+- ایران شهرساز (https://www.iranshahrsaz.com)
+-- انجمن: چیدمان جدید ایران شهرساز (https://www.iranshahrsaz.com/forumdisplay.php?fid=1592)
+--- انجمن: دانلودهای شهرسازی و معماری(عضویت طلایی) (https://www.iranshahrsaz.com/forumdisplay.php?fid=1728)
+---- انجمن: مقالات فارسی (https://www.iranshahrsaz.com/forumdisplay.php?fid=1730)
+----- انجمن: مدیریت شهری (https://www.iranshahrsaz.com/forumdisplay.php?fid=1756)
+----- موضوع: بوروکراسی در ایران (/showthread.php?tid=8712)
بوروکراسی در ایران - aramo - ۱۳۹۰-۱۲-۱۷
بوروکراسی در ایران
بوروکراسی یا دیوانسالاری
کلمه بوروکراسی که افزون از قرن بر آن آن می گذرد ، به صورت یکی از مهمترین مفاهیم دانش اداری و سیاسی روز درآمده است . بوروکراسی که به سازمان های بزرگ و یا مظاهر و آثار آن اطلاق می شود ، در واقع معلول پیشرفت های صنعتی ، اقتصادی و سیاسی است .
اختلاف بین کشورهای پیشرفته و در حال توسعه ، در استفاده از سازمان های بزرگ متناسب با پیشرفت و تحول در اقتصاد و صنعت آن ها ، در آن است که در کشورهای عقب مانده یا سنتی نگهداشته شده ، تناسب لازم بین رشد بوروکراسی و سایر اجزای نظام اجتماعی و هماهنگی مورد نیاز در این زمینه حفظ نشده است . در نتیجه بوروکراسی که در کشورهای پیشرفته توانسته موجب پیشرفت و دگرگونی در جامعه شود ، در کشورهای در حال توسعه به عاملی بازدارنده بدل شده است .
در ایران ، به دلیل عدم رشد و تکامل بوروکراسی ، تمامی مظاهر ناخوشایند استفاده از آن به حساب کارانبودن این قبیل سازمان ها گذاشته می شود . فرهنگی بوروکراتیک، قرطاس بازی ، ، جمود فکری ، بی اعتباری ، نداشتن پیوند با جامعه و عدم شناخت مسائل و مشکلات ارباب رجوع ، اسراف در مصرف منابع محدود جامعه و سرانجام عامل بازدارنده راه رشد و پیشرفت سریع اقتصادی و اجتماعی در کشور از جمله مشخصه ها و عنوان هایی است که در گوشه و کنار از زبان مردم خطاب به سازمان های بزرگ و به ویژه عمومی اطلاق می کنند .
آیا به راستی بوروکراسی مظهر ناپسندی و مانع و رادع راه رشد و پیشرفت کشور است ؟
بروز این نابسامانی ها و وجود آن در بوروکراسی ، ذاتی و ریشه ای است یا در نتیجه استفاده نادرست و ناصواب ، مظاهر ناخوشایند آن بر عناصر سازنده و مؤثر سایه انداخته است ؟
با توجه به نظریه های حاکم بر بوروکراسی ، الگوی مناسب جهت ایران کدام یک بوده و اصولاً شکل فعلی بوروکراسی کشور با کدامیک از آن ها مطابقت بیشتری دارد؟
در نوشته حاضر ، تلاش به عمل آمده، تا در حدود بضاعت علمی و محدودیت زمانی تا سرحد امکان به پرسش های طرح شده پاسخ مناسب داده شود .
نظریه بوروکراسی
از نظر لغوی واژه بورو (Bureau ) به دفتر کار مقامات دولتی و همچنین میز تحریر اطلاق می شد .
کراسی Cracy از یک واژه یونانی به مفهوم حکومت مشتق شده است . واژه بوروکراسی از مجموع این دو بوجود آمده و هدف از آن اشاره به نفوذ ادارات دولتی وتعدد آن ها بوده است.
