امتیاز موضوع:
  • 7 رأی - میانگین امتیازات: 3
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
نگاهي گذرا بر كاربرد ژئومورفولوژي در برنامه ريزي شهري
#1
اهميت مطالعات ژئومورفولوژي در برنامه ريزي عمران شهري
شهر ها زمين هاي وسيع و گسترده اي را به خود اختصاص مي دهند. اين زمين ها از تركيب واحد هاي مختلف توپوگرافي و مورفولوژيك تشكيل مي يابند. هر اندازه كه شهر ها توسعه يابند و گسترش پيدا كنند، برخورد آنها با واحد هاي گوناگون توپوگرافي و ژئومورفولوژي و موضوعات مربوط به آنها زيادتر مي شود.واحد هاي ژئومورفولوژي هميشه با پويايي و ديناميسم محيط طبيعي در ارتباط است، هر گونه اقدام در راستاي توسعه و عمران شهر ها به نحوي با پويايي و ديناميسم مذكور ، و در نتيجه با پديده هاي مورفولوژيك تلاقي مي كند. در اين برخورد اگر برخي اصول و نكات ضروري رعايت نشود، تعادل مورفوديناميك محيط ، به هم مي خورد و خطرات بزرگي غالب تجهيزات و امكانات شهري را مورد تهديد قرار مي دهد.گاهي شدت مورفوژنز چنان زياد مي شود كه نتايج جبران ناپذيري به بار مي آورد.شهر هاي فراواني گاه و بيگاه از به راه افتادن سيل خسارات فراواني مي بينند و يا لا اقل با مشكلات بسياري رو به رو مي شوند.برخي شهروندان از ريزش كوه مي نالند، جريان سولي فلوكسيون برخي ديگر را زير خروار ها آوار مي برد. زمين لرزه ها و تكان هاي زمين نيز موجب ويراني شهر ها و قصبه ها مي گردند. اگر بخشي از اين ويرانيها مستقيما به امواج زلزله مربوط باشند ، بخش مهم ديگر به طور غير مستقيم در اثر دخالت پديده هاي ژئومورفولوژي، كه برخي از آنها خود از تكانهاي زمين ناشي مي شود حاصل مي آيد.

بديهي است كه در گزينش محل شهر ها ، تجربه پيشينيان تاثير بسزايي داشته است. اما سابق بر اين زندگي ساده شهروندان موجب مي شد كه اهميت موضوع ، چندان مورد توجه قرار نگيرد. به طوري كه اگر منطقه اي زير طغيانهاي بسيار شديد رودخانه ها يا سقوط مرتب و خطرناك سنگ ها و يا ريزش بهمن هاي انبوه قرار نمي گرفت و يا عجالتا زمين هاي آن لغزش نمي كرد ، براي گسترش مساكن و ايجاد ساختمان ها ، مناسب تشخيص داده مي شد.گاهي نيز مسائل ايمني و موقعيت پناهگاهي ناحيه اي ، برخي از خطرات مانند ريزش كوه ها را تحت الشعاع خود قرار مي داد( نمونه: ماكو در شمال غرب ايران). بعضي از ژئومورفولوگ هاي فرانسوي نشان داده اند كه تعدادي از شهر هاي اين كشور از جمله استراسبورگ تا قرن گذشته با خطر طغيان رودخانه هايي نظير رن مواجه بوده است. وجود نهشته هاي آبرفتي به ضخامت بيش از 6 متر كه روي آنها آثاري از بنا هاي رومن ها به يادگار مانده است، حاكي از آن است كه به طور دوره اي طغيانهاي رودخانه اي اين شهر را فرا مي گرفته است.بسياري از شهر هاي بزرگ و كوچك و قصبه ها كه در پهنه مخروط افكنه ها گسترده شده اند، از خطر سيل در امان نيستند.

اهميت موضوع وقتي آشكار مي شود كه خسارات وارده خارج از تحمل انسانها باشد. اگر در گذشته سيل بنايي را ويران مي كرد و اثاث زندگي انسانها را با خود مي برد و يا دچار خسارات متنوعي مي كرد ، ابعاد آن چندان گسترده نبود . ترميم خرابي ها و جبران ويرانگري ها ، البته به دليل سادگي بنا و اثاث آن كار بسيار مشكلي به نظر نمي رسيد. در صورتي كه امروز ، تجهيزات عمراني به طور پيچيده اي توسعه يافته اند و بنا ها ابعاد گسترده تر و مجهز تري به خود گرفته اند، مساحت شهر ها تا چندين برابر افزايش پيدا كرده است. كارخانه هاي صنعتي بزرگ و كوچك ، به عنوان پديده اي ضروري، در كنار شهر ها تاسيس شده است . اينها به فضاي گسترده تري نياز دارند. امروز در مكان يابي و استقرار كارخانه هاي ياد شده ، تنها عامل اقتصادي و تكنيكي مورد توجه و تاكيد قرار مي گيرد و در برابر ارزاني قيمت زمين ، اهميت نيروهاي طبيعي ناديده گرفته مي شود. در نتيجه بنا هاي مسكوني و تاسيسات كارخانه ها در مناطق گوناگون به طور دلخواه و تقريبا بدون توجه جدي به ديناميك محيط ايجاد مي گردد. بنابراين موقعي كه پديده هاي گوناگون طبيعت ، با نيروي عظيم خود، اينگونه محل ها را مورد تهديد قرار بدهند، تخريب و ويراني آن حتمي خواهد بود.

