+- ایران شهرساز (https://www.iranshahrsaz.com)
+-- انجمن: چیدمان جدید ایران شهرساز (https://www.iranshahrsaz.com/forumdisplay.php?fid=1592)
+--- انجمن: اخبار (رایگان) (https://www.iranshahrsaz.com/forumdisplay.php?fid=1598)
+---- انجمن: مطالب خواندنی معماری (https://www.iranshahrsaz.com/forumdisplay.php?fid=535)
+---- موضوع: فضای شهری میدان (/showthread.php?tid=17775)
فضای شهری میدان - ماراویا - ۱۳۹۲-۹-۱۸
فضای شهری میدان
میدانها فضاهایی باز وسیع هستند که معمولاً برای اجتماعات مردمی و ارائه خدمات شهری احداث می شد.
جنبه های حائز اهمیت برای میدان
1- فرم
2- هندسه
3- عملکرد
تکامل تاریخی شهرها عملکرد فعالیت های مردمی تداخل می کند
1.1.1.
خصوصیات میدان :
1- بعنوان یک فضای شهری پویا فعالیتهای مردم
2- فرم میدان بیشتر از عملکرد و فلسفه کارکردی تبعیت کند. بعنوان مثال میدانهایی که نقش ترافیک دارند به یک فرم طراحی می شوند و میدانهایی که نقش ارائه خدمات و فعالیتهای مردمی دارند به نوعی دیگر طراحی می شوند.
1.1.2.
دسته بندی میدان از حیث عملکردی :
1- میدان های عمومی
عام ترین یا عمومی ترین شکل میدانهاست- جست و جوی فاضهای پویا در اینجا مصداق پیدا می کند ( حرکات مردمی) طیف مخاطب همگانی
بیشترین متحرک و استفاده از فضا را دارد. فعالیتهای همگانی.
2- میدان های تجاری :
شکل فعالیت عمدتاً به نسبت فعالیت های تجاری و بازرگانی هدایت می شود. این عملکردها باعث عملکدری خاص برای میدان تعریف می کند بنابراین شکل میدانهای تحت تأثیر عملکردها مورد نظر باشد همزمان با عرضه فعالیت پویا هستند ولی بعد از آن ممکن است از پویایی کم می شود
3- میدان های حکومتی
فضاهایی که برای جانوایی عرصه های حکومتی و عملکردهای مرتبط. مثل )کاخ+میدان عمدتاً به دلیل مقیاس عملکرد که بطور وسیع است. دارای ابعاد و اندازة بزرگ یا مقیاس بزرگ هستند. مثل میدان نقش جهان اصفهان
4 – میدان های مشق :
میدانهایی که برای مشق سپاهیان استفاده می شود. فضاها و فعالیت های اطراف آن بیشتر از جنس نظامی گری است. مثل : میدان توپ خانه، سربازخانه
1.1.3.
توقعات موضوعی از میدان
میادین از اثرگذارترین فضاهاي شهری در ذهینیت شهروندان هستند تا حدی که معمولاً ساکنان یک شهر ، مناطق مختلف شهرشان را بوسیله میادین آن بازشناسی می کنند و ساده ترین راه آدرس دهی به یک غریبه در شهر را با راهنمایی وی از طریق میادین به عنوان نقاط شاخص شهری انجام می دهند. از این میادین خواه تشریفاتی باشند ، خواه شهری یا محلی ، انتظاراتی است که ناشی از مفهوم میدان ، مستقل از نوع آن می باشد . از جمله اینکه میدان در مقابل حرکت و پویای اجتناب ناپذیر حاکم بر خیابان دارای نوعی سکون است . این سکون امکان مکث یا آسودن در میان شبکه خیابان ها را فراهم می کند و از نظر لینچ ( 1960) مانند هر گره ی دیگری مکانی برای مکث کردن مردم قبل از ادامه دادن به راهشان است . مکث کردن باعث می شود که امکان برقراری ارتباط با دیگران افزایش یابد و به علاوه فرد بتواند جزئیات کالبدی فضا را نیز ، با دقت بیشتری درک کند. البته سکون به معنی حذف کامل حرکت نیست ، بلکه تنهاكمیت ترافیک عبوری را رفتارهای حرکتی سلب می کند و رفتارهای غیر حرکتی را بیشتر تشویق می کند ، تمامی اینها جزو نوعی آرامش ذهنی برای استفاده کننده از فضا محسوب می شود.
