۱۳۹۰-۲-۱۰، ۰۴:۰۳ عصر
برنامه راهبرد توسعه شهري
مقدمه
گروه زيادي از سياست گذاران و برنامه ريزان شهري مي کوشند که بيان نمايند چگونه راهبرد هاي توسعه شهري (CDSs)مي توانند تغييرات مثبتي در زندگي عادي و نيز فقر شهري ايجاد کنند. هدف از اين مطالب آن است که مروري کلي بر مبحث CDS ، کليات اين راهبرد ، سوابق و مباني نظري مربوط به آن و نيز اهداف و علل پرداختن به اين مبحث صورت پذيرد.
برنامه راهبرد توسعه شهري و کاهش فقر
مي بايست در ابتدا بيان گردد که راهبرد توسعه شهري (CDS) بر اين امر دلالت مي کند که هيچ طرح يگانه و مشخصي که به مثابه يک CDS يا برنامه کاهش فقري کامل و بدون نقص عمل نمايد، وجود ندارد.
بر اين اساس بايد گفت که تمامي اين برنامه ها تنها راه حلهاي پيشنهادي هستند براي وضع نابسامان موجود , و باز هم به اين دليل بايد عنوان داشت که در مورد اين دو مقوله مرتبط با يکديگر يعني راهبردهاي توسعه شهري و هدف مطلوب که همان کاهش فقر است , تنها مي توان گفت که آنها در يک ويژگي داراي شباهت هستند و آن هم قابليت تعميم است.
CDS يا راهبرد توسعه شهري امروزه اساسا به يک فرايند برنامه ريزي راهبردي اطلاق مي شود که ممکن است به کاهش فقر و افزايش اين احتمال که پيامدهاي مربوط به اين فرايند بروز يابند منجر گردد. ارتباط اين نوع برنامه با برنامه هاي کاهش فقر در ادامه بيان مي گردد.
منشأ برنامه راهبرد توسعه شهري CDS
برنامه راهبرد توسعه شهري نخستين بار در سال 1999 ميلادي توسط ائتلاف شهرها کليد خورد. اين برنامه پاسخي بود به اهميت فزاينده شهرها و تغييراتي که در تئوري و عمل برنامه ريزي رخ داد.
حال ببينيم که چه دلايلي مي توان براي اهميت داشتن موضوع شهرها در اين دوران بيان کرد :
• نخست بدليل وزن فوق العاده اي که حضور جمعيت امروزه در شهرها پيدا کرده و نيز از سمت و سوي درست خارج شدن آن در برخي نواحي شهري.
• دوم بدليل حرکت فعاليتهاي اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي به سمت خوشه شدن در شهرها که به نحوي فزاينده به سوي تأثير گذاري بر فرايندهاي توسعه ملي پيش مي روند ، حقيقتا نبز شهرها غالبا به عنوان موتور رشد لحاظ شده اند و امروزه نقش پر رنگي در سهم GDP ملي دارند.
نواحي شهري امروزه به نحو بارزي به عنوان اساسي ترين واحد هاي فضايي اقتصاد جهاني مطرح شده اند.
جوهر شهرها چگونگي مديريت آنهاست. سه عامل در سنجش اهميت مديريت شهري در زمينه راهبرد توسعه شهرها نقش ايفا مي کنند :
• زمينه افزايش شتاب تغييرات اقتصادي
• تمرکز زدايي و محدود نمودن نفوذ و اندازه حکومت هاي محلي
• شمايل مهار ناشدني فقر و محروميت اقتصادي
يکي از واکنش ها در مقابل اين تغييرات مهار ناشدني فزاينده ، بسط دادن تمرکز بر روي مديريت شهري است.اين که يک شهر چگونه اداره مي شود ، براي تعيين موقعيت مطلوب بخشهاي توليدي آن شهر در بازارهاي منطقه اي و جهاني ضروري و بنيادين است. اداره بد شهرها اغلب با تورم اقتصادي و هزينه هاي گزاف تحميلي بر هر دو بخش خصوصي و عمومي اقتصاد آميخته است. به علاوه تجربه نشان داده است که سيستم خوب اداره شهر در جهت دادن امکان زندگي خوب در شهر اساسي و ضروري است.
