ایران شهرساز
دید پـرنده1 - نسخه‌ی قابل چاپ

+- ایران شهرساز (https://www.iranshahrsaz.com)
+-- انجمن: چیدمان جدید ایران شهرساز (https://www.iranshahrsaz.com/forumdisplay.php?fid=1592)
+--- انجمن: اخبار (رایگان) (https://www.iranshahrsaz.com/forumdisplay.php?fid=1598)
+---- انجمن: مطالب خواندنی معماری (https://www.iranshahrsaz.com/forumdisplay.php?fid=535)
+---- موضوع: دید پـرنده1 (/showthread.php?tid=15045)

دید پـرنده1 - Ƒanos - ۱۳۹۱-۱۰-۱۱

فرآیند اجرای این پروژۀ مهم ملی ازملقمۀ الزامات ایرانی،اسلامی،القائی،نمادین،الگویی و . . . مندرج درفراخوان طراحی معماری گرفته تا ترکیب غیرتخصصی واقتدارگرایانۀ دستگاه مجری، به تنهایی نمونۀ جامع وگویایی ازرویکرد محافظه کارانه ومآلاً واپس گرایانۀ حاکم بر گفتمان ( ونه تنها روند طراحی) معماری پس ازانقلاب درایران است




[تصویر: parameter.jpg]
پرواز جت جنگنده برفراز پروژه درحال ساخت "پالم جُمـِیـرا" ، دوبی


اختصاصی معماری نیوز - سید محسن شهیدی -[/b] ساختمان مرکزی سا زمان حج وزیارت واقع در تقاطع خیابان های آزادی ورودکی شمالی، جعبۀ آجری عظیمی است با زیربنای نزدیک به 50,000 مترمربع که به ادعای مجری طرح " همه اجزای آن نشان دهندۀ پیشرفت و تمدن در حال رشد بشری است !؟"[sup]2[/sup] ودرزمان ساخت ،ازجنبۀ مدیریت اجـراء حتی برمرکز تجاری(؟) – فرهنگی پمپیدو درپاریس برتری داشته است!؟ [sup]3[/sup]

فرآیند اجرای این پروژۀ مهم ملی ازملقمۀ الزامات ایرانی،اسلامی،القائی،نمادین،الگویی و . . . مندرج درفراخوان طراحی معماری گرفته تا ترکیب غیرتخصصی واقتدارگرایانۀ دستگاه مجری، به تنهایی نمونۀ جامع وگویایی ازرویکرد محافظه کارانه ومآلاً واپس گرایانۀ حاکم بر گفتمان ( ونه تنها روند طراحی) معماری پس ازانقلاب درایران است ومجال ومقال جداگانه ای می طلبد تابه عنوان یک نمونۀ میدانی ِمشهود، درمبحث بسیارمهم وبالقوه جریان سازی که اخیراً - به نقل از یک ماهنامۀ تخصصی - درسایت معمـاری نیـوزمنعکس شده است[sup] 4[/sup] ، تحلیل ونقد گردد.یادآوری بنای مورد نظردراینجا به سبب خاطره ایست مرتبط با عنوان ومحتوای مقالۀ حاضرازیکسووپیشینۀ طراحی ساختمان مذکور ازسوی دیگر.

قریب سی سال پیش به لطف یکی ازهمکاران فرصتی دست داد تا پیش از اعلان نظر ژوری، ازماکت های طرح های ارائه شده درمسابقۀ طراحی ساختمان مرکزی سازمان حج وزیارت دیداری داشته باشم.امروزازکم وکیف کارها تصویردقیق وروشنی درذهن ندارم؛ تنها یک طرح بود که درهمان وهلۀ اول تأثیرغیرمنتظره وماندگاری درخاطرم به جا گذاشت.درطرح مذکورشکل پلان بام (Roof plan) ساختمان،عبارت " الله اکبر" بود به خط هندسی وساده شدۀ بنایی کوفی! علت انتخاب این "کانسپت فرمی" آشکارترازآن بود که حتی برای بیننده ای غیرمتخصص، جای تردیدی درمورد دیدگاه نازل وعوامانۀ طراح باقی بگذارد؛ بی درنگ به حالت نیم خیزکنارماکت نشستم- ماکت ها به دلیل محدودیت فضا روی زمین چیده شده بودند-، تختۀ زیرماکت را با نوک انگشتان دست راست لمس کردم ومشغول قرائت فاتحه شدم!! اگرآن روز ها هم مثل امروز بازارسلوک وکشف و کرامات گرم بود شاید باتأملی عارفانه پیشگویی می کردم که "دیگرباید فاتحۀ معمـاری مملکت راخواند!"


