دانلود مقاله همنواختی كتيبه و نقوش هندسی در بناهای اصفهان عصر صفوی

دانلود مقاله همنواختی كتيبه و نقوش هندسی در بناهای اصفهان عصر صفوی

دكتر مهناز شايسته‌فر
استاديار دانشكده هنر دانشگاه تربيت مدرس و مدير مسئول موسسه مطالعات هنر اسلامی

چكيده

وجود كتيبه‌ها در معماري اسلامي از خصايص بارز و مهم هر بنايي است. تزيينات كتيبه‌اي معماري اسلامي مانند گچ‌بري، آجركاري، سنگ‌كاري و كاشي‌كاري، گاهي با كاربرد مجزا و زماني در تلفيق با يكديگر توسط هنرمندان، نمايشي شگفت از زيبايي‌ها پديد آورده است. هنرمند اسلامي با كنار هم قرار دادن حروف و اشكال تصويري گوناگون بسيار زيبا و با تنوع فوق‌العاده‌شان كه هر كدام از آن‌ها تداعي‌گر شكلی است، توانسته تركيبي تازه و بسيار جذاب پديد آورد.
كتيبه‌ها علاوه بر اين ابزاري براي پيام رساني و انعكاس‌دهنده كلام خدا، سخنان اولياء و ادعيه اسلامي است.

ازشاخصه‌هاي ديگر معماري اسلامي از لحاظ ميزان و درجه‌ي اهميت، نقوش هندسي هستند كه هميشه و در همه‌ جا به چشم مي‌خورند. استفاده از نقوش هندسي در مفهوم نمادين و فلسفي آن به منظور تأثيرگذاري رواني بر نيايشگر و تقويت حس وحدانيت در فضاي مسجد است. شكل‌هاي پيچاپيچ هندسي با تكرار تناسبات وابسته به يك نقش نوعي احساس نظم و هماهنگي مي‌آفرينند.
اين دو عنصر تزييني به‌عنوان دو شاخصه اصلي تزيين معماري اسلامي در بسياري از بناهاي اصفهان عصر صفوي در تركيب با يكديگر و به‌صورت مكمل ديده شده و با حفظ جايگاه خود معاني تازه و عميقي خلق كرده‌اند. قدر مسلم اين كه همراهي مضامين معنوي كتيبه‌ها با هماهنگي و احساس وحدتي كه نقوش هندسي به‌وجود مي‌آورد پيام‌هاي معنوي و روحاني ارزشمند و قدرتمندي دارد كه در روح و انديشه بيننده رسوخ مي‌كند. علاوه بر اين، نقوش هندسي و كتيبه‌ها در كنار يكديگر تركيب‌هاي بي‌نظيری پديد مي‌آورند كه به لحاظ زيبايي شناختي حايز اهميت مي‌باشند.

اصفهان يكي از شهرهاي تاريخي ايران است كه در دوران اسلامي به‌خصوص در زمان حكومت صفويان به‌دليل موقعيت ويژه‌اش رونق خاصي در معماري يافت. از ويژگي‌هاي بنيادي معماري دوران صفويه نيز توجه و تأكيد بر عنصر تزيين است. از اين رو بناهاي اصفهان در اين دوره منبع مهمي براي بررسي عنصر تزيين در معماري اسلامي ايران به‌شمار مي‌رود. در مساجد مشهور و مهمي چون مسجد جامع، مسجد حكيم و...، مدارسي چون مدرسه چهارباغ و مدرسه كاسه‌گران، مي‌توان شكوه تزيينات معماري اسلامي و از آن جمله هماهنگي و همنواختي كتيبه‌ها و نقوش هندسي را در كنار يكديگر ديد.

اين مقاله كه با هدف بررسي همنواختي دو عنصر كتيبه و نقوش هندسي در معماري بناهاي اسلامي شهر اصفهان تنظيم شده، به دنبال پاسخ به سؤالات زير است:

1-ارتباط ميان نقوش هندسي و كتيبه در معماري بناهاي تاريخي اصفهان كدام است؟

2-آيا مضامين نهفته در كتيبه‌ها با معاني نمادين نقوش هندسي در ارتباط است؟

3-همپوشاني نقوش هندسي و كتيبه به لحاظ بصری و زيبايي شناختي چگونه است؟

گردآوري مطالب اين مقاله با استفاده از اسناد و مدارك موجود و تنظيم آن به‌شيوه‌ي توصيفي، تاريخي و تحليلي صورت گرفته است.

واژگان كليدي: معماري اصفهان، كتيبه، نقوش هندسي، همنواختي مضموني و زيباشناختي.