فقر و حاشيه نشيني اقتصادي و اجتماعي ، موانع مهم بر سر راه توسعه هاي شهري و ملي هستند.اين پديده ها نشان دهنده تهديدهايي هستند که پيوستگي اجتماعي و امکان رشد قدرت خريد مردم را به خطر مي اندازند. اين عوامل همچنين نمايانگر انقطاعهاي جدي هستند که ممکن است در آزادي ها ، فرصتهاي پيشرفت و ملزوماتي که به شاخص نمودن افراد و جوامع در رخداد تغيير اجتماع منجر مي شوند ، پيش آيند.
سير تحول CDS
راهبرد توسعه شهري در ابتدا با عنوان برنامه کمک و همياري شهري شناخته مي شد و در مسير اين تفکر غالب که شهرها موتور توسعه ملي هستند ، تأکيد آن بر امکان يک رشد هماهنگ در سرمايه گذاري از طريق ممکن ساختن رشد اقتصادي بود.
در اين برنامه ها مقوله کاهش فقر ندرتا به عنوان محور توجه و تمرکز قرار مي گرفت. کاهش فقر به عنوان يک هدف محتمل (والبته مهم) خروجي از تأکيد بر "رقابت"، "قابليت زيستي" و "نظام مندي" مطرح بود. در واقع تعدادي از صاحبنظران عقيده دارند که در اکثر طرحهاي CDS متقدم ، کاهش فقر به عنوان يک پس زمينه يا در اولويت ثانوي در نظر گرفته مي شد.
اگرچه با تأسيس ائتلاف شهرها و تعهد نشان داده شده از سوي اين سازمان براي ارتقاي شرايط زندگي براي قشر فقير يا محروم در شهرها ، کاهش نمايان فقر در برنامه هاي راهبرد توسعه شهري به صورت جدي مد نظر قرار گرفت.
تأکيد بر کاهش فقر به روشني در بيان ذيل انعکاس يافته است :
يک راهبرد توسعه شهري برنامه اي اجرايي براي رشد برابر و همگون در شهرهاست ، که به نحوي توسعه يافته و پايدار براي ارتقاي کيفيت زندگي براي شهروندان به اجرا در مي آيد. اهداف CDS شامل مجموعه اي است از چشم اندازها و برنامه هاي اجرايي متمرکز بر ارتقاي نظام اداري و مديريت شهري ، افزايش سرمايه گذاري براي بالا بردن ميزان اشتغال و خدمات ، و نيز کاهش پايدار و نظام مند فقر شهري.
رويکرد CDS ريشه در نوع نگاهي دارد که مي انديشد رشد اقتصادي لازمه کاهش يا برچيده شدن فقر است. هر چند که مي توان تمرکز نمايان تري بر کاهش فقر با تأکيد بر ظرفيتهاي اجتماعي و اقتصادي فقر شهري را از وجوه مشخصه CDS هاي امروزين برشمرد.
امروزه کاهش فقر يکي از بروندادهاي ملموس ومحتمل راهبرد توسعه شهري محسوب مي گردد.از زمان شروع اين گونه برنامه ها ، يک توليد ثانويه CDS توأم با تمرکز بيشتر بر مقوله فقر صورت گرفت که تأکيد فزاينده اي را بر کاستن از فقر نشان مي داد.
CDS در عمل
در اين برنامه تقدم با چند عامل است :
• فرايند تعريف جايگاه براي بازيگران کليدي در تدوين و اجراي طرح
• مشارکت قشر فقير جامعه در جهت رفع مشکلات خود
• حرکت به سوي توليد اقتصادي و کاهش فقر
CDS اساسا به منظور تأمين امکانات لازم براي مديران شهري که مي کوشند ابزارهاي برنامه ريزي کاربريهاي شهري موجود را ارتقا دهند و يا برنامه هاي توسعه اقتصادي را در جهت ايجاد چارچوب هرچه راهبردي تر رشد همگون شهري و توسعه پايدار هدف گيري و تهيه مي گردد.
در واقع اساسا CDS ممکن است به صورت بيان همگرايي برنامه ريزي راهبردي و چارچوبهاي توسعه مشارکتي در جهتي که به صورت بالقوه بتواند بر موانع هر دو رويکرد فائق آيد در نظر گرفته مي شود.
در برنامه ريزي راهبردي تمايل بر اين است که مباني رشد اقتصادي بر علائق و خواستهاي بخش خصوصي مقدم دانسته شود. با در نظر گرفتن اين نکته که توسعه مشارکتي به تمرکز محدود بر مداخله در مرحله مقياسهاي همسايگي بدون قائل شدن ارتباط کافي براي مرزهاي فرايندها و فرصتهاي توسعه تمايل دارد.
