از حدود 120 سال پیش که احداث راه آهن سراسری از مهم ترین آرزوهای ایرانیان بود، ‌مردم مناطق شمال نیز همواره در اندیشه ساخت خطوط ریلی و اتصال به مرکز کشور بودند.

ساخت ‌راه آهن شمال ، همزمان با تاسیس راه آهن سراسری در زمان سلطنت رضاخان در بیست و سوم مهر ماه سال 1306، بر حسب نیاز و دستور دولت های استعمارگر بریتانیا و روسیه آغاز شد و در شهریور 1316 پایان یافت. ‌

حوزه استحفاظی راه آهن شمال از سوزن خروجی ایستگاه گرمسار آغاز می شود و در مسیر 382 کیلومتری تا پایان در ایستگاه گرگان دارای 27 ایستگاه بزرگ و کوچک است که هم اکنون دو ایستگاه تیرتاش و گلوگاه بسته است.

این مسیر ریلی به لحاظ شرایط اقلیمی به دو قسمت جلگه ای و کوهستانی تقسیم می شود و در عین حال در داخل استان مازندران دارای یک خط انشعابی 21 کیلومتری در بندر امیرآباد است که خود شامل 91 کیلومتر خطوط فرعی شامل 5/43 کیلومتر تجاری و 5/47 کیلومترخط مانوری است.

بلندترین نقطه راه آهن شمال با دو هزار و 112 متر ارتفاع از دریا در گردنه گدوک واقع است که با شیب 18 درصدی یکی از شاهکارهای مهندسی قرن محسوب می شود.

‌این خط از گرگان تا شیرگاه به طول 187 کیلومتر از کنار جلگه های سرسبز عبور می کند و سپس به طول 113 کیلومتر با عبور از مناطق جنگلی و کوهستانی ، وارد گردنه گدوک و فیروزکوه می شود و در نهایت با طی مسیر 81 کیلومتری از جلگه جنوبی فیروزکوه وارد شهرستان گرمسار در استان سمنان می شود.

یکی از ویژگی های راه آهن شمال، چشم اندازهای زیبای طبیعی و غیر طبیعی آن از جمله عبور قطار از جنگل درحاشیه رود تلار، پل معروف ورسک و سه خط طلایی است که هر بیننده ای را محو تماشای زیبایی های خود می کند.

راه آهن شمال دارای 95 تونل به طول حدود 27 کیلومتر است و در این میان تونل گدوک به طول دو هزار و 887 متر، بزرگ ترین تونل راه آهن سراسری جمهوری اسلامی ایران به حساب می آید.

همچنین این مسیر ریلی دارای یک هزار و 500 دستگاه پل و آب رو به طول تقریبی شش هزار و 850 متر است و پل ورسک ، شاهکار مهندسی قرن که در جنگ جهانی دوم پل پیروزی لقب گرفت ، ‌به طول 86 متر با دهانه اصلی 66 متر و ارتفاع 110 متر ، بزرگ ترین آن است.

حمید رضا فرمی مدیر روابط عمومی راه آهن شمال در جریان بازدیدی که اخیرا خبرنگاران رسانه های جمعی از مسیر ریلی ایستگاه ساری تا پل ورسگ داشتند ، به آنان گفت: تجاوز به حریم و حاشیه های ریل، ایجاد کنار گذرهای غیر مجاز و پرتاپ سنگ از مشکلات اجتماعی راه آهن شمال است. وی افزود : هم اکنون از 130 گذرگاه موجود در راه آهن شمال ، 60 گذر گاه غیر مجاز است و متاسفانه راه آهن در هر اقدامی که برای مسدود کردن این گذرگاه های غیر مجاز انجام می دهد، با مقاومت مردم مواجه می شود.

او با بیان اینکه به طور معمول هر سه دهه ریل های راه آهن باید بازسازی شود ، ادامه داد: ریل های راه آهن شمال از گرمسار تا گلوگاه باز سازی و نوسازی شده است و اکنون ریل مسیر گلوگاه تا گرگان که 70 ساله شده، باید باز سازی شود که به خاطر بعضی مسایل این کار با تاخیر در حال انجام است.

مدیر روابط عمومی راه آهن شمال گفت: با باز سازی ریل ها ، علاوه بر افزایش ضریب ایمنی، سر و صدا نیز کاهش و سرعت قطار به مراتب افزایش خواهد یافت.
وی هزینه بازسازی هر یک کیلومتر ریل در راه آهن شمال را شش میلیارد ریال عنوان کرد و افزود: امسال برای بازسازی 12 کیلومتر ریل از گلوگاه تا بندرگز 80 میلیارد ریال اعتبار تخصیص یافته است.

فرمی به ظرفیت راه آهن شمال و طرح های توسعه ای این خط اشاره کرد و گفت : اتصال خط ریلی گرگان به اینچه برون در مرز کشور ترکمنستان از برنامه های مهم راه آهن شمال است. وی با بیان این که طول این خط 80 کیلومتر است، افزود : حمل بار از جمله غلات کشور قزاقستان به کشورهای حاشیه خلیج فارس از مسیر راه آهن شمال ، بزرگ ترین مزیت اتصال گرگان به اینچه برون است.

مدیر روابط عمومی راه آهن شمال با بیان اینکه عملیات اجرایی اتصال خط گرگان اینچه برون از شهریور پارسال آغاز شد ، گفت : قزاقستان سالانه 13میلیون تن غلات تولید می کند که از این مقدار فقط شش میلیون تن برای مصرف داخلی است و بقیه قابلیت صادرات دارد. وی افزود : از آنجایی که کشورهای حوزه خلیج فارس بازار اصلی غلات قزاقستان هستند ، راه آهن شمال به صرفه ترین مسیر برای رساندن این غلات به حاشیه خلیج فارس به حساب می آید.

فرمی ظرفیت حمل بار از طریق خطوط ریلی راه آهن شمال را سالانه تا سه میلیون تن عنوان کرد و بیان داشت: در حال حاضر فقط یک میلیون تن بار از این خط ترانزیت می شود. وی افزود : راه آهن شمال حمل دو میلیون تن غلات قزاقستان از ایستگاه اینچه برون را به داخل ایران و سپس به کشورهای خلیج فارس برنامه ریزی کرده است.

مدیر روابط عمومی راه آهن شمال ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی را از مزایای ایجاد این خط عنوان کرد. راه آهن شمال در عین حال یکی از مهم ترین ظرفیت های موجود برای جا به جایی مسافر و رونق بخشیدن به صنعت گردشگرپذیری در مازندران محسوب می شود. بر اساس آمارهای رسمی، هم اکنون سالانه حدود دو میلیون مسافر از طریق راه آهن شمال جا به جا می شود.

نویسنده : سید رضا هاشمی کرویی