تاریخ مطالعات جدید بوروکراسی به ماکس وبر (1864-1920 ) باز می گردد که در آن بوروکراسی مترادف با سازمان بزرگ قلمداد شده است . با این حال ، بوروکراسی مورد نظر «وبر» آن چنان سازمان بزرگی است که دارای چند ویژگی خاص بوده و در مقایسه با سایر انواع سازمان های دیگر از کارایی و مطلوبیت بیشتری برخوردار باشد .
ویژگی های مورد نظر وبر در یک سازمان بوروکراسی از این قرار است :
مشخص بودن وظایف ادارات و معین بودن چارچوب کاراعضاء .
وجود سلسله مراتب روشن برای ادارات سازمان .
حائز شرایط بودن افراد به کارگمارده شده از لحاظ حرفه ای .
در بوروکراسی شغل مأمور اداری تنها کار یا حرفه اصلی او بوده ، با انعقاد قرارداد به کارگمارده شده و از حقوق ماهانه و بازنشستگی نیز برخوردار است .
ترکیبی از مشاغل دایمی در سازمان وجود داشته ، ترفیع مقام براساس ارشدیت یا شایستگی و قضاوت صورت گرفته و مأمور اداری حق ندارد از شغل یا اموال به نفع خود استفاده کند .
این نوع بوروکراسی به نظر وبر وسیله و راه حل معقولی در راستای برطرف کردن مشکلات پیچیده جوامع مدرن و غلبه بر محدودیت های تصمیم گیری و محاسباتی در اعضاء یا انواع دیگر سازمان است .
با این حال ، مطالعات اخیر نشان داده است ، در این قبیل سازمان ها باید توجه بیشتری را به واکنش پیش بینی نشده اعضاء معطوف داشت . در این ارتباط ، بدون نفی کارایی و مطلوبیت بیشتر سازمان های بوروکراتیک ، تلاش به عمل آورده شده و این پیش فرض یعنی جنبه های منفی رفتار اعضاء سازمانی نیز باید بررسی شود .
به این منظور در مدل بوروکراسی ارائه شده ، جنبه های مختلف آن مورد توجه قرار داده شده است . قبل از آن ، لازم است استفاده از بوروکراسی در مفاهیم مختلف نیز بررسی شود .
هفت مفهوم از بوروکراسی
کلمه بوروکراسی از تاریخ طرح آن تاکنون در هفت مفهوم شناخته شده است :
بوروکراسی به عنوان سازمان معقول - یک مکانیزیم اجتماعی و ایده ال تصور شده است که کارایی را به حداکثر می رساند وبا سازمان های بزرگ و پیچیده تطبیق می کند .
بوروکراسی به عنوان عدم کارایی سازمان - به عنوان ضد تحرک اداری و ضد نوآوری در سازمان به کار برده شده است که به عدم قابلیت انعطاف و انهدام حس شخصیت تمایل دارد .
بوروکراسی به عنوان حکومت مأموران اداری- در سیستمی از حکومت به کار می رود که کنترل آن به دست مأموران اداری است و قدرتشان آزادی مردم عادی را به مخاطره می اندازد .
بوروکراسی به عنوان اداره عمومی - صرفاً به گروهی از انسان ها یا مستخدمان اشاره می کند که وظایف معینی را انجام می دهند که جامعه آن ها را ضروری می داند . در ارتباط ، چهار نوع بوروکراسی محافظ ، طبقاتی ، جانبداری حزبی و مبتنی بر شایستگی تشخیص داده شده است .
بوروکراسی به عنوان اداره به وسیله مأموران اداری - از دید «وبر » اداره به وسیله مأموران اداری منتسب و محدود می شود که براساس آن ، هر جا عده ای کارکنان منصوب وجود داشته باشند ، امکان بحث در مورد وجود بوروکراسی فراهم خواهد شد .