شايد دليل دوام و توان منحصر به فرد و خاص رويکرد CDS را بتوان در اتصال دادن روابط بين بخشي و محلي مقياس با دستورالعمل توسعه شهري مشاهده کرد. به علاوه راهبرد توسعه شهري نياز به يکپارچه سازي راهبردهاي توسعه اقتصاد محلي (LocalEconomicDevelopment) و راهبردهاي کاهش فقر (PoormentReduceStrategy) در يک چارچوب راهبردي از توسعه شهر را به رسميت مي شناسد. از اينرو به کارگيري توأمان LED و PRS مي تواند قدري از مشکلات موجود بر سر راه توسعه شهر را بکاهد.
روشن شد که "هدف" اساسي اغلب برنامه هاي راهبرد توسعه شهري کاستن از فقر موجود است. ولي به غير از اين گفته ها مي بايست تأکيد داشت که حضور بازيگران کليدي و نقش آفرينان در عرصه هاي اجتماعي , اقتصادي و اداري شهر است که خواهد توانست گروههاي هدف را در فرايند تصميم گير و تصميم سازي دخالت دهد و نيز با ايجاد امکان نقش آفريني براي اين گروههاي هدف در اجراي راهبردهاي توسعه شهري ، ميزان اثر بخشي برنامه ها را از حد طرحهاي بطئي و موضعي به شکل مفيد ، مؤثر و با ضمانت اجرايي بالا در آورد. اين يک دستور العمل اجرايي نيست ولي به صورتي مؤثر خواهد توانست به تأثير گذاري هرچه بيشتر طرحها و تبديل شدن به نمونه هاي موفق کمک کند.
علل به کارگيري CDS
چرا در شهر مي بايست يک راهبرد توسعه را به کار گرفت ؟ در نظر کلي پاسخ اين است که CDS يا همان راهبرد توسعه شهري به مثابه پاسخي مقتضي به بخش زيادي از مشکلات اجتماعي و اقتصادي غالب شهرها جلوه مي کند. CDS يک چارچوب برنامه ريزي جامع و در عين حال انعطاف پذير است که به منظور توانمند سازي جوامع شهري براي کنترل و اداره پيامدهاي تغييرات سريع اقتصادي ، رشد فزاينده نابرابري هاي اقتصادي و اجتماعي و نيز گستره عاجز کننده فقر طرح مي شود.
روش شناسي راهبرد توسعه شهري
روش شناسي (متدولوژي) راهبرد توسعه شهري در جهت برقرار نمودن و بيان ارتباط ميان CDS و کاهش فقر بيان مي شود و بر محورهاي زير استوار است :
• اهداف:
که CDS را از بسياري طرحها و برنامه هاي ديگر توسعه متمايز مي کند. براي مثال در اين شيوه برنامه ريزي بر خلاف ساير طرحهاي رايج ، بر ضرورت به ميدان آوردن بازيگران کليدي و نيز ايجاد مشارکت عمومي که خواهد توانست يک موافقت کلي و در عين حال طولاني مدت را در ازاي چشم اندازهاي طرح ، اهداف و پشتيباني از برنامه پديد آورد.
• فرايندها:
در فرايند تهيه راهبرد توسعه شهري تأکيد فراواني بر بهره گيري از نظرات و راهکارهاي نيروها و بازيگران کليدي محلي مي شود و به همين دليل نيز مي توان فرايند تهيه اين طرح را با ساير طرحهاي شهري با مقياس و هدف مشابه متفاوت دانست.
• اثرات کاهش فقر:
تمرکز بيشينه اين گونه طرحها از ابتدا بر کاستن از ميزان و اثرات فقر در شهرها دانست و بر اين اساس راهبرد توسعه شهري مي کوشد تا با استفاده از راهکارهايي برخاسته از ايده هايي برآمده از ساکنين و صاحبان نفع و نفوذ در شهرها به هرچه اجرايي تر ساختن ايده کاهش فقر در شهرها نزديک شود
مقدمه
گروه زيادي از سياست گذاران و برنامه ريزان شهري مي کوشند که بيان نمايند چگونه راهبرد هاي توسعه شهري (CDSs)مي توانند تغييرات مثبتي در زندگي عادي و نيز فقر شهري ايجاد کنند. هدف از اين مطالب آن است که مروري کلي بر مبحث CDS ، کليات اين راهبرد ، سوابق و مباني نظري مربوط به آن و نيز اهداف و علل پرداختن به اين مبحث صورت پذيرد.