از سوی دیگر میدان مانند کاسه ای است که مردم و فعالیت ها را در خود جمع می کند یعنی خاصیت تجمع پذیری دارد ( برخلاف فلکه که دارای خاصیت تفرق پذیری است و به پخش ترافیک سواره کمک می کند) تجمع پذیری نیز در کنار سکون زمینه را برای توقف و مکث شهروندان فراهم می کند و باعث می شود فرد خود را جزیی از جمع بداند . در کنار سکون و تجمع پذیری فضای یک میدان شامل یکپارچگی نیز می شود . این یکپارچگی مستلزم و پیوستگی در فضای میدان و اجتناب از خرد کردن بیش از حد فضاست . یکپارچگی امکان ایجاد یک تصویر ذهنی از کل فضا را برای شهروندان فراهم می کند. بدیهی است که همسو با آن پیوستگی عناصر کالبدی و فعالیت ها نیز قابل توجه است.
1.1.3.1.
سکون
برای اینکه فضای میدان، ساکن به نظر آید و یا شخص در آن احساس سکون کند ، این فضا باید مواردی را در خود مستتر داشته باشد و انسان را به مکث کردن تشویق کند. به عبارتی تشویق به کاستن از سرعت ، تشویق به انجام رفتارهای مسیر باشد فضا ایستا می شود و احساس سکون به وجود می آورد . شرایط شکل گیری روابط اجتماعی از این دسته اند. امکان حضور آسان در فضا برای شهروندان چه از لحاظ دسترسی آسان و چه از لحاظ شرایط آسایش زیست محیطی.
امکان حضور گروه های مختلف اجنتماعی که خود با وجود عوامل زیر امکان پذیرند . ایجاد امنیت لازم برای حضور زنان ، کودکان ، سالمندان و معلولان وجود عرصه ها و تجهیزات مورد نیاز گروه های سنی یا اجتماعی مختلف ، از یک فضا و همچنین وجود فعالیت های جاذب به صورت خودجوش یا سازمان یافته برای جذب افراد از آن جمله اند. امکان دیدن و دیده شدن آسان افراد توسط یکدیگرند ، بدین لحاظ فضا نباید دارای موانع دید فراوان و همچنین بستری مناسب برای انطباق فواصل دید و فواصل برقراری روابط اجتماعی باشد.
1.1.3.2.
تجمع پذیری
یکی از ویژگی های هر میدان تجمع پذیری است . میدان محل تجمع شهروندان و گردهمایی است ، پس باید امکان جمع شدن شهروندان در آن فراهم گردد و برای تجمع شهروندان در میدان نیاز به فضایی مناسب است . فضایی که مسیرهای حرکتی اطراف میدان و حریم آن را بر هم نزند و به لحاظ شکل هندسی اجازه جمع شدن به افراد را بدهد.
یک فضای خطی یا میدانی که به شکل مستطیل کشیده است ، امکان گردهمایی افراد را به اندازه یک فضای دایره شکل به وجود نمی آورد. همچنین ابعاد فضا باید به اندازه ای باشد که بتوان آن را جوابگوی تعداد افراد حاضر در آن به شمار آورد . ضمن اینکه شهروندان باید بتوانند به راحتی و سهولت در فضا حضور یابند ، یعنی علاوه بر آسان بودن دسترسی به فضا و نحوه رسیدن به آن ، حداقل شرایط زیست محیطی هم در فضا فراهم گردد. به طور مثال فضا پاسخگوی نیازهای افراد در مقابل شرایط نامساعد آب و هوایی است. در مناطق گرم و با آفتاب شدید فضایی می بایستی پر سایه و یا در مناطق پر باران دارای فضاهای سر پوشیده و امن گردد.
