حاشيه نشيني؛ ناهنجاري هاي شهري و راهكارهاي تعديل آن
موردشناسي؛ كريم آباد زاهدان
دكتر عيسي ابراهيم زاده
استاديار جغرافيا و برنامه ريزي شهري دانشگاه سيستان و بلوچستان
دكتر فرامرز بريماني يوسف نصيري
استاديار جغرافيا دانشگاه سيستان و بلوچستان كارشناس ارشد جغرافيا و برنامه ريزي شهري

گسترش فيزيكي نابسامان و بي رويه ي شهرها يكي از مشكلات شهر و شهرنشيني جهان سوم در دوران معاصر مي باشد؛ به طوري كه طي فرآيندي مداوم محدوده هاي فيز يكي و فضاهاي كالبدي شهر در جهات عمودي و افقي به لحاظ كمي و كيفي رشد م ي يابد و اگر اين روند سريع و بي برنامه باشد به تركيبي نامتناسب از فضاهاي شهري مشكل زا خواهد انجامي د . لذا يكي از علل شكل گيري اين روند و همچنين يكي از مهمترين پيامدهاي آن حاشيه نشيني شهري است. جريان توسعه ي شهري در ايران طي سي سال گذشته باعث گرديد كه جمعيت شهرنشين بالغ بر دو برابر گردد و عم ً لا سرعت آن از ظرفيت و توانايي دولت و شهرداري ها در فراهم نمودن زيرساخ ت ها، ارائه ي خدمات و ايجاد اشتغال شهري به شدت پيشي گيرد.
شهر زاهدان نيز به عنوان بزرگترين شهر در جنوب شرق ايران يكي از بي قاعده ترين روندها در گسترش فيزيكي شهري را طي سه ده ه ي گذشته دارا بوده است؛ به طوري كه از ٩٣٧٤٠ نفر در سال ٦/ ١٣٥٥ جمعيت آن به ٥٣٢٢٧٠ نفر در سال ١٣٨٢ افزايش يافته و در واقع به طور متوسط سالانه ٦ درصد رشد داشته و در حال حاضر حدود از جمعيت شهري آن حاشيه نشين مي باشند. در عين حال بخش زيادي از جمعيت آن در فقر و بيكاري مطلق به سر مي برند، كه اين امر منجر به افزايش سكونتگاه هاي غير رسمي و ناهنجاري هاي فضايي كالبدي در سطح شهر گرديده است.
كريم آباد در شرق زاهدان يكي از نواحي حاشيه نشين اين شهر است كه بر اساس نتايج حاصل از نمونه گيري ميداني نگارندگان حدود ٣٥ درصد جمعيت آن را مهاجرين افغاني و ٦٥ درصد آن را نيز مهاجران روستايي كه از ساير نواحي استان سيستان و بلوچستان به زاهدان آمده اند، تشكيل مي دهد. عمده جمعيت ساكن در كري م آباد ( ٥٨ درصد ) به دليل پايين بودن سطح سواد و مهارت در بخش غيررسمي اقتصاد، جذب و به شغل هاي كاذب و انگلي رو آورده اند. سرانه ي فضاي مسكوني ١٧ و
٢٧ متر مربع مي باشد و در عين حال ٧٦ درصد خانوارها تنها در / جمع سرانه هاي شهري كريم آباد ٢ ٨٠ درصد واحدهاي مسكوني فاقد پروان ه ي ساختمان مي باشن د . / يك يا دو اتاق زندگي مي ك نند. ٧ همچنين وجود مسيرهاي روباز فاضلاب و فضاهاي غير بهداشتي در سطح شهر كه منجر به شيوع انواع بيماري ها گرديده از ديگر آثار فضاي ي - كالبدي حاشيه نشيني در اين ناحي ه ي شهري است . نتايج حاصل از اين تحقيق ض ر ورت بهسازي و توانمندسازي محلات حاشيه شهري را نشان داده و به راهكارهاي آن خصوصًا در مورد كريم آباد زاهدان پرداخته شده است.