برنامه راهبرد توسعه شهري و کاهش فقر
مي بايست در ابتدا بيان گردد که راهبرد توسعه شهري (CDS) بر اين امر دلالت مي کند که هيچ طرح يگانه و مشخصي که به مثابه يک CDS يا برنامه کاهش فقري کامل و بدون نقص عمل نمايد، وجود ندارد.
بر اين اساس بايد گفت که تمامي اين برنامه ها تنها راه حلهاي پيشنهادي هستند براي وضع نابسامان موجود , و باز هم به اين دليل بايد عنوان داشت که در مورد اين دو مقوله مرتبط با يکديگر يعني راهبردهاي توسعه شهري و هدف مطلوب که همان کاهش فقر است , تنها مي توان گفت که آنها در يک ويژگي داراي شباهت هستند و آن هم قابليت تعميم است.
CDS يا راهبرد توسعه شهري امروزه اساسا به يک فرايند برنامه ريزي راهبردي اطلاق مي شود که ممکن است به کاهش فقر و افزايش اين احتمال که پيامدهاي مربوط به اين فرايند بروز يابند منجر گردد. ارتباط اين نوع برنامه با برنامه هاي کاهش فقر در ادامه بيان مي گردد.
منشأ برنامه راهبرد توسعه شهري CDS
برنامه راهبرد توسعه شهري نخستين بار در سال 1999 ميلادي توسط ائتلاف شهرها کليد خورد. اين برنامه پاسخي بود به اهميت فزاينده شهرها و تغييراتي که در تئوري و عمل برنامه ريزي رخ داد.
حال ببينيم که چه دلايلي مي توان براي اهميت داشتن موضوع شهرها در اين دوران بيان کرد :
• نخست بدليل وزن فوق العاده اي که حضور جمعيت امروزه در شهرها پيدا کرده و نيز از سمت و سوي درست خارج شدن آن در برخي نواحي شهري.
• دوم بدليل حرکت فعاليتهاي اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي به سمت خوشه شدن در شهرها که به نحوي فزاينده به سوي تأثير گذاري بر فرايندهاي توسعه ملي پيش مي روند ، حقيقتا نبز شهرها غالبا به عنوان موتور رشد لحاظ شده اند و امروزه نقش پر رنگي در سهم GDP ملي دارند.
نواحي شهري امروزه به نحو بارزي به عنوان اساسي ترين واحد هاي فضايي اقتصاد جهاني مطرح شده اند.
جوهر شهرها چگونگي مديريت آنهاست. سه عامل در سنجش اهميت مديريت شهري در زمينه راهبرد توسعه شهرها نقش ايفا مي کنند :
• زمينه افزايش شتاب تغييرات اقتصادي
• تمرکز زدايي و محدود نمودن نفوذ و اندازه حکومت هاي محلي
• شمايل مهار ناشدني فقر و محروميت اقتصادي
يکي از واکنش ها در مقابل اين تغييرات مهار ناشدني فزاينده ، بسط دادن تمرکز بر روي مديريت شهري است.اين که يک شهر چگونه اداره مي شود ، براي تعيين موقعيت مطلوب بخشهاي توليدي آن شهر در بازارهاي منطقه اي و جهاني ضروري و بنيادين است. اداره بد شهرها اغلب با تورم اقتصادي و هزينه هاي گزاف تحميلي بر هر دو بخش خصوصي و عمومي اقتصاد آميخته است. به علاوه تجربه نشان داده است که سيستم خوب اداره شهر در جهت دادن امکان زندگي خوب در شهر اساسي و ضروري است.
فقر و حاشيه نشيني اقتصادي و اجتماعي ، موانع مهم بر سر راه توسعه هاي شهري و ملي هستند.اين پديده ها نشان دهنده تهديدهايي هستند که پيوستگي اجتماعي و امکان رشد قدرت خريد مردم را به خطر مي اندازند. اين عوامل همچنين نمايانگر انقطاعهاي جدي هستند که ممکن است در آزادي ها ، فرصتهاي پيشرفت و ملزوماتي که به شاخص نمودن افراد و جوامع در رخداد تغيير اجتماع منجر مي شوند ، پيش آيند.