تجمع پذیری در میدان علاوه بر تبلور در امکان جمع شدن شهروندان به جذب فعالیتهای مختلف در فضا نیز وابسته است . وجود فعالیتهای متنوع و متفاوت در فضا باعث تجمع افراد در میدان می شود و ویژگی جمع پذیری آن را ارتقاء می بخشد . اما فعالیت ها ، زمانی در فضا تجمع ایجاد می کنند و در پی آن جمع پذیر می شوند ، که اولاً افراد امکان درگیر شدن با فعالیت های مختلف موجود در فضا را داشته باشند. و این میسر نمی شود مگر با ایجاد فعالیت های متنوع در فضا ، تا فرد بتواند از میان آنان گزینش کند و در واقع امکان انتخاب فعالیت متناسب با علایق یا نیازهای خود را داشته باشد . همچنین اگر فعالیت های مختلف کنار هم قرارگیرند فرد نیز می تواند همزمان در بیش از یک فعالیت درگیر شود . مثلا علاوه بر خرید از واحد های تجاری اطراف میدان می تواند به خوردن تنقلات مشغول شود و یا در بین راه به ده روزنامه فروشی مراجعه کند.
دوما فضای میدان باید بستر مناسبی برای عرضه فعالیت های مختلف ایجاد کند و توان انجام چند فعالیت مختلف را در خود داشته باشد و فضای مناسب نسشستن افراد و امکان بازی کودکان خردسال را فراهم کند. برای مثال بتوان از آنجا به ویترین برخی مغازه ها مسلط شد. یعنی فضا باید توسط تجهیزات و مبلمان مناسب امکان انجام فعالیت های مختلف را در کنار هم فراهم کند. فضای میدان برای این که تجمع پذیر جلوه کند باید مرکزیتی را القاء کند و بر آن تاکید ورزد. این تاکید می تواند از طریق گروه های انسانی و یا عوامل کالبدی شکل گیرد.
یک میدان باید امکان تجمع انسانی را در کنار فعالیت های حرکتی فراهم کند . شهروند باید در برخورد با فضا متوجه شود که میدان صرفا فضای حرکت نیست . فضایی است ایستا و دارای سکون که در آن می توان گرد هم آمد ، با یکدیگر به بحث و گفتگو تبادل نظر و داد و ستد پرداخت . این تجمع ها نباید صرفا مخصوص قشر یا گروه خاصی باشد . فضای میدان باید بتواند انوع تجمعات در گروه های سنی مختلف از کودکان گرفته تا سالمندان را در خود جای دهد . گروه های اجتماعی متفاوت همچون خانه داران کسبه و نظایر اینها باید بتوانند جایگاهی مناسب برای خود و تجمع گروهی در فضا بیابند . علاوه بر تجمعات چند نفره میدان باید قابلیت جوابگویی به تجمعات چند صد نفره فرا گروهی را نیز داشته باشد و این میسر نمی شود مگر اینکه میدان به مرکز خود بنگرد. تاکید بر فضایی به عنوان مرکز میدان توسط کالبد یعنی کف و مبلمان و نظایر این دو احساس امکان تجمع را در افراد تقویت می کند . البته باید توجه داشت که شکل صحن فضا نیز باید به گونه ای باشد که به مرکز اشاره و به آن تاکید کند . شکل هایی که مرکزی مشخص را القا می کنند مانند دایره ، مستطیل ، مربع بسیار مناسب تر از اشکالی اند که مرکز آنان به راحتی قابل تشخیص نیست . مانند اشکال ترکیبی یا نامنظم ، فرد برای اینکه فضای میدان را تجمع پذیر احساس کند ، باید به نحوی تک تک افراد را متعلق به آنکه فرد احساس کند می تواند در کنار سایر گروه های اجتماعی فعالیت کند باید امکان استفاده همزمان گروه های مختلف اجتماعی از یک فضا فراهم باشد . بدین منظور می بایست تجهیزات و مبلمان مورد نیاز هر گروه در فضا تعبیه گردد تا فضای احساس استقرار راحتی هر گروه شکل گیرد.
همچنین ایجاد فعالیت هایی در فضا که میان گروه های مختلف سنی و اجتماعی مشترک است و یا به نوعی با هم مرتبط اند احساس مشارکت با سایرین و حضور در جمع را در شهروندان به وجود می آورد.تشویق به توقف نیر باعث ایجاد احساس تجمع پذیری در فضا می گردد. وجود فعالیتی که نظر شهروندان را به خود جلب می کند و آن ها را در ارضاء حس کنجکاویشان شریک می سازد ، معمولا ابتدایی ترین راه برای تشویق شهروند به مکث و حضور در کنار دیگران است.
