این تکنولوژی به ما اجازه دسترسی به منابع عظیمی از داده های مکانی و توصیفی را در کمترین زمان با کمترین هزینه و در هر مکانی ( منزل – سازمانهای دولتی – شهر دیگر 0 0 0) و در هر زمانی از شبانه روز و همچنین ایام تعطیل برآورده می سازد .

امروزه G.I.S آنچنان در مدیریت و کنترل مناطق و شهر ها و ... نفوذ کرده است که نبود آن می تواند شکاف غیر قابل جبرانی در بدنه آن ها وارد نماید .
تمام مراکز دولتی – سازمان ها و موسسات تجاری مرتبط با عمران شهری – محققین و دانش پژوهان و ... همه و همه از داده های G.I.S برای رشد و توسعه اهداف خود بهره می گیرند .
این علم و تکنولوژی مفید روز به روز جای خود را در قسمت های مختلف جامعه باز نموده و توجه کارشناسان و متخصصین را به خود جلب نموده است و این در حالی است که تصمیم گیری های حساس و دقیق نیازمند استفاده از این تکنولوژی می باشد .
اهداف

۱- كنترل سطوح دسترسي به اطلاعات.
۲- تهيه نقشه هاي الكترونيكي از نقشه هاي كاغذي، بانكهاي اطلاعاتي و منابع اطلاعاتي مربوطه و امكان به روز رساني سريع اطلاعات
۳- تهيه مناسبترين و كاراترين روش ارائه و دسترس قرار دادن انواع اطلاعات جهت استفاده كاربر
۴- انجام تحليلها و ارائه راهكارهاي مناسب توسط سيستم از انواع اطلاعات جغرافيايي و توصيفي
۵- ايجاد سيستم gis جهت درج داده هاي مكاني مربوط به آثار تاريخي ايران
جستجوي و پرس وجوي ابنيه ها تاريخي - نمايش عكس، فيلم و...
۶- اطلاع رسانی جهت کاهش شکایات مردمی (برنامه زمانبندی پروژهای عمرانی شهرداری)
۷- آگاهی شهروندان نسبت به وضعیت ملک خود در وضعیت موجود و اینده ( نمایش طرح تفصیلی ) با هدف جلوگیری از سوء استفاده افراد سود جو و سوداگران زمین
۸- اطلاع رسانی شهروندان به شهرداری (خبررسانی از ساخت سازها غیر مجاز و شبانه ، اطلاع رسانی از وضعیت موجود ملک که از چشم کارشناسان شهرداری به دور مانده و ...)
۹- خدمات رسانی به مسافرین بویژه در ایام نوروز و تابستان (ادرس یابی دقیق و سریع بدون سر درگم شدن در شهر برای مسافرین نا اشنا به شهر – آدرس دهی هتلها ، رستورانها ، مراکز درمانی ، خانه معلمها ، پارکها ، مناطق تفریحی و استراحتگاهی ، بانکها و . . . )
[u]مخاطبین
1- شهروندان
2- ارگانها و سازمانهای دولتی
3- پژوهشگران ، دانشجویان و مراکز آموزش عالی
4- مسافران و گردشگران
نمایش نقشه بر روی اینترنت با[/b][u] [/b]قابليتها :[/b]
1- نمايش لايه هاي مختلف اطلاعاتي به کاربران با قابليت کلاس بندي لايه ها و نمايش يک يا چند لايه به طور همزمان، اين لايه ها شامل لايه هاي مربوط به انواع راه هاي شهري، مراکز اداري، فرهنگي، اقتصادي و خدماتي و ... مي باشد .
2- داراي بودن يک Legend ديناميک با توجه به مقياس نمايش .
3- امکان فيلتر و انتخاب لايه ها جهت نمايش ، توسط کاربر
4- کليه ابزارهاي کار با نقشه، شامل تمام مواردي که مورد نياز کاربر مي باشد مانند: بزرگنمايي با استفاده از ماوس(Track Zoom In)، بزرگنمايي(Zoom In)، کوچکنمايي(Zoom Out)، نماي کامل(Full Extent)، نماي قبلي(Previous Extent)، آخرين نما(Last Extent)، نمايش مقياس(Scale bar)، موقعيت بر روي نقشه(Map locator)، ابزار هاي حرکت بر روي نقشه (Pan).
5- ابزار هاي ترسيمي شامل: رسم نقطه ، رسم بيضي، رسم دايره، رسم مستصيل، رسم چند ضلعي و ....
6- ارائه اطلاعات مکاني نقطه مورد انتخاب کاربر بر روي نقشه (Identify).
7- نمايش مختصات جغرافيايي هر لحظه ماوس بر روي نقشه.
8- امکان جستجوي نام مکان مورد نظر بر روي نقشه.
9- بر چسب گذاری لایه ((Label Features
10- انتخاب بر اساس داده های توصیفی ( Select By Attribures )
11- انتخاب بر اساس موقعیت مکانی عارضه (Select By Location)
12- گزارش گیری به صورت نمودار ، جدول و ...
13- امکان اعمال توابع شرطی ( And – OR – Like – NOT )( = <> =< =>)
14- لینک (Add Hyperlink)[u]
15- امکان چاپ و یا گرفتن خروجی با فرمت Tiff ....
16. اندازه گیری طول و فاصله
17. تعيين حريم(Buffer)
کاربرد اصولی