بوروکراسی به عنوان سازمان - عبارت از سازمان بزرگ است . سایمون بوروکراسی را مترادف با سازمان بزرگ می داند ؛ در این مفهوم، سازمان ها اشکال کوچک شده ای از جامعه پنداشته شده اند و در آن بین اندیشه های جوامع بوروکراتیک و جوامعی که تبدیل به بوروکراسی شده اند ، اختلاف دیده شده است .
انواع سازمان های بزرگ اداری
براساس فلسفه و راه رسمی که سازمان های اداری جوامع بشر برای اداره امور عمومی جامعه دنبال می کنند چهار نوع بوروکراسی تشخیص داده شده است :
بوروکراسی محافظ Guardian Bureaucracy در این نوع بوروکراسی سازمان های بزرگ اداری در جامعه به وجود آمده به کار می افتند تا از یک نوع فلسفه خاص زندگی اجتماعی و آرمان ملی به خصوصی حفاظت و حراست کنند . مجموعه ای از معتقدات ، آداب و رسوم و سنن پذیرفته شده است و در واقع فلسفه سیاسی تمامی مردم جامعه به شمار می آید . در این نوع از بوروکراسی همه جا و همه وقت شعار وحدت به گوش می رسد . همه افراد جامعه براین نکته اتفاق دارند که آرمان مقدس سیاسی و فلسفه زندگی اجتماعی پذیرفته شده موهبتی است ازلی و ابدی تا دنیا دنیاست پایدار و قابل اجرا بوده و باید محترم شمرده شود .
بوروکراسی طبقات
ی Caste Bureaucracy
وقتی سازمان بوروکراسی بخواهد فردی را به صرف عضویت در طبقه ای عالماً و عامداً در رأس یکی از مشاغل مهم قرار دهد ، بوروکراسی رنگ و ماهیت طبقاتی به خود می گیرد . این نوع بوروکراسی در زمره ابزار غیر قابل اجتناب یک حکومت «الیگارشی» یا اریستوکراسی به شمار می آید . از خصایص این نوع بوروکراسی وجود امتیازات طبقاتی ، همبستگی طبقاتی ، احساس عدم امنیت و تأمین خود و جستجو برای یافتن حامیان سیاسی نیرومند است .
بوروکراسی جانبداری حزبی
Bureaucracy Patronage
فلسفه کلی بوروکراسی مبتنی بر جانبداری حزبی این است که قدرت سیاسی و اداری را با تمسک به سازمان هایی که نفوذ در افکار عمومی اجتماع دارند، تأمین کند . شالوده این گونه نظام اداری ، اجتماع برنوعی منطق سیاسی است که به موجب آن حکومت اکثریت در یک جامعه دموکراتیک دیری نمی پاید مگر این که مردم خود دستگاه دولت و ماشین سازمان اداری حکومت را در دست گرفته باشند، آسان ترین راه حل به این مقصود ، واگذاری مشاغل دولتی در دست افراد و حزب اکثریت و کسانی است که وفاداری خود را به سیاست و معتقدات حزب و اکثریت مردم به اثبات رسانیده باشند . این نوع بوروکراسی بیشتر تحت عنوان اصطلاح دیگری هم که به نام «نظام غنایم جنگی » مشهور و مصطلح شده مطرح است .
بوروکراسی مبتنی بر لیاقت Merit Bureaucracy بوروکراسی جانبداری حزبی با همه سازگاری که با روح و فلسفه حکومت و دموکراسی دارد ، باز به سهولت می تواندعلیه مردم و منافع آن ها به کار افتد . از یک سو در اثر این نوع بوروکراسی رشد فکری و بلوغ سیاسی و اجتماعی در مردم افزایش یافته و سطح توقع و انتظار در آنان بالا می رود و از سوی دیگر تأمین احتیاج و ترس از دیکتاتوری و ارائه خدمت با کیفیت بهتر و کارایی مطلوب تر را الزام آور می کند . در این نوع بوروکراسی قلمرو اداره از شمول اختیار عامه مردم خارج می شود و مشاغل بوروکراسی عمومی در دست اقلیت خبره و متخصص در اداره امور اجرایی قرارمی گیرد .