1.1.3.3.
یکپارچگی
یک میدان باید یکپارچه باشد . یکپارچگی در میدان را توسط موارد زیر می توان به وجود اورد. پیوستگی در عناصر کالبدی ، یعنی فضا دارای کف و بدنه ای پیوسته باشد ، از اختلاف سطح زیاد ( در حدی که ارتباط ادراکی و فعالیتی قطع شود) باید پرهیز کرد و کف سازی میدان از یک ساختار سیستم کلی تبعیت کند. اگر تنوعی در خرد فضاها مد نظر است توسط پیوستگی در خط اسمان و پرهیز از اتلاف ارتفاع ساختمان های موجود در جداره امکان پذیر است . علاوه بر این پرهیز از انقطاع در بدنه به خصوص در محل برخورد راه ها با جداره میدان ، در حفظ پیوستگی بدنه تاثیر گذار است . پیوستگی فضایی نیز باعث ایجاد یکپارچگی در فضا می گردد. وقتی که فضا وارد ادراک شده و زیر فضاها حالت تفکیک یافته و یا کاملا مستقل نداشته باشند می توان فضا را یکپارچه نامید . بدین منظور حوزه های فضایی محدودتر باشند ، ادراک کلیت فضا سهل تر مشخص می شود . در صورتی که فضا نیازمند جزیی فضای مشخص باشد ، عوامل تفکیک نباید صلب و غیر قابل انعطاف باشند . تفکیک فضاها از لحاظ بصری باید به حداقل برسد و با سایر تدابیر مانند اختلاف مصالح ، کف و فضاها را از یکدیگر تفکیک کرد. همچنین فضا نباید به شکلی باشد که خود امکان به وجود اوردن فضاهای مستقل و منفک را فراهم کند.
پیوستگی فعالیتی نیز بر یکپارچگی فضا می افزاید . بدین منظور حوزه های فعالیتی نباید دارای مرزی غیر قابل انعطاف باشند. به عبارتی تا حد امکان نباید فضای مشخصی را به فعالیت مشخصی اختصاص داد و فعالیت را محدود به همان فضا کرد. فعالیت ها در صورت امکان می توانند به صورت سیال در فضا جاری شوند و فعالیت های همساز با خود را یافته، حتی با آنها ترکیب شوند و فضایی چند عملکردی را به وجود آورند.
در نهایت ادراک فضا به عنوان یک کلیت ، به امکان ایجاد ارتباط میان اجزای فضا با کلیت آن و ایجاد تصویر ذهنی واحد و کامل از کل فضا کمک می کند . یک فضا برای اینکه در یک زمان و به صورت کامل ادراک شود می بایست دارای هندسه ای آشنا و قابل بازشناسی در ذهن باشد ، یک میدان مربع شکل به راحتی از هر نقطه ادراک می گردد. اما امکان درک یک فضای تلفیقی در یک زمان و همانند یک کل دشوار به نظر می آید . از طرفی ابعاد فضا باید به اندازه ای باشند که فرد بتواند هندسه شکل آن را با توجه به توان بصری خود دریافت کند.
فضای میدان باید دارای هویت خاص و ویژه خود باشد تا بتواند خود را از فضاهای مجاور و راه های منتهی به ان ها منفک کند و مرزی به عنوان یک کلیت برای خود قائل شود . از طرفی فرد باید بتوند ارتباطی میان جزئیات و کل میدان بیابد . تناسب میان اجزاء با کل فضا ، عدم تفکیک جزء فضا از فضای کلی ، احساس تجانس میان عناصر تشکیل دهنده فضا از عوامل ایجاد تصویر ذهنی واحد از کل فضاست. ارتباط مناسب میان اجزاء وجود نظمی فراگیر و امکان تشخیص ساختار اصلی فضا از دیگر عوامل ایجاد تصویر ذهنی واحد از کل فضایند.
در نهایت به یاد می آوریم که هویت میادین می تواند ، شلوغ و پر هیاهو ، آرام و ساکت ، عملکردی و یا نمادین باشد ، اما هرگز نباید فضایی بدون رویداد باشد.
منبع شهرسازی انلاین