با توجه به فعاليت مهندسان مشاور در مناطق مورد مطالعه در خصوص شبكة توزيع آب شهري و استفاده از شرح خدمات نهائي تهيه شده توسط دفتر نظارت بر كاهش آب بحساب نيامده شركت مهندسي آب و فاضلاب كشور و تلفيق شرح خدمات مزبور با استفاده از محيط و ابزار GIS و نظارت بر عملكرد مشاورين از ناحية دستگاههاي اجرائي ( شركتهاي آب و فاضلاب استاني )توسط مديران دفاتر و رابطين GIS شركتهاي آبفا امري ضروريست كه در اين مقاله سعي گرديده بطور اختصار جايگاه مهندسان مشاور در استفاده از GIS ، ويژگيها و مزيت GIS ، استفاده اقتصادي از آن و راه حلهاي استفاده مهندسان مشاور از GIS بيان گرديده است و منابع تهيه آن نيز مجموعه مقالات پنجمين همايش سالانه GIS سازمان نقشه برداري ، مجموعه مقالات كنفرانس بين المللي نقشه براري، كتاب كاربرد GIS در امور اطلاعاتي و اجرائي مي باشند .


الف-( جايگاه مهندسان مشاور در استفاده از GIS )


مهندسان مشاور از نظر استفاده از GIS مي توان به گروههاي زير تقسيم بندي نمود:


1- بسياري اصلا" استفاده نكرده اند .


2- تعدادي از اعضاء مدتي استفاده بعمل آورده اند ، ولي فعاليت اين گروه در حال حاضر يا متوقف و يا بسيار ضعيف شده است .


3- تعداد اندكي از مشاوراني كه در حال حاضر نيز از GIS استفاده مي بردند .


تعداد مشاوران گروه اول زياد است ، چون بدليل شرايط اقتصادي مناسب پروژه ها ، گران بودن خدمات مشاور با استفاده از GISاصولا" تمايلي به استفاده از اين سيستم ايجاد نشده است . بنابراين مزاياي بكاركيري اين سيستم به عنوان يك ابزار نوين تكنولوژيك محروم مانده اند .


گروه دوم بدليل مشكلات مديريتي يا نتوانسته اند از قابليتهاي GIS ، خود به نحو مطلوب استفاده نمايند و يا قادر به حفظ نيروهاي كارشناس GIS خود نبوده اند و يا كمبود كارشناسان و نيروي جايگزين عملا" اجراي پروژه هاي بعدي آنها با تعطيلي و ديركرد مواجه شده است .