<font style="font-size[تصویر: confused.gif]mall">- مـارنوشتن، مـارکشیدن!

"هنرمند باید چیزی را بیافریند که مردم می بایست بپسندند، نه آن چیزی را که آنان می پسندند." [sup]5[/sup]
گوته

این نوع نگاه سطحی به معماری که عمدتاً محصول نمادگرایی (سمبولیسم) افراطی است منحصر به کشور ما نیست؛ اتحادجماهیرشوروی درفاصلۀ دوجنگ جهانی شاهد طرح هایی بود که منبع الهام آنان نشان "داس وچکش" یعنی نماد حزب حاکم بود.لنین در سال 1918 هنرمندان شوروی را به خلق " یادمان هایی در خور انقلاب سوسیالیستی" فراخوانده بود (تصاویر1 الی 3).

[تصویر: parameter%2001.jpg]

تصویر1- "فابریکا کوخنیا"[sup]6[/sup](کارخانۀ طباخی) واقع در شهر سامارا[sup]7[/sup]در750 کیلومتری جنوب مسکو.این مجموعه در دوران صنعتی سازی دهۀ 30 شوروی با ظرفیت بیش از 9000 پرس درهرنوبت، غذای پرسنل کارخانۀ صنایع نظامی "ماسلـِنیکف"[sup]8 [/sup]را تأمین می کرد.درتصویر هوایی - و تنها درتصویر هوایی - نماد داس وچکش کاملاً قابل رؤیت است.


[تصویر: parameter%2002.jpg]

تصویر2- پلان "فابریکا کوخنیا"؛ سالن غذاخوری در تیغۀ داس، دفاتر اداری در دستۀ چکش وآشپزخانه درقسمت سرآن تعبیه شده است.


[تصویر: parameter%2003.jpg]

تصویر3- پوستری به زبان روسی؛ مقطع / پرسپکتیو آکسونومتریک "فابریکا کوخنیا"

ستـارۀ پنج پرنماد سوسیالیسم وکمونیسم، دیگرنشانۀ مورد استفاده درطرح های معماری این دوره بود (تصاویر 4 الی 6).

[تصویر: parameter%2009.jpg]
تصویر4- تماشاخانۀ مرکزی ارتش اتحاد جماهیر شوروی ، مسکو

[تصویر: parameter%2010.jpg]
تصویر5 - نشان ستاره سرخ برسینۀ استالین،کنفرانس تهران - 1943 میلادی تصویر6 - پلان تماشاخانه

آسایشگاه سالمندان کم درآمد "وسـلی اِیـکرز"[sup]9[/sup] واقع درایالت آلابامای آمریکا بنایی یک طبقه است با پلانی به شکل صلیب شکسته ( نماد حزب نازی آلمان) که ساخت آن درسال 1980 میلادی به پایان رسید (تصویر7).

[تصویر: parameter%2005.jpg]
تصویر7 - منظرۀ هوایی آسایشگاه "وسـلی ایکـرز"، الحاقات سال 2001
درپی شکایت سناتور دمکرات "هاوِل هـِفلین"[sup]10[/sup]، درسال 2001 میلادی، دولت آمریکا با تخصیص مبلغ یک میلیون دلارتلاش کرد تا با اصلاحاتی،" شکل تهاجمی وآزاردهندۀ " بنا را تغییردهد اما افزودن دو بال به انتهای دو بازوازچهار بازوی موجود کمک چندانی به رفع مشکل نکرد وحتی ازجهتی باعث تأکید بر فرم اولیه گردید!

در سال 2008 میلادی فعال آمریکایی/ اسرائیلی "آوراهاوم سـِگال"[sup]11[/sup] با طرح شکایت مجددی، مؤسسۀ گردانندۀ آسایشگاه را برآن داشت تا با صرف ششصد هزاردلاردیگراین نماد حزب نازی را محو نماید.سگال پیشتر مقامات نیروی دریایی امریکا را وادار کرده بود تا پروژۀ ششصد هزار دلاری تغییر شکل ساختمان آسایشگاه پایگاه دریایی "کورونادو"[sup]12[/sup] در سن دیه گو کـَلیفـرنیا را که آن هم پلانی به شکل صلیب شکسته دارد دردستورکارخود قرار دهند (تصویر8)!