مدل های بوروکراسی
به طوری که پیش از این اشاره شد در بررسی های اخیر بوروکراسی توجه پژوهندگان معطوف جنبه های بازدارنده و واکنش های اعضاء در سازمان های بزرگ شده است و این برخلاف نظرات وبر است که معتقد به قدرت تطابق و استفاده از مهارت های تخصصی در این سازمان هاست . در سازمان بوروکراتیک به دلیل استفاده از ضوابط از پیش تعیین شده مدرن ، ناخواسته به انسان به عنوان یک ماشین نگریسته شده و به استفاده مداوم از نیروی ماشینی در آن منجر می شود .
در این قسمت به سه مدل بوروکراسی اشاره می شود هر سه مدل استفاده از نوعی سازمان یا رویه سازمان را برای کنترل فعالیت اعضاء به عنوان متغیر مستقل اساسی مورد پذیرش قرار می دهد . براین اساس در زمینه مورد بررسی یک مدل ماشینی هدف قرار داده شده است که در اثر آن کنترل فعالیت اعضاء به وسیله رهبران سازمان صورت گرفته و به نتیجه قابل پیش بینی و یا غیر قابل پیش بینی منجر می شود .
مدل مرتون Merton Model در این مدل ، بوروکراسی به عنوان یک وسیله کنترل ، سبب بدآموزی در اعضاء سازمان می شود . در اثر آن و در اثر تأکید بر رفتار قابل اعتماد و استفاده از تکنیک های مربوط در این مورد سه نتیجه حاصل خواهد شد :
از ارتباطات بین اعضاء تا حدود زیادی کاسته شده ارتباطات اداری و نقش ها جایگزین آن می شود .
مقررات سازمانی جزء شخصیت ذاتی اعضاء می شود .
در اثر وجود سلسله مراتب رسمی در تصمیم گیری انگیزه برای تحقق در جهت یافتن راههای بهتر و آفرینشگری از بین می رود .
در نتیجه عوامل فوق صعوبت در رفتار اعضاء افزایش یافته وبر میزان اعتماد به آن افزوده می شود ، اما در عین حال اعمال وکردار اعضاء در پشت مقررات موضع دفاعی به خود گرفته موجبات اشکال در برخورد با ارباب رجوع را فراهم می آورد .
مدل سلزنیک Selznik Model برخلاف مدل مرتون که در آن بر مقررات به عنوان عامل کنترل مورد تأکید قرار می گیرد . در مدل سلزنیک تفویض اختیار احتیاج به اعمال کنترل را برآورده می کند . در این جا نیز نشان داده می شود که چگونه در اثر استفاده از یک عامل غیرکنترلی (تفویض اختیار) می توان به نتایج ناخواسته دست یافت .
تفویض اختیار مستلزم افزایش سطح آموزش در زمینه های تخصصی است . دراثر محدود شدن اعضاء در عمل به شمار محدودی از مشکلات ، از یک سو تجربه آنان در زمینه های مربوط به آن افزوده شده و از سوی دیگر از فاصله ها و حاصل کار کاسته می شود . این وضع سبب می شود که شاخه شاخه شدن علایق و واحدی شدن امور در سازمان تقویت شده ، تضاد بین هدف های فرعی واحدها افزوده شود . هدف های فرعی واحدها نسبت به هدف های سازمان از اولویت بیشتری از نظر اعضاء برخوردار شده و در یک دور تسلسل موجبات تفویض اختیار بیشتر را فراهم می آورد .