تجربه اي شهرداري در استفاده از GIS در طرح جامع يك شهرستان ارائه نموده ، يك كار سه ماهه در يكماه انجام رسيده علاوه بر اين اطلاعات مورد نياز در فرمت GIS و با قابليت تحليل مكاني ذخيره شده اند . در شركتهاي آب و فاضلاب مي توانند اطلاعات را توسط نرم افزارهاي Oracell و Microstation ذخيره و در طول سال جاري نيز نرم افزار مناسب جهت آناليز از اطلاعات مزبور طرف مجري طرح ساماندهي اطلاعات جغرافيايي با همكاري كميته نظارت بر راهبرد GIS معرفي مي شود .


ب-( ويژگيها و برتريهاي GIS )


در سيستمهاي موجود شركتهاي آب و فاضلاب معمولا" نقشه ها در فرمت اتوكد ( Autocad ) يا ميكرواستيشن (Microstation ) تهيه و نگهداري مي شوند . كليه اطلاعات توضيعي و مكاني در بخشهاي در برنامه صفحه گسترده مانند اكسل( EXCELL ) يا لوتوس و يا پايگاه داده ها مثل اكسس ACCESS يا فاكس پرو ( Fox Pro ) مورد تجزيه و تحليلي قرار ميگيرند .ضعف سيستمهاي موجود نبودن رابطه بين عوارض مكاني با داده هاي توصيفي مرتبط است . به عبارت ديگر نمي توان شرط دلخواهي را در اطلاعات آماري تعيين كرد ( مثلا" شهركي با 60 مشترك ) و بلافاصله توزيع آب شهرك شبكه را در نقشه مشاهده نمود . در مجموع ويژگيهاي GIS بسياري از محدوديتها را حذف و قابليت جديدي ارائه مي كند . اين ويژكي را مي توان به 5 بخش تقسيم نمود:

ب-1:رابطة اطلاعات توصيفي با مكاني

اولين امكاني كه اين برنامه ها در اختيار مي گذارند ، ارتباط بين داده هاي توصيفي با عوارض مكاني است . بدين ترتيب راه براي انتخاب عوارض خاص با شرايط پيچيده فراهم مي آيد . ( مثال زير )


از سوي ديگر اين سيستم قادر خواهد بود عوارضي را در نقشه انتخاب نمايد و اطلاعات آماري تك تك آنها را در اختيار بگيرد .
مثال: شهركي با 100 مشترك و نزديك شهر را براحتي تحت كنترل ميگيريم .


ب-2: ابزارهاي پردازش و اصلاح گروهي عوارض نقشه


بدليل ماهيت پيچيدة عوارض در GIS ، اصلاح هندسي آنها مستلزم صرف زمان زيادي است . مثلا" خطوط اضافي كه در زمان و قوي سازي ايجاد شده اند . بايستي حذف شوند و يا خطوطي كه بايد به يكديگر متصل شوند ولي هنوز به هم نرسيده اند بايستي تا تا تقاطع با خط امتداد يابند .
در تمامي برنامه هاي GIS ابزارهاي قدرتمندي براي انجام اينگونه اصلاحات وجود دارد كه متناسب با اندازة دلخواه (Tolerance ) مي توان عمليات را يكباره بر روي كل عوارض مورد نظر اعمال نمود و در صورتيكه مايل نباشيم از ديگر امكانات اين سيستم استفاده كنيم ، همين قابليت موجب خواهد شد تا زمان زيادي در اصلاح نقشه ها صرفه جويي شود و نهايتا" نقشه هاي دقيق و تميزي توليد گردد .