[تصویر: parameter%2006.jpg]
تصویر8- عکس ماهواره ای ساختمان آسایشگاه پایگاه دریایی "کورونادو" – سن دیه گو کلیفرنیا

<font style="font-size[تصویر: confused.gif]mall">- خـروج ازصفحه؛ اپیدمی ِسَنتِز ِبُعـد سـوم

اما نمادهای سیاسی تنها موضوعات این " تصویرگری ازبالا" نیستند واین انحطاط هنری فقط دربستر پوپولیسم سیاسی وازرهگذرمصادرۀ مقتدرانۀ فرهنگ بصری جامعه محقق نمی گردد.چهره های برجسته ای از هنر و معماری دوران مدرن وپس ازآن نیزدرعین استقلال رأی وحتی با برخورداری ازدیدگاه های مترقی سیاسی،بعضاً دچاراین کجروی شده اند؛ درنیمۀ اول قرن گذشتۀ میلادی "اِل لیسیتزکی"[sup]13(تصویر9) طراح، عکاس، لیتوگرافر، عنصر کلیدی درپیشبرد جنبش "سوپرماتیسم"[sup]14 و بالاخره معمـار آوانگارد روس در سلسله نقاشی های هندسی وتجریدی خود موسوم به "پرواوُن"[sup]15 کوشید تا به کمک ذوق معمارانۀ خویش و تعلق خاطری که به مفاهیم 3 بعدی داشت، فرم ها واشکال صرفاً 2 بعدی متداول درمکتب مذکور(تصویر10)

[align=CENTER][تصویر: parameter%2007.jpg]
[align=CENTER]تصویر9- اِل لیسیتزکی 1914 تصویر10- نقاشی/ مکتب سوپرماتیسم

را به سطحی بالا ترارتقاء دهد.درعمل اما،محصول این فرآیند چیزی فراترازاعمال ترفند های برجسته سازی معمول در تیپوگرافی وسایرشاخه های هنـرگرافیک نبود (تصاویر11 و12).

[align=CENTER][تصویر: parameter%2008.jpg]
[align=CENTER] تصویر11- اِل لیسیتزکی / شهـر پرواوُن تصویر12- اِل لیسیتزکی / Broom ،1923


لیسیتزکی خود اصطلاح "پرواوُن" را اینگونه تعریف کرده بود؛ " ایستگاهی که درآن شخص از نقاشی به معماری تغییر مسیر می دهد." [sup]16

سوپرماتیسم را می توان مرحلۀ نهایی زنجیرۀ امپرسیونیسم[sup]17، پریمیتیویسم[sup]18 و کوبیسم[sup]19 و ابتکارلیسیتزکی در خروج از صفحه ازطریق "القاء" بعد سوم را " فازتکاملی" این مرحله ارزیابی کرد.با این حال مقایسۀ ساده ای میان فابریکا کوخنیا (تصویر1) و " شهـرپرواوُن" (تصویر11) مشخص می سازد که درمقام خلط میان نقاشی ومعماری، خط مشی عوام زدۀ دولتی ورویکرد نخبه گرایانۀ هنرنوگرای شوروی درزمان ومکان کمابیش واحد، خطای مشابهی را مرتکب شده اند[sup]20؛ وآن سنتز( ونه آفرینش) حجمی 3 بعدی ازطریق افزودن بعد سوم (ارتفاع) به یک طرح منتخب 2 بعدی است .


[align=CENTER][تصویر: parameter%2011.jpg]
[align=CENTER]تصویر13- لیسیتزکی ِ یهودی درطراحی پشت جلد کتاب " آرباعا تِیـا شیـم" ( عبری : چهاربزنر) درگذر از نقاشی ( تیپوگرافی) به معمـاری، کلمات عبـری را درقالب یک سایت پلان ترکیب می کند؛ این رویکرد به وضوح یاد آور پلان سقف طرح پیشنهادی برای ساختمان مرکزی سازمان حج وزیارت است که در ابتدای مقاله بدان اشاره شد.

سبب پیدایش وچگونگی رواج این نگاه " تصویرگرانه " درحوزۀ معماری ازسه زاویۀ استقلال حرفه، جایگاه معماردرساختار نظری فرآیند آفرینش هنری وکیفیت آموزش قابل تحلیل وبررسی است وهرچند تنها عنوان اخیرموضوع اصلی مقالۀ حاضراست، به دلیل پیوستگی مضمون وهم پوشانی محتوا،پرداختن به دومقولۀ نخست نیزولو به اختصار، مفید وبلکه لازم می نماید.

انشـاء الله ادامه دارد...


1- bird's-eye view : دید ازبالا، منظره از نگاه ناظری که همچون پرندۀ درحال پرواز از بالا به پایین می نگرد.

2- http://www.hawzah.net/fa/MagArt.html?MagazineArticleID=40173&MagazineNumberID=4822&SubjectID=72612

3- همان مأخذ؛ جای شکرش باقیست که مجری محترم ( حداقل در گزارش مورد استناد مقالۀ حاضر) این تفوق را به ویژگی های طراحی وسطح فن آوری ساختمان حج وزیارت تعمیم نداده اند!