سير تحول CDS
راهبرد توسعه شهري در ابتدا با عنوان برنامه کمک و همياري شهري شناخته مي شد و در مسير اين تفکر غالب که شهرها موتور توسعه ملي هستند ، تأکيد آن بر امکان يک رشد هماهنگ در سرمايه گذاري از طريق ممکن ساختن رشد اقتصادي بود.
در اين برنامه ها مقوله کاهش فقر ندرتا به عنوان محور توجه و تمرکز قرار مي گرفت. کاهش فقر به عنوان يک هدف محتمل (والبته مهم) خروجي از تأکيد بر "رقابت"، "قابليت زيستي" و "نظام مندي" مطرح بود. در واقع تعدادي از صاحبنظران عقيده دارند که در اکثر طرحهاي CDS متقدم ، کاهش فقر به عنوان يک پس زمينه يا در اولويت ثانوي در نظر گرفته مي شد.
اگرچه با تأسيس ائتلاف شهرها و تعهد نشان داده شده از سوي اين سازمان براي ارتقاي شرايط زندگي براي قشر فقير يا محروم در شهرها ، کاهش نمايان فقر در برنامه هاي راهبرد توسعه شهري به صورت جدي مد نظر قرار گرفت.
تأکيد بر کاهش فقر به روشني در بيان ذيل انعکاس يافته است :
يک راهبرد توسعه شهري برنامه اي اجرايي براي رشد برابر و همگون در شهرهاست ، که به نحوي توسعه يافته و پايدار براي ارتقاي کيفيت زندگي براي شهروندان به اجرا در مي آيد. اهداف CDS شامل مجموعه اي است از چشم اندازها و برنامه هاي اجرايي متمرکز بر ارتقاي نظام اداري و مديريت شهري ، افزايش سرمايه گذاري براي بالا بردن ميزان اشتغال و خدمات ، و نيز کاهش پايدار و نظام مند فقر شهري.
رويکرد CDS ريشه در نوع نگاهي دارد که مي انديشد رشد اقتصادي لازمه کاهش يا برچيده شدن فقر است. هر چند که مي توان تمرکز نمايان تري بر کاهش فقر با تأکيد بر ظرفيتهاي اجتماعي و اقتصادي فقر شهري را از وجوه مشخصه CDS هاي امروزين برشمرد.
امروزه کاهش فقر يکي از بروندادهاي ملموس ومحتمل راهبرد توسعه شهري محسوب مي گردد.از زمان شروع اين گونه برنامه ها ، يک توليد ثانويه CDS توأم با تمرکز بيشتر بر مقوله فقر صورت گرفت که تأکيد فزاينده اي را بر کاستن از فقر نشان مي داد.
CDS در عمل
در اين برنامه تقدم با چند عامل است :
• فرايند تعريف جايگاه براي بازيگران کليدي در تدوين و اجراي طرح
• مشارکت قشر فقير جامعه در جهت رفع مشکلات خود
• حرکت به سوي توليد اقتصادي و کاهش فقر
CDS اساسا به منظور تأمين امکانات لازم براي مديران شهري که مي کوشند ابزارهاي برنامه ريزي کاربريهاي شهري موجود را ارتقا دهند و يا برنامه هاي توسعه اقتصادي را در جهت ايجاد چارچوب هرچه راهبردي تر رشد همگون شهري و توسعه پايدار هدف گيري و تهيه مي گردد.
در واقع اساسا CDS ممکن است به صورت بيان همگرايي برنامه ريزي راهبردي و چارچوبهاي توسعه مشارکتي در جهتي که به صورت بالقوه بتواند بر موانع هر دو رويکرد فائق آيد در نظر گرفته مي شود.
در برنامه ريزي راهبردي تمايل بر اين است که مباني رشد اقتصادي بر علائق و خواستهاي بخش خصوصي مقدم دانسته شود. با در نظر گرفتن اين نکته که توسعه مشارکتي به تمرکز محدود بر مداخله در مرحله مقياسهاي همسايگي بدون قائل شدن ارتباط کافي براي مرزهاي فرايندها و فرصتهاي توسعه تمايل دارد.
شايد دليل دوام و توان منحصر به فرد و خاص رويکرد CDS را بتوان در اتصال دادن روابط بين بخشي و محلي مقياس با دستورالعمل توسعه شهري مشاهده کرد. به علاوه راهبرد توسعه شهري نياز به يکپارچه سازي راهبردهاي توسعه اقتصاد محلي (LocalEconomicDevelopment) و راهبردهاي کاهش فقر (PoormentReduceStrategy) در يک چارچوب راهبردي از توسعه شهر را به رسميت مي شناسد. از اينرو به کارگيري توأمان LED و PRS مي تواند قدري از مشکلات موجود بر سر راه توسعه شهر را بکاهد.