مجموع امكاناتي كه معمولا" در پردازش گروهي عوارض در اختيار قرار ميگيرد به شرح زير است:

الف- امتداد دادن خطوط تا نزديكترين خط


ب- حذف خطوط كوتاه بيرون زده


پ- برش خطوط در نقاط تقاطع


ت-حذف خطوط تكراري و روي هم


ث- حذف خطوط تكراري و روي هم


ج- حذف نقاط تقاطع بي مورد


ب-3:ابزارهاي اتصال عوارض نقشه به داده هاي توصيفي


پس از اصلاح شكل عوارض ، بايد رابطه هر عارضه با دادة متناظر خود در بانك اطلاعات برقرار گردد. مثلا" يك لوله در يك نقشة تأسيساتي باركود متناظر خود اتصال داشته باشد كه مي تواند حاوي اطلاعاتي از قبيل طول لوله ، نوع لوله ، قطر لوله ، تاريخ نصب ، تاريخ اولين بازديد ، نام كارخانة سازنده و … باشد .


در اكثر برنامه هاي GIS ابزارهائي براي وارد كردن اين نوع اطلاعات پيش بيني شده است كه مي توان مجموعة بزرگي از عوارض همگن را انتخاب و سپس مقدار لازم را به هر يك اطلاق نمود . ابزارهائي نيز براي تعيين مقدار داده به ازاي هر عارضه پيش بيني شده است كه با استفاده از اين ابزار مي توان با سرعت و دقت اطلاعات تمامي عوارض را تعيين نمود .

بدين ترتيب با انتخاب عوارض از نقشه مي توان به اطلاعات توصيفي ( مانند طول يا جنس لوله ، مالك ، ميزان بدهي و … )دست يافت و يا از طريق بانك اطلاعات واحدهاي ذيربط ، اضافه تراكم را مشخص كرد و توزيع آنها را در نقشه مشاهده نمود .


ب-4: تجزيه و تحليل داده ها


با انجام مراحل پيشين ، بستر لازم براي استفاده از قابليتهاي اصلي GIS يعني تجزيه و تحليل فراهم مي شود . بدين ترتيب مي توان نقشه هاي موضوعي ( شبكه ) را به راحتي توليد كرد . مثلا" نقشه هاي شبكه را با كلاسهاي متنوع خود ، در يك مرحله ايجاد گردد و يا نقشه هاي شبكه موجب عوارض مكاني توليد گردد . بدين ترتيب برنامه ريزان و سياستگذاران خدمات شهري قادر خواهند بود براساس اطلاعات موجود وضعيت را ارزيابي و بخش توسعه اصولي و يكنواخت عمل كنند و توزيع به نحو عادلانه صورت پذيرد .


ب-5: مدل سازي


با انجام مراحل 4گانه قبلي ، اكنون مي توان براساس روندهايي كه در منطقه پيدا شده است ، تحولات بعدي را پيش بيني نمايند .


ج- ( استفاده اقتصادي از GIS )


بحث GIS در شركتهاي آبفا وساير شركتهاي خدمات شهري با بحث سرمايه گذاري عالي و كلان همراه بوده است . ماهيت ذاتي اين سيستم مستلزم سرمايه گذاري است ، با ليكن با تخصص هزينه برنامه ريزي شده و تدريجي نيز مي توان از مزاياي اين سيستم بهره برد . مهمترين نكته در اين هزينه خريد نرم افزارهاي GIS و يا تهيه نقشه ها و يا ارتباط اطلاعات توصيفي با عوارض مكاني نيست ، بلكه تعيين استراتژي ( هدف ) صحيح و حساب شده ، كليدي ترين بحث استفاده از اين سيستمها به شمار مي رود كه متأسفانه در شرايط فعلي اهميت آن يا فراموش شده است و يا در مراتب آخر اهميت قرار دارد . اصولا" سرمايه گذاري اوليه براي تهيه نقشه و جمع آوري اطلاعات بدون توجه به جزئيات هدف و راه به آن ، هزينه هاي اضافي و غير ضروري را به مجري تحميل مي كند . در حالي كه معمولا" اتخاذ اهداف درست از طريق اجراء طرح آزمايشي ، هزينه هاي توليد يا تبديل نقشه ها و پردازش اطلاعات را به مقدار قابل توجهي كاهش ميدهد و انجام عمليات را با دقت بيشتري همراه مي سازد . اصولا" بسياري از مجريان به دليل واهمه از بروز مشكلات بعدي ، همواره سعي در جمع آوري اطلاعات و نقشه ها با حداكثر دقت را دارند . ليكن بايد توجه داشت كه دقت بيش از حد مقياس خروجي نه تنها مزيت نيست بلكه در شرايطي مشكل آفرين نيز مي باشد .