لذااهميت و ضرورت شناخت ويژگي هاي محيط طبيعي جهت تميز و تشخيص نقاط مناسب براي ايجاد بنا ها و ساختمان ها ، از مناطق نا مساعد ، معلوم مي شود .براي شناخت بخش اعظمي از ويژگي هاي محيط طبيعي به مطالعه ژئومورفولوژي نيازمنديم و در سايه كسب اينگونه آگاهي است كه مي توان قدمهاي موثري در انتخاب مناسب ترين مكان براي ايجاد و گسترش شهر ها و ايجاد كارخانه هاي عظيم برداشت و نسبت به جلوگيري از خطرات پديده هاي طبيعي ياد شده و يا مقابله با آنها اقدامي جدي به عمل آورد.



فاكتورهاي مورفولوژيكي موثر در فضاي برنامه ريزي شهري

الف-استقرار انواع سازه ها در شهر


به طور كلي اگر سازه هاي شهري را به 4 دسته ي برج ها و مساكن بيش از 5 طبقه ، منازل مسكوني تا ارتفاع سه طبقه ، خانه هاي ويلايي و فرهنگ سرا ها

و در نهايت فضاي سبز تقسيم كنيم نحوه ي استقرار در شهر مي بايد به شكل زير باشد:

1- برج ها و ساختمان هاي بلند در قديمي ترين زمين ها (از نظر سن، مربوط به دوره هاي زمين شناسي)

2- منازل مسكوني تا ارتفاع سه طبقه در زمين هاي قديمي

3- خانه هاي ويلايي و فرهنگ سرا ها در زمين هاي جديد

4- فضاي سبز در جديد ترين زمين ها



به طور كلي سازه هاي غير استراتژيك در شهر ها مي بايد در زمين هاي جديد تر و سازه هاي با اهميت تر و استرتژيك در زمين هاي قديمي تر استقرار يابند چرا كه پايداري در زمين هاي قديمي به مراتب بيشتر از زمين هاي جديد است و زمين هاي قديمي تر داراي ثبات و امنيت بيشتري هستند.



ب-تنوع ژئومورفيك

چنانچه اشكال مورفولوژيك سطح زمين و تعداد آنها را در يك رابطه ساده قرار دهيم مي توانيم تنوع ژئومورفيك يك منطقه را تعيين كنيم.

در اين رابطه در صورت كسر مجموع گروه شكل ها قرار دارد و در مخرج كسر تعداد يا فراواني هر يك از اشكال.به طور كلي مناطقي كه داراي تنوع ژئومورفيك كمتري هستند يعني عدد مربوط به جواب اين رابطه در آنها كوچكتر است براي برنامه ريزي مناسب تر هستند به عبارت ديگر هر چه تنوع ژئومورفيك يك منطقه كمتر باشد برنامه ريزي براي آن راحت تر و مقرون به صرفه تر است.



ج- زلزله


از نظر مورفوليژيكي دو منطقه در محدوده يك شهر در زمينه زلزله داراي اهميت است:

1- گپ لرزه اي: گپ لرزه اي به مناطقي گفته مي شود كه روي خط زلزله است ولي هنوز زلزله را تجربه نكرده است. در يك چنين مكان هايي بايد منتظر زلزله هاي شديد بود.

2- تكتونيك ناتمام : به مناطقي گفته مي شود كه در آنها حركت تكتونيكي شروع شده اما هنوز تمام نشده است. يعني اينكه با يك حركت شديد تر تمام خواهد شد. بطور كلي شهر ها بايد از اين دو منطقه دور باشند.

از نشانه هاي مورفولوژيكي زلزله مي توان به موارد زير اشاره نمود:

1- مخروط افكنه

2-تراس ها

3-صخره هاي مرجاني بيرون از آب

4-تغيير خط ساحل

5-جابجايي پيچ رود ها

6-تغيير شكل رودخانه ها

7-ساختمان شكسته در غار

8- سطوح برجسته كه روي آنها صاف است

9-تغيير عمق دريا



گاهي اوقات انسانها و فعاليت هاي آنها نيز مي تواند موجب بروز زمين لرزه شود.