روشن شد که "هدف" اساسي اغلب برنامه هاي راهبرد توسعه شهري کاستن از فقر موجود است. ولي به غير از اين گفته ها مي بايست تأکيد داشت که حضور بازيگران کليدي و نقش آفرينان در عرصه هاي اجتماعي , اقتصادي و اداري شهر است که خواهد توانست گروههاي هدف را در فرايند تصميم گير و تصميم سازي دخالت دهد و نيز با ايجاد امکان نقش آفريني براي اين گروههاي هدف در اجراي راهبردهاي توسعه شهري ، ميزان اثر بخشي برنامه ها را از حد طرحهاي بطئي و موضعي به شکل مفيد ، مؤثر و با ضمانت اجرايي بالا در آورد. اين يک دستور العمل اجرايي نيست ولي به صورتي مؤثر خواهد توانست به تأثير گذاري هرچه بيشتر طرحها و تبديل شدن به نمونه هاي موفق کمک کند.
علل به کارگيري CDS
چرا در شهر مي بايست يک راهبرد توسعه را به کار گرفت ؟ در نظر کلي پاسخ اين است که CDS يا همان راهبرد توسعه شهري به مثابه پاسخي مقتضي به بخش زيادي از مشکلات اجتماعي و اقتصادي غالب شهرها جلوه مي کند. CDS يک چارچوب برنامه ريزي جامع و در عين حال انعطاف پذير است که به منظور توانمند سازي جوامع شهري براي کنترل و اداره پيامدهاي تغييرات سريع اقتصادي ، رشد فزاينده نابرابري هاي اقتصادي و اجتماعي و نيز گستره عاجز کننده فقر طرح مي شود.
روش شناسي راهبرد توسعه شهري
روش شناسي (متدولوژي) راهبرد توسعه شهري در جهت برقرار نمودن و بيان ارتباط ميان CDS و کاهش فقر بيان مي شود و بر محورهاي زير استوار است :
• اهداف:
که CDS را از بسياري طرحها و برنامه هاي ديگر توسعه متمايز مي کند. براي مثال در اين شيوه برنامه ريزي بر خلاف ساير طرحهاي رايج ، بر ضرورت به ميدان آوردن بازيگران کليدي و نيز ايجاد مشارکت عمومي که خواهد توانست يک موافقت کلي و در عين حال طولاني مدت را در ازاي چشم اندازهاي طرح ، اهداف و پشتيباني از برنامه پديد آورد.
• فرايندها:
در فرايند تهيه راهبرد توسعه شهري تأکيد فراواني بر بهره گيري از نظرات و راهکارهاي نيروها و بازيگران کليدي محلي مي شود و به همين دليل نيز مي توان فرايند تهيه اين طرح را با ساير طرحهاي شهري با مقياس و هدف مشابه متفاوت دانست.
• اثرات کاهش فقر:
تمرکز بيشينه اين گونه طرحها از ابتدا بر کاستن از ميزان و اثرات فقر در شهرها دانست و بر اين اساس راهبرد توسعه شهري مي کوشد تا با استفاده از راهکارهايي برخاسته از ايده هايي برآمده از ساکنين و صاحبان نفع و نفوذ در شهرها به هرچه اجرايي تر ساختن ايده کاهش فقر در شهرها نزديک شود
پکیج ویژه مرحله اول کنکور ارشد طراحی شهری 94
طراحی شهری>>کامل ترین بانک سوال با بیش از 9000 تست
پکیج ویژه مرحله اول برنامه ریزی شهری 94
برنامه ریزی شهری>>کامل ترین بانک سوال با بیش از 6000 تست
همکاری در فروش فایل و پروژه های شما:
[img=0x0]http://up.iranshahrsaz.com/uploads/iranshahrsaz.com_urbanshop2.gif[/img]
طراحی شهری>>کامل ترین بانک سوال با بیش از 9000 تست
پکیج ویژه مرحله اول برنامه ریزی شهری 94
برنامه ریزی شهری>>کامل ترین بانک سوال با بیش از 6000 تست
همکاری در فروش فایل و پروژه های شما:
[img=0x0]http://up.iranshahrsaz.com/uploads/iranshahrsaz.com_urbanshop2.gif[/img]