بديهي است كه منابع مالي مهندسان مشاور محدود است و به همين دليل اگر از سوي كارفرما در مورد استفاده از اين سيستم تأكيد و اصراري وجود نداشته باشد ، مشاوران تمايلي به استفاده از آن بروز نمي كنند . اما با تجربه نشان مي دهد كه استفادة حساب شده از GIS با برنامه حتي بدون حمايتهاي مالي كارفرما نيز ميتواند سودآور باشد به عنوان مثال ، بخش توليد نقشه ها و اتصال داده ها كه جزء بخشهاي ضروري سرمايه گذاري و هزينه بر GIS محسوب مي شود و به ظاهر سودآور نمي باشد اما با كاهش هزينه هاي پرسنلي در خصوص مطالعه ، طرح روش مناسب و … زمان منافع ، منافع مضاعفي را نصيب مهندسان مشاور مي نمايد . اما سود اصلي در زمان تجزيه و تحليل وضع موجود و بويژه در ارائه طرحهاي پيشنهادي ( نشت يابي ، اصلاح و بازسازي و … ) نهفته است . چرا كه با شناخت جزئيات روابط بين عوارض موجود ، مي توان طرح پيشنهادي را متناسب با امكانات و واقعيتهاي موجود يا اعداد وارقام حقيقي ارائه نمود . به منظور دستيابي به چنين مزايائي لازم است كه يك GISسازمان يافته طراحي شود و اين به معناي خريد يك نرم افزار گران قيمت نيست . بلكه طراحي صحيح و همه جانبة سيستم نقش اصلي را ايفا مي كند . چرا كه اين خود طرح است كه مشخص مي كند كدام نرم افزار پاسخگوي نيازهاست و دقت كاربر سيستم در انجان عنليات چگونه مي تواند باشد و چه عوارضي قابل حذف هستند و كدام موارد حتما" بايد حفظ شوند . براي توليد چنين سيستمي راه كارهاي زير وجود دارد:


1- جذب كارشناسان سنجش GIS


2- استفاده از مشاور GIS همراه با آموزش نرم افزار به كارشناسان و كاربران شركت مهندسي مشاور


3- انجام عمليات آماده سازي ، تجزيه و تحليل و مدل سازي توسط شركتهاي مشاور و مجري GIS به عنوان مشترك همكار


بدليل تخصصي و پيچيده بودن GIS و ضرورت آشنائي كامل با آن ، دو گزينة 2 و 3 از كارائي بيشتري برخوردار است . چرا كه بسياري از مهندسان مشاور امكان نگهداري كارشناسان متبحر را در تمامي طول سال ندارند و به طول مقطعي به عمليات GISنياز پيدا مي كنند . آموزش كارشناسان و كاربران موجب مي شود كه آنها با توانايي سيستم آشنا شده و عمليات پر حجم و وقت گير را انجام دهند و تنها براي انجام عمليات اصلي تجزيه و تحليل و مدل سازي ، مشاوران GIS در كنار مهندسان مشاور قرار گيرند . بدين ترتيب با حداقل هزينه از حداكثر قابليت سيستم بهره مند شوند . در بسياري موارد كه مهندسان مشاور تجربه لازم را كسب كرده به منظور افزايش سرعت اصلاح و تبديل داده ها و دستيابي به كيفيت برتر لازم است .