مدل کولدنر Couldener Model در این مدل مقررات کلی و غیر شخصی عادی تنظیم شده ، رویه های کاری در سازمان محسوب وبر آن تأکید می شود که چگونه در اثر حفظ تعادل در سیستم های فرعی در سازمان ، تعاون موجود در سیستم بزرگ آن مورد تهدید واقع خواهد شد . از جمله نتایج اجرای این مقررات کاهش آثار حاصله از سرپرستی مستقیم است که در اثر آن تمایل به رفع تکلیف در اعضاء گسترش یافته و به دلیل بروز اختلف در هدف های سازمانی در نهایت به ایجاد تقاضا برای اعمال سرپرستی بیشتر و نظارت از نزدیک منجر می شود .
بوروکراسی در ایران
به طوری که اشاره شد بوروکراسی ، مترادف با سازمان های بزرگ و مستلزم شرایطی است که در آن با توجه پیچیدگی و گستردگی مسائل جامعه استفاده از نهادهای اجتماعی وسیع تر اجتناب ناپذیر شود و استفاده از آن ها مناسب ترین شیوه برای حل مطلوب مسائل و مصائب جامعه محسوب شود .
ایران کشوری است در حال پیشرفت با مسائل و مشکلات حاصل از دوران بازسازی و ساختار یابی پس پیروزی انقلاب و جنگ ویرانگر عراق با ایران . دراین شرایط ، رشد و توسعه بوروکراسی و دیوانسالاری در کشور اجتناب ناپذیر می نماید. در عین حال ، توسعه بی رویه سازمان های بزرگ ، به ویژه دستگاه ها و شرکت های دولتی ، سبب خواهدشد ، در صورت عدم احساس نیاز واقعی به آن ها و نداشتن کارایی لازم به مأمنی برای هدر رفتن منابع و محلی برای از بین رفتن استعداد ها و امکانات موجود بدل شود .
بنابراین ، برای شناخت ویژگی های سازمان های بزرگ در ایران و پی بردن به اشکالات موجود در آن ها پس از انجام یک مقایسه تطبیقی باانواع بوروکراسی تلاش می شود در مقاله حاضر به طور مختصر مدل و الگوی مناسبی که با شرایط و مقتضیات کشور مناسب به نظر می رسد پیشنهاد و ارائه شود .
شناخت بوروکراسی موجود در ایران - بوروکراسی در ایران مترادف با سازمان های بزرگ دولتی قلمداد شده و هدف از اشاره به آن پرداختن به وضع وزارتخانه ها ، سازمان ها و سایر نهادهایی است که مجموعه سازمان اداره عمومی مملکت را تشکیل داده است . متأسفانه در ایران هیچگاه تناسب لازم بین رشد بوروکراسی و توسعه اقتصادی و صنعتی برقرار نشده و همواره رشد بخش خدمات در ترکیب تولید ، بالاترین درصد نزخ را به خود اختصاص داده است . البته در تمامی کشورهای در حال توسعه کم و بیش ، وضع مشابه ایران قابل تشخیص است .
رشد ناهماهنگ اجتماعی و صنعتی در این کشور ها و عدم تناسب توسعه در بخش های مختلف می تواند عامل اصلی در زمینه ناموزونی ساختاری به شمار آورده شود . با این حال به دلیل محدودیت های موجود منابع مالی و انسانی ضرورت ایجاب می کند ، تناسب لازم بین رشد سازمان های دولتی و سایر احتیاجات توسعه در کشور در نظر گرفته شود . در غیر اینصورت رسیدن به اهداف مورد نظر در برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی با دشواری همراه خواهد شد .
به دلیل عدم احساس نیاز واقعی به برخی سازمان های دولتی در ایران بوروکراسی به عامل ایجاد کندی در اداره عمومی کشور بدل شده است . وجود مقررات دست و پاگیر ، عدم توجه به احتیاجات واقعی جامعه و ارباب و رجوع ، نبود مقررات روشن و غیر قابل تغییر ، انجام کارهای مشابه به وسیله نهادهای مختلف ، پیچیده بودن سیستم ها و روش های عملیاتی ووجود رابطه گرایی و باند بازی و امثال آن سبب شده است تا حایلی بین مردم و بوروکراسی حاکم به وجود آید . از منظر و نگاه مردم، دستگاه ها و سازمان های دولتی ، نه به عنوان مکانی برای حل و فصل امور که به محلی برای ایجاد دشواری های بیشتر قلمداد شود .
