ایران شهرساز

شاید کمتر کسی باشد که از پرونده طرح های انتقال آب از دریاها به نقاط کویری در ایران اطلاعات کاملی داشته باشد. طرح هایی که پرونده آنها هم اکنون به طرح انتقال آب از دریای خزر به منطقه حوض سلطان رسیده است.

به گزارش مجله مهر، نخستین بار، «محمد محمدی» روزنامه نگار پیشکسوت استان کرمان در کتاب خاطرات یکصد سال روزنامه نگاری، از طرحی به نام انتقال آب دریای های جنوب به کویر لوت سخن گفت که قرار بوده است در دوران حکومت پهلوی اجرا شود.

او گفته بود که یک مهندس کرمانی الاصل در دهه های قبل از انقلاب پیگیر مطالعات این طرح بوده است.

ماجرا گذشت تا ابتدای دهه 80 که بحث خشکسالی و کمبود آب در شهرستان رفسنجان در استان کرمان شدت بیشتری یافت و دوباره بحث انتقال آب مطرح شد. این بار، انتقال از سرشاخه های رود کارون به رفسنجان.

مسئله البته تا حدی هم ابعاد سیاسی پیدا کرد.

حجت الاسلام هاشمیان، امام جمعه فقید رفسنجان وارد صحنه دفاع از این طرح شده بود. زمزمه هایی از کشاورزان و نمایندگان استان خوزستان نیز به گوش می رسید که مخالف این طرح بودند و می گفتند تا وقتی که زمین های کشاورزی استان ما به آب نیاز دارد چه ضرورتی هست که آب کارون به استان های دیگری منتقل شود؟

این اما تمام حرف و حدیث ها نبود. روی دیگر سکه آن بود که اجرای این طرح نیازهای مختلف و البته بزرگی داشت.

در همین راستا قرار شده بود یک کمپانی لوله سازی ایتالیایی بیاید و با ساخت یک کارخانه در رفسنجان، اقدام به ساخت لوله های مورد نیاز برای انجام این طرح انتقال کند.

طرحی که البته مشخص نشد سرانجام آن به کجا رسید و این کمپانی بالاخره آمد یا نیامد؟

زمزمه های طرح انتقال آب به رفسنجان هنوز هم به گوش می‌رسد. در واقع اقتصاد کشاورزان پسته کار شهر رفسنجان در خطر کم آبی شدید قرار گرفته است.

رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی استان کرمان در اسفند ماه سال گذشته گفتگویی را در همین زمینه با نشریه محلی استقامت در استان کرمان انجام داده است.

محسن رشید فرّخی در صحبت های خود با اشاره به مسئله کم آبی کشاورزان رفسنجانی تصریح کرده است که «طرح انتقال آب در دسترس نیست."»

او همچنین تصریح کرده است که این طرح حتی در صورت اجرا هم با مشکل دیگری مواجه خواهد شد و آن مقرون به صرفه نبودن آن است.

او به نظر استاندار فعلی کرمان پیرامون طرح انتقال آب نیز اشاره کرده و گفته بود که خوشبختانه نظر ایشان هم این است که اجرای این طرح در کوتاه مدت ممکن نیست و در دراز مدت هم اگر اجرا شود مقرون به صرفه نخواهد بود.

پرونده طرح های انتقال آب در ایران اما گویا قراری بر بسته شدن نداشت.

این بار شخص رئیس جمهور و همرزم سابقش یعنی مجید نامجو وزیر نیرو بودند که بصورت ناگهانی در حاشیه دریای خزر و در حالی که در پشت سرشان ده ها ماشین مکانیکی، بیل هایشان را بالا برده بودند، طرح انتقال آب از دریای خزر به دریاچه حوض سلطان در کنار اتوبان تهران ـ قم را افتتاح کردند.

طرحی که خبر اجرای آن در ابتدا همه را در شوک فرو برد و به سکوت واداشت اما کم کم زمزمه های جالبی درباره این طرح بوجود آمد.