4- با عنوان :" آیا معماری امروز ایران محصول انقلاب اسلامی است ؟" به نقل از ماهنامه تخصصی منظر

Giedion,Sigfried (1997). Space, time and architecture: The growth of a new tradition .Harvard University Press.p.317 -5

Fabrika Kukhnya- 6

Samara -7

Maslennikov -8

Wesley Acres -9

Howell Heflin -10

Avrahaum Segol -11

Coronado -12

Lazar Markovich Lissitzky1 -13 معروف به : El Lissitzky

Suprematism -14 اصطلاح ابداعی کازیمیرمالـِویچ (Kasimir Malevich / 1878 - 1935 ) نقاش ومجسمه ساز روس .
منظور مالویچ از ایجاد این سبک، خلق گونه ای کاملا انتزاعی از هنر بود که نخستین بار درسال 1913 میلادی درتابلوی
رنگ وروغنی از وی با عنوان " مربع سیاه بر زمینۀ سفید" متجلی شد.ازدید مالویچ، سوپرماتیسم به معنی " برتری احساس
خالص در هنرهای زیبا " بود. عناصرشکلی سادۀ تابلوهای وی بعد ها درترکیبات تجریدی معمارانه به کار گرفته شد؛
گرایشی که پیوند های بسیار نزدیکی به خصوص با آثار مکتب " دستایل" (De Stijl) داشت.

15- Proun (تلفظ:Pro-oon) ، درفضای ملتهب بحث های نظری پیرامون مفهوم ورسالت هنروهنرمند درروسیۀ اوایل دهۀ 20
میلادی، لیسیتزکی سعی کرد از طریق خلق "پرواوُون" ها که ایدئوگرام هایی با محتوای اوتوپیایی (منسوب به مدینۀ فاضله)
بودند، دیدگاه های ایدئالیستی ملهم از میراث زیبایی شناسی بورژوازی قبل ازانقلاب 1917 ورویکرد پراگماتیک (عملگرا)
جریان ایدئولوژیک حاکم را به یکدیگر پیوند زند.علاوه براین، پرواوُون ها به زعم وی زبان پایه ای فرمی را شکل میدادند
که درمجسمه سازی، مبلمان، تیپوگرافی وحتی ساختمان کاربرد داشت.

16- Lissitzky-Kuppers, Sophie (1980). El Lissitzky, life, letters, texts. Thames and Hudson.

Impressionism -17

Primitivism -18

Cubism -19

20- درمورد شخص لیسیتزکی، شاید این لغزش چندان ناآگاهانه هم صورت نگرفته باشد.دهه 20 ، دوران شکوفایی هنر مدرن روسیه ودرعین حال دوران نابسامانی اقتصادی ورکود فعالیت های عمرانی درآن کشوراست.ساختمان سازی تقریباً متوقف شده وابداع ونوآوری در هنر ومعماری محدود به محافل روشنفکری ومراکز دانشگاهی بود که نقش مستقیم وتعیین کننده ای درصحنۀ واقعی ساخت وساز نداشتند.درچنین شرایطی نطفه های "معماری کاغذی"- که درادامه بیشتربدان خواهیم پرداخت- در فضای ملتهب وانقلابی روسیۀ آن زمان منعقد شد و درکوتاه زمانی جریان های مشابه در اروپای غربی را تحت تأثیر خود قرارداد.ترفند "برجسته نمایی" احجام معمارانه، درواقع راهکارزیرکانۀ لیسیتزکی برای نزدیک کردن هرچه بیشتر ابزاربیان وتکنیک تعامل معماران درفضای دو بعدی به مختصات ومقتضیات واقعی وبه عبارتی شاید نخستین گام درراه دستیابی به فن آوری واقعیت مجازی است هرچند که به لحاظ ارزش های تئوریک، دراینجا نیزهمچون دوران طراحی پوسترهای تبلیغاتی حزب حاکم، لیسیتزکی به شکلی از چهارچوب ها وموازین سبکی منحرف می شود؛ درمورد اول، بیان انتزاعی محض وغیر ابژکتیو جنبش "سوپرماتیسم" به ملاحظۀ سطح ادراک توده ها به مرتبۀ سمبولیسم سیاسی تنزل پیدا می کند ودر مورد اخیر،" برتری احساس خالص" (پی نوشت 14 راببینید) تحت الشعاع الزامات کاربردی قرار می گیرد.


ازسلسله مقالات نقد آموزش معمـاری / بخش نخست