظام یافته , همه چیز را در محیط زیست در پیوند با یكدیگر مد نظر قرار دهیم . از این رو لازم است هر پدیده توسعه در ابعاد اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و زیست محیطی متاثر از هم مورد برسی قرار گیرد.
هدف اصلی توسعه پایدار ، تامین نیازهای اساسی , بهبود و ارتقا سطح زندگی برای همه ، حفظ و اداره بهتر اكوسیستم حال و آینده های امن تر و سعاتمند تر ذكر شده است. این هدف خود متضمن تناقضی است كه بسیاری آن را از خصوصیات اصلی واژه توسعه پایدار می دانند: تامین رشد لازم برای بهبود سطح زندگی عموم و آینده مرفه تر و در عین حال حفظ اكوسیستم ها. لیكن موضوع این است كه با تغییراتی كه بشر در محیط و بستر طبیعی خود پدید آورده است به چنان مرحله بحرانی از تاریخ رسیده است كه با ادامه حیات سالم در كره زمین را مستلزم تجدید نظر در فرضیات قرار می دهد كه مدلهای رایج برنامه ریزی و توسعه بر پایه آنها قرار گرفته اند.
بحث توسعه پایدار را می توان بر پایه دیدگاه جدید شبكه پیچیده ارتباطات درونی بین موضوعات ، زمینه ها , رشته ها و عوامل مختلف در نظر گرفت .چنین تصویر جامع و بین رشته ای كه بر اساس استعاره اكولوژیكی جهان به عنوان یك نظام اورگانیك قرار دارد, می تواند كاربرد عمده ای در شهرسازی داشته باشد. برای مثال مفهوم مطلب فوق این است كه متخصصین كه با حمل و نقل ، كاربری زمین ، مسكن ، توسعه شهری ، توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست سرو كار دارد, نباید بطور منفك و جدا از هم فعالیت كنند، بلكه حتی هنگامیكه یك فعالیت خاص انجام می گیرد ، حتی المقدور بطور منسجم و هماهنگ باشند. ایجاد هماهنگی بین اهداف اقتصادی ، زیست محیطی و اجتماعی در درون شهرسازی نیز ضروری است.
توزیع خدمات شهری :
بدون تردید یكی از مهمترین كاركردها در شهرهای امروزی در قالب فرایند خدمات رسانی نمود یافته است. در این میان تعادل بین مراكز خدمات رسان و افراد با حوزه های بهره مند از خدمات از ویژگیها و عناصر مهم محسوب می شود كه در واقع شریانهای حیاتی یك شهر را به پراكندگی آنها به نحوی باشد كه حداقل هزینه را برای استفاده كنندگان داشته باشد.
در حال حاضر، یكی از مهمترین مشكلات موجود در شهرهای كشور ما
استقرار نامناسب فضاهای ورزشی در میان سایر كاربری های شهری می باشد.به نحوی كه بسیاری از افراد جامعه به علت عدم دسترسی به آنها نمی توانند از مكانهای ورزشی بصورت مطلوب استفاده نمایند و حل آنها به برنامه ریزی و مدیریت در زمینه مكان یابی و سامان دهی فضاهای ورزشی نیاز دارد.
به دلایل مختلفی طرح های شهری در ایران كاملا خشك و غیر قابل انعطاف و تهیه می شوند و هیچ شانسی برای شهروندان در انتخاب باقی نمی گذارد. به علاوه تحولات و تغییرات ونیز ویژگیهای اراضی بر اثر بخشی بر طرح هیچگونه امكانی نمی یابند ، بنابراین این گونه طرح ها با شكست روبرو می شوند. و اگر به احتمال بسیار ضعیف اجرا هم بشوند، موفق و كارا نخواهد بود.
در الگوی جدید طرح های شهری ، مبانی كاربری زمین از جمله تفكیك كاربری ها عمده تقسیمات كالبدی و مصنوعی ، تثبیت كاربری ها و مانند اینها, با تحولات اساسی روبرو شده است . با پیدایش دیدگاه های جدید در برنامه ریزی شهری مثل توسعه پایدار ، گسترش رفاه اجتماعی ، سالم سازی محیط، اعتلای كیفیت زندگی شهری و غیره ، همچنین با توسعه نهاد ها و مقررات زیست محیطی , بهبود مدیریت شهری و غیره ، موضوع مكان یابی و ساماندهی فضاهای ورزشی و خدمات شهری نیز تحول كیفی پیدا كرده است.
هر فعالیت اقتصادی و اجتماعی ، جایگاهی فیزیكی یا مكانی دارد و تحقق آن در خلا میسر و ممكن نیست . این جایگاه زمین نام دارد و محل اصلی به پاسخگویی به كلیه نیازهای انسانی اعم از غذا و پوشاك و مسكن است. مجموعه فعالیت های مختلف به جهت پرهیز از برخی از تاثرات منفی از یكدیگر ، بایستی با یكدیگر هماهنگ شوند تا از این طریق تعادل ها ی منطقه و اكولوژی ایجاد گردد.
انتخاب مكان استقرار در داخل شهر یا روستا كه در بر گیرنده برنامه ریزی كالبدی كه با مقررات شهری و ضوابط منطقه بندی ارتباط می یابد. معمولا ضوابط منطقه بندی ،
شرایط استقرار انواع فضاهای ورزشی را در اطراف آن تعیین می كند. كه در این میان معیارهای مربوط به خصوصیات ورزشی و اثرات بیرونی و یا مشخصات طبیعی و كالبدی اراضی شهر مثل شیب ، جهت ورزش باد ، شبكه ارتباطی و غیره نقش تعیین كننده ای در انتخاب مكان مشخص برای فعالیت مشخص دارد.
پراكنش فضاهای ورزشی در سطح شهر و مناطق مختلف آن می تواند در الگوی مطلوب و كارایی عملكردی شهر تاثیر مستقیم داشته باشد. از سوی دیگر، تنوع و توزیع مناسب و كامل كاربری ورزشی باعث افزایش اختیار و قدرت انتخاب و استفاده از فضاهای ورزشی می شود و در نتیجه مطلوبیت زندگی در شهر افزایش می یابد.