از آن جمله مي توان به 1- احداث سد هاي بلند در مناطقي كه در آستانه تنش هستند. 2- حفر معادن و تغيير استحكام سنگ ها. 3- تزريق مايعات و افزايش فشار سنگ ها



براي مديريت زلزله در شهر ها 2 اقدام مهم مي بايد صورت گيرد:

1- منطقه بندي كاربري زمين

2- تدوين آئين نامه ساختمان سازي

بطور كلي ساختمان ها نبايد در عرض گسل بنا شوند و نيز زمين هايي كه براي ساختن ساختمان ها در نظر گرفته مي شود نمي بايست از سنگ هاي داراي مقاومت متفاوت تشكيل شده باشد چرا كه واكنش اين زمين ها در برابر امواج زلزله متفاوت خواهد بود و خسارات فراواني را موجب خواهد شد.



د-ناپايداري دامنه ها

به منظور مطالعه ناپايداري دامنه ها مي بايد 4 اقدام زير توسط ژئومورفولوگ صورت پذيرد:

1- سقوط مواد در گذشته و حال با هم مقايسه گردد.

2- شرايط زمين شناختي، شيب و خصوصيات دامنه كه سقوط را امكانپذير مي سازد بررسي شود.

3- علت هاي بنيادي ناتواني دامنه مورد بررسي قرار گيرد.

4- به منظور پيش بيني ناپايداري ها ،علت هاي احتمالي ناتواني دامنه نيز مورد مطالعه قرار گيرد.

آگاهي از فعال بودن و غير فعال بودن زمين لغزه براي مديريت شهري امري جدي و حياتي است. در ذيل به برخي شواهد فعال بودن و غير فعال بودن زمين لغزه ها اشاره مي كنيم:

الف)شواهد فعال بودن:

1- پرتگاه،تراسو شكاف با لبه تند

2- شكاف ها و گودي ها بدون پر شدگي ثانوي

3- حركت مواد در جبهه پرتگاه

4- سطوح شكسته تازه بر روي قطعات

5- عدم حضور خاك روي سطح شكستگي

6- وجود پوشش گياهي سريع الرشد

7- درختان كج شده بدون رشد عمودي





ب)شواهد غير فعال بودن:

1- پرتگاه،تراس و شكاف با لبه گرد شده

2- شكاف ها و گودي ها با پر شدگي رسوبات

3- عدم حركت مواد در جبهه پرتگاه

4- هوازدگي بر روي سطوح شكسته قطعات

5- حضور خاك روي سطح شكستگي

6- وجود پوشش گياهي با رشد آرام

7- درختان كج شده با رشد عمودي



نقش فضای سبز شهری در برنامه ريزي


فضاهای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوششهای گیاهی انسان ساخت است که واجد بازدهی اجتماعی و بازدهی اکولوژیکی می باشند. منظور از بازدهی اکولوژیکی، زیباسازی بخشهای شهری، کاهش دمای محیط، تولید اکسیژن، افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش و مانند اینها میباشد و از دیدگاه حفاظت محیط زیست ، فضاهای سبز شهری، بخش جاندار ساخت کالبدی شهر را تشکیل میدهد.



انواع فضاهای سبز

فضاهای سبز در وهله نخست به فضاهای سبز و سطوح سبز، و در مرحله بعد به شهری و غیرشهری تقسیم میشوند. تفاوت فضای سبز و سطوح سبز از نظر اکولوژیکی در این است که سطوح سبز (مثلاً زمین ورزشی چمنکاری شده) نمی تواند مانند فضای سبز شبه جنگلی در کاهش آلودگی صوتی مؤثر باشد و یا به نحو مطلوبی سبب کاهش دما شود. براساس این تقسیم بندی، فضاها و سطوحی که با کاربری فضای سبز در شهرها ارتباط پیدا میکند، فضاهای سبز عمومی، نیمه عمومی و خیابانی و سطوح سبز عمومی، خیابانی و چمنهای ورزشی را شامل میشود. فضاهای سبز عمومی واجد بازدهی اجتماعی میباشد و برای عموم مردم برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح قابل استفاده است و معمولاً پارک نامیده میشود. در واقع فضای سبز عمومی (اجتماعی) شامل فضاهای سبز عمومی مجهز به خدمات و تسهیلات میگردد. فضاهای سبز نیمه عمومی دارای بازدهی اکولوژیکی هستند اما تعداد استفاده‌کنندگان آنها محدود است. محوطه‌های باز ادارات، پادگانها و بیمارستانها، نمونه‌هایی از این فضا می‌باشند. فضاهای سبز خیابانی، درختکاری حد فاصل مسیرهای پیاده‌رو و سواره‌رو و همچنین فضاهای میادین و یا زمینهای پیرامون بزرگراهها و خیابانها را شامل میشود. سطوح سبز شهری نیز زمینهای ورزشی چمنکاری شده و جزیره‌ها و لچکیهای کنار خیابان را شامل میشود که عمدتاً جنبه زیبایی شناختی دارد و تا حدی نیز واجد بازدهی اکولوژیکی می‌باشند. بطور کلی می‌توان گفت که بخش قابل توجهی از فضای سبز در طرحهای شهری را فضای سبز عمومی تشکیل میدهد که به دلیل بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی به طور همزمان از اهمیت بالاتری برخوردار است.