مقایسه تطبیقی بوروکراسی در ایران - از لحاظ مقایسه بوروکراسی در ایران بیشتر با مفهوم بوروکراسی به عنوان اداره عمومی از نوع محافظ و جانبداری حزبی در سال های گذشته همراه بوده است . در این قسمت به برخی از تشابهات موجود در این مورد اشاره خواهد شد .
مقایسه بوروکراسی محافظ و بوروکراسی در ایران - حفظ و حراست از یک نوع فلسفه خاص و یک نوع آرمان ویژه از جمله ویژگی های بوروکراسی محافظ است. در ایران نیز پاسداری از شریعت مقدس اسلام و پیاده کردن الگوی حکومتی مطابق با برداشت های فقهی نیز از اولویت های جمهوری اسلامی ایران است .
در بوروکراسی محافظ ، آرمان مقدس سیاسی و فلسفه زندگی اجتماعی پذیرفته شده آن ، موهبتی است ازلی و ابدی واز دید حاکمان به صورت بلند مدت پایدار و قابل اجرا خواهدبود .
از نگاه جمهوری اسلامی نیز، حکومت امانتی الهی است و ایجاد نهادها و بنیادهای سیاسی آن که خود پایه تشکیل جامعه است ، براساس تلقی مکتبی و صالحان عهده دار حکومت و اداره مملکت می شوند (ان الارض یرثها عبادی الصالحون ) و قانون گذاری که مبین ضابطه های مدیریت اجتماعی است ، بر مدار کتاب الهی و سیره و عترت جریان می یابد .
در بوروکراسی محافظ ، آرمان مقدس که باید به وسیله سازمان بوروکراسی از گزند حوادث حفظ شود ، ارزش پایه ای و یا دست کم اعتبار اصول یک مجموعه قوانین اخلاقی مورد قبول را به خود می گیرد که در عمق ایمان مردم یا در اعماق اعتقادات و آداب و رسوم زندگی گذشته و حال آنان ریشه دوانیده است و همین دیدگاه در نظام جمهوری اسلامی بر سازمان اداری و رسمی حاکم است.
در اصل دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، جمهوری اسلامی نظامی است استوار بر پایه ایمان به : خدای یکتا و اختصاص حاکمیت و تشریع به او و لزوم تسلیم در برابر او . وحی الهی و نقش بنیادی آن در میان قوانین ؛ کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توام با مسئولیت او در برابر خدا .
با وجود تشابهات موجود بین بوروکراسی در ایران با بوروکراسی محافظ یک اختلاف اساسی بین این دو قابل تشخیص است ، تفاوت در این است که در بوروکراسی محافظ رهبران مورد اعتماد جامعه که اختیار نگاهبانی از ایدئولوژی پذیرفته شده در دست آنهاست ، افرادی برتر و مافوق به شمار آمده وفرض لغزش و اشتباه در مورد آنان صادق نیست . درحالی که در بوروکراسی ایران این امتیاز عمومیت نداشته وبه طور اصولی مخصوص رسالت ائمه و معصومان است و به موجب اصل نوزدهم از فصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، مردم از هر قوم و قبیله و مذهب و نژادی که باشند ، از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ ، نژاد ، زبان و مانند اینها سبب امتیازویژه و طبقه ممتازه شدن نخواهد بود .
مقایسه بوروکراسی جانبداری حزبی و بوروکراسی در ایران - بوروکراسی جانبداری حزبی به دنبال سپردن مشاغل دولتی در سازمان ها به افراد و طرفداران حزب اکثریت است . براساس این استدلال افراد حزب فاتح به سازمان های اداری حکومت راه یافته وبه میزان نوع توانایی مصدر یکی از خدمات عمومی که حزب در مبارزات انتخاباتی به مردم وعده داده می شوند .