زمزمه هایی که در مهمترین آنها، این "غلامعلی خیاط خلقی" مدیر عامل شرکت آریاکاوان یا همان شرکت پیشنهاد دهنده این طرح انتقال بود که در گفتگو با هفته نامه آسمان، خود را طراح این ایده معرفی کرده بود و البته گفته بود که ایده طرح انتقال آب از خزر را هم خدا در دل او نهاده است.

خیاط خلقی اینطور گفته بود که ایده طرح انتقال آب از خزر، تنها در مدت 10 دقیقه در ذهن او نشسته است و پس از آن بوده که او مطالعاتش را در این باره شروع کرده است.

او گفته بود که بر اساس مطالعات ما آب دریای خزر طی سال های آینده بین 3 تا 5 متر مربع افزایش پیدا می کند و لذا اگر اقدام خاصی صورت نگیرد بندر انزلی به زیر آب خواهد رفت.

آقای مدیرعامل درباره اعتبار طرح نیز گفته بود که قرار است سالانه 5 درصد از درآمد حاصل از فروش نفت کشور به این پروژه اختصاص یابد.

باید منتظر بود و دید که داستان طرح تاریخی انتقال آب در ایران، این بار به کجا می رسد؟

درباره طرح یاد شده سوالات فراوانی وجود دارد که در هیچ کجا پاسخی برای آن نیافته ایم.

دریای خزر یا به عبارتی دریاچه خزر فقط متعلق به ایران نیست و 5 کشور دیگر هم در آن سهم دارند.

البته تاکنون واکنش خاص دیپلماتیکی از جانب آنها در مورد طرح برداشت از آب خزر گزارش نشده است اما معلوم هم نیست که این سکوت با توجه به پیامدهای احتمالی طرح مذکور ادامه داشته باشد.

چه اینکه خبرگزاری موج گزارش داده است که کارشناسان روسی نسبت به اجرای این طرح ابراز نگرانی کرده و خواستار مطالعات بیشتری در زمینه اجرای آن شده اند.

کارشناسان قزاق نیز با بیان اینکه سهم قزاقستان از دریای خزر، کم عمق ترین قسمت این دریا است تأکید کرده اند که اقدام ایران آثار محسوسی را بر سهم کشور قزاقستان از دریای خزر خواهد داشت.

از سوی دیگر، پاسخی برای این سوال مهم نیز از جانب کسی ارائه نشده است که بالاخره محل ورود نهایی آب دریای خزر آیا پذیرش تغییرات اکولوژیکی و اکوسیستمی را دارد یا خیر؟

آیا منطقه حوض سلطان می تواند تبدیل به یک دریاچه بزرگ شود و تا آن حد بزرگ که به گفته ارائه دهنده طرح انتقال، بتواند تهرانی ها را متقاعد کند که به کنار این دریاچه مهاجرت کنند و پس از مدتی نیز پایتخت ایران از اساس منتقل شود؟

و کویر استپ گونه میان تهران و قم آیا پذیرش این را دارد که دچار یک تبدل بزرگ زیست محیطی شود؟

سوال مهم دیگر نیز در این رابطه آن است که هنوز معلوم نیست دریای خزر با این طرح 10 دقیقه ای! چگونه کنار بیاید.

آیا بزرگترین دریاچه جهان نیز به سرنوشت دریاچه ارومیه مبتلا می شود یا اینکه خواهد توانست با استعدادی که دارد دریاچه دیگری را در قلب ایران بوجود بیاورد؟

تمام اینها سوالاتی است که با بردن نام پروژه "انتقال آب خزر به کویر" از ذهن هر کسی عبور می کنند و البته تاکنون نیز پاسخ مستدلّی به آنها داده نشده است.

البته دولت دوازدهم که تا حدود 15 ماه دیگر بر سر کار می آید نیز در روشن کردن ابعاد و تعیین سرنوشت شیرین یا تلخ احتمالی این طرح سهم مهمی خواهد داشت.