عملکردهای فضای سبز


فضاهای سبز در شهرها، به ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی، دارای عملکردهای مختلفی می‌باشند. فضاهای سبز از یک سو موجب بهبود وضعیت زیست محیطی شهرها می شود، و از سوی دیگر شرایط مناسبی را برای گذران اوقات فراغت شهروندان تعبیه می‌کند. علاوه بر اینها، دارای عملکردهای کالبدی نیز می‌باشد. اثرات فضای سبز شهری از دیدگاه زیست محیطی مواردی چون کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، بهبود شرایط بیوکلیماتیک در شهر، افزایش نفوذپذیری خاک و تأثیر مثبت بر چرخه آب در محیط زیست شهری و افزایش کیفیت آبهای زیرزمینی را شامل میشود. فضای سبز میتواند به طور قابل توجهی دمای هوا را کاهش دهد و یا به تلطیف هوا کمک کند. در بررسی اثرات روانی ـ اجتماعی فضای سبز باید گفت که انسان ، در هر شرایطی ، روزانه به چند ساعت فضای ساکت و آرام نیاز دارد که فضای سبز میتواند این فضا را تأمین نماید. فضای سبز شهری به عنوان بخش جاندار محیط شهری مکمل بخش بی‌جان شهر، یعنی ساختار کالبدی شهر، می باشد. در این خصوص، فضای سبز میتواند به عنوان لبه شهر، آرایش دهنده شبکه راهها و تفکیک کننده فضاهای شهری ایفای نقش نماید.
آخرین ارسال های من :

برهوتشان را آباد می کنیم...باشد تا شهر درونمان آرام گیرد!!
پاسخ
 سپاس شده توسط alireza ، haydariyan


موضوع‌های مشابه…
موضوع نویسنده پاسخ بازدید آخرین ارسال
  برنامه ریزی شهری در کشور چین shokri 1 2,216 ۱۳۹۳-۳-۱۴، ۰۷:۵۳ عصر
آخرین ارسال: atelieahjam
  برنامه ریزی شهری در ترکیه Ƒanos 1 2,475 ۱۳۹۳-۳-۱۴، ۰۷:۴۳ عصر
آخرین ارسال: atelieahjam
  برنامه چشم انداز بزرگراههای کاليفرنيا ماراویا 1 1,438 ۱۳۹۳-۱-۱۷، ۰۹:۵۵ صبح
آخرین ارسال: BlueBoyZone
  منطق شکلی و بافت شهری در اقلیم گرم و خشک ماراویا 1 2,314 ۱۳۹۲-۵-۲۶، ۰۱:۰۰ عصر
آخرین ارسال: mfarmand
  امان از تهی بودن رشته های معماری و شهرسازی در ایران و متخصصان! تهی تر از آن ماراویا 15 5,070 ۱۳۹۲-۵-۳، ۰۷:۱۱ عصر
آخرین ارسال: dementor
  خلاصه کتاب طرحها و برنامه های شهرسازی-دکتربهزادفر mahan 2 3,737 ۱۳۹۲-۴-۶، ۰۹:۵۳ صبح
آخرین ارسال: mahan
  سكونت جمعيت شهرها در بافت فرسوده ماراویا 0 1,355 ۱۳۹۱-۱۱-۲۲، ۰۱:۰۸ عصر
آخرین ارسال: ماراویا
  شکل گیری شهرهای جدید و تأثیر آن بر شهرسازی قرن بیستم ماراویا 0 1,554 ۱۳۹۱-۱۱-۲۰، ۱۲:۵۳ صبح
آخرین ارسال: ماراویا
  ارائه الگوي بهینه بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده شهري نمونه موردي(شهر یزد) ماراویا 1 1,661 ۱۳۹۱-۱۱-۱۹، ۱۲:۲۱ صبح
آخرین ارسال: dementor
  برنامه ریزی توسعه در کشور مالزی ماراویا 0 1,441 ۱۳۹۱-۱۱-۱۸، ۰۳:۰۸ عصر
آخرین ارسال: ماراویا

پرش به انجمن:


کاربرانِ درحال بازدید از این موضوع: 1 مهمان