در ایران به ویژه در سال های اول پیروزی انقلاب تلاش شد ، افرادمکتبی و نه چندان متخصص که آشنایی با ایدئولوژی و شریعت مقدس داشتند مسئولیت های اجرایی و نیز پاسداری ازضوابط اسلامی را در دستگاه های اجرایی بر عهده داشته باشند . این تجربه نتایج کاملا رضایت بخشی به همراه نداشت و البته وضع پس از تثبیت پایه های نظام و ایجاد شرایط لازم ، اندک اندک جای خود را به استفاده از بوروکراسی مبتنی بر لیاقت و شایستگی داده است .
مدل بوروکراسی پاسدار مکتب در ایران - مدل بوروکراسی پاسدار اسلام مبتنی بر بوروکراسی محافظ ، بوروکراسی مبتنی بر لیاقت و اصول و ضوابط اخلاقی حاکم بر پیروان ایدئولوژی اسلام و قوانین اسلامی به صورتی است که حتی الامکان از گزند کاستی های مشروحه در مدل های بوروکراسی در بخش های قبلی این مقایسه در امان باشند .
اسلام مانند همه مذاهب عالم تکیه بر روح ایمان اعتقادی راسخ نسبت به مبانی مذهبی دارد و اعتقاد به پروردگار را ضامن سعادت و سلامت و رفاه اجتماعی افراد جوامع بشری به حساب می آورد . مؤمن در اعمال و رفتار خود همواره خداوند را ناظر و شاهد می داند ، اشتیاق به نزدیگی به پروردگار و ترس از خشم و غضب خالق و ضمانت اجرای اخروی باعث می شود رهبران و افراد سازمان های مختلف اجتماعی فکر انحراف از راه صواب را به مغز خویش راه ندهند و اصول و مبانی مذهب را در رفتار و کردار تخصصی و در روابط اجتماعی همواره ملحوظ دراند .
مدل بوروکراسی پاسدار مکتب ، از خلال منابع معتبر اسلامی از جمله : نامه حضرت علی (ع) به مالک اشتر ، قوانین جمهوری اسلامی ایران و به ویژه قانون اساسی قابل تشخیص است . در اسناد و مدارک یاد شده ویژگی هایی جهت رهبر و توانایی های لازم برای رهبری ، شیوه های رهبری و نحوۀ ادارۀ امور سازمان های اجتماعی به تفضیل آورده شده که اهم خصوصیات مدل بوروکراسی پاسدار اسلام با استناد به مدارک مزبور از این قرار است :
پاسداری و حفاظت و حراست از ایدئولوژی اسلامی مورد قبول جامعه و محفوظ داشتن آن از گزند آفات و بلیات اجتماعی و زندگی اجتماعی - برای این منظور همه کارگزاران دولت باید در بادی امر خود مظهر و نشانه خوبی باشند . از رفتار و کردار شایسته ای که در آرمان مقدس مذهبی و اصول و سیاست های پذیرفته شده سازمان اجتماعی آمده است هر یک از مسئولان و مجریان در جامعه موظفند قبل از آن که حکم و امری را برای صیانت و حفاظت از ایدئولوژی اسلامی به مرحله اجرا و عمل درآورند ، به آنچه می گویند و امرو نهی می کنند ایمان و اعتقاد داشته باشند واز این جهت نمونه و سرمشق دیگران قرار گیرند . تنها از این طریق است که پاسداری و صیانت از ایدئولوژی مورد نظر در بوروکراسی ، در عمل مصداق پیدا می کند .
تشخیص نسبی هدف های سازمانی و تعیین مقاصد سازمان ها- اداره امور عمومی جامعه مستلزم شناخت چگونگی استفاده از سازمان های متنوع و بعضاً پیچیده است . در صورتی که علاوه بر تشخیص بین هدف ها برپایی این قبیل سازمان ها با توجه به مقدورات انسانی ، مالی ، تکنولوژی از یک طرف و اختیارات سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی از طرف دیگر صورت نگیرد ، بوروکراسی دربردارنده تمام مضراتی خواهدبود که در مدل های بوروکراسی قبلاً به آن ها اشاره شده است . در حال حاضر بسیاری از سازمان های عمومی درکشور به انجام امور مشابه و مضاعف اشتغال داشته و در صورت بازنگری و بررسی مجدد امکان جذب ، ادغام یا برچیدن تعدادی از ان ها وجود دارد .
تشخیص منابع استعدادها و جلب افراد مستعد به سازمان-تشخیص میزان احتیاج به هر طبقه از کارمندان باید براساس تحقیقات علمی و آماری صورت پذیرد ، سپس قابلیت افراد داوطلب از طریق برگزاری امتحان ورودی متناسب سنجیده شده توانایی و استعدادهای افراد مستعد مورد شناسایی قرار داده شود و پس از طی دوران آزمایشی قرار داد استخدام دائمی باآنان منعقد شود .
طرح حقوق ها و ارائه و ایجاد نظام پیشرفت شغلی جهت کارکنان - طرح حقوق کارمندان نه تنها باید با توجه به کلیه عوامل مؤثر حین انجام شغل وبا توجه به جنبه های دیگر هم عادلانه به حساب آورده شود . در شرایطی می بایست فراهم شود که ضمن آن کارمند مایل باشد تا پایان در سازمان باقی بماند . این امر مستلزم ایجاد شرایطی است که طی آن موجبات ماندن و بالا رفتن روحیه پیشرفت شغلی جهت کارمندان فراهم شده باشد .
استفاده از مقررات اداری و سیستم ها و روش های مناسب - به طوری که در مدل بوروکراسی کولدنر نشان داده شده ، مقررات و دستورالعمل های اداری از جمله ابزار و وسایل کنترلی مؤثر در سازمانهای بزرگ محسوب می شود . با این وجود برای پرهیز از اثرات منفی جانبی و ایجاد حالت تدافعی و بی تفاوتی در کارکنان ضرورتاً می بایستی از ان چنان مقرراتی استفاده به عمل آورده شود که ضمن جامع و مانع بودن آن ها موجبات جلوگیری از رشد و تعادل فکری مجریان و مسئولان و باعث دلسردی و سردرگمی آنان در اجرای مقررات نشود . از این گذشته استفاده از سیستم ها و روش های اداری مناسب تر ضرورت دارد ، چه تنها به مدد به کارگیری سیستم های نوین اداری است که می توان به احتیاجات واقعی جامعه و رفع سریع آن ها پرداخت و از طریق آن به حفظ منابع مادی و انسانی که در اختیار اجتماع است ، همت گماشت .
آموزش - هنگامی بوروکراسی به عامل بازدارنده در جهت اعتلاء و رشد و توسعه اجتماعی و اقتصادی بدل می شود که متناسب با تحولات و رویدادهای حاصله در آن بخش ها از پیشرفت و تکامل بازایستد . برای جلوگیری از این وضعیت و استفاده مؤثر از بوروکراسی به عنوان وسیله ای مفید در جهت دستیابی به هدف های توسعه بازسازی و رونق مجدد آن امری واجب و ضروری است . این مهم به دست نخواهد آمد مگر این که طی برنامه های آموزشی منظمی به طور مرتب کارگزاران و مجریان دست اندرکار بوروکراسی تحت آموزش و تعلیمات عالیه لازم قرار گیرند و تنها در این صورت است که امید به اعتلاء و تحول در "بوروکراسی حاکم بر ماشین دولتی ایران " متناسب با احتیاجات متحول جامعه ایران وجود خواهد داشت . اینکه امروز بواقع ما درچه نقطه ای قرار داریم مبحثی جداگانه است که نیازمند نوشتاری دیگر است !