حمام مسلمانان؛ گسترش دهنده تمدن و معماری اسلامی

حمام مسلمانان؛ گسترش دهنده تمدن و معماری اسلامی

از دیرباز و در تمدنهای قدیم حمام مکانی برای نظافت و پاکی بود و با زندگی دینی پیوند داشت، اما با آمدن اسلام و اهتمام آن به نظافت، حمام جایگاه خاصی یافت که به معماری آن بسیار توجه می شد به طوری که حمام به عنوان هسته اصلی شهرهای اسلامی با تاریخ تمدن اسلامی و ترویج معماری اسلامی ارتباطی عمیق دارد.
حمام به معنای محلی برای شستشو پیش از اسلام نیز در تمدنهای قدیم میان یونانیها، فارسها، رومیها، هندیها و چینیها وجود داشت که آنها از حوضچه های آب به منظور نظافت و پیشگیری از بیماری استفاده می کردند. بنابراین حمام از زمانهای قدیم با زندگی دینی و امور پاکی پیوند خورده بود به ویژه در مصر در دوران فراعنه ساخت حمام در معابد امری متداول بود. رومیها نیز حمامهایی داشتند که در کنار آن سالنهایی برای بازی و سخنرانی و حتی کتابخانه وجود داشت که از مشهورترین آنها می توان به حمام امپراطوری کرکلا اشاره کرد که حدود سال 217 میلادی ساخته شد.
پس از اسلام و با توجه به تأکید اسلام به امر نظافت حمامها رنگ دیگر به خود گرفتند و به عنوان مکانی برای پاکیزگی با انواع تزئینات و معماری اسلامی جلوه ای خاص یافتند.

با توجه به نقش مهم و اساسی حمام در دوران اسلامی، آنها در کنار بازارها، مدارس و مساجد ساخته شده و به عنوان هسته اصلی تأسیس شهر اسلامی به شمار می رفتند. حمامها به طور کلی از مهمترین تأسیسات خدماتی در شهرهای اسلامی به شمار می رفتند که با تاریخ تمدن اسلامی در زمینه ساخت معماری اسلامی ارتباطی عمیق دارند، چرا که حمام با دین اسلام و پاکی جسم مرتبط بوده و جایگاهی خاص در عبادات اسلامی دارد.

با سرعت انتشار حمام در کشورهای اسلامی، اهمیت آن را نمی توان نادیده گرفت، اگر چه حمام از یک نظر مکانی برای نظافت بود اما از جنبه های دیگر نیز قابل بررسی است . چرا که حمام مکانی برای تجمع مردم به شمار می رفت و امور زندگی خود را در حمام با یکدیگر مطرح و مشورت می کردند، حتی مکانی برای بیان اخبار مختلف بود که به علت جو حاکم در میان کشورهای شرقی مکانی برای نقل و انتقال اطلاعات و اخبار به شمار می رفت، بنابراین ضرورت آن در میان کشورهای اسلامی انکارناپذیر است.
گسترش حمام به گونه ای بود که هر طبقه از مردم به فراخور وضعیت مالی که داشتند از حمام استفاده می کردند، مردم فقیر از آب رودخانه ها، چشمه ها و نهرها برای شستشو استفاده می کردند و مردم ثروتمند نیز از حمامهای عمومی بهره مند می شدند، اگر چه بعدها هر یک از اغنیا برای خود حمام و وضوخانه ای در خانه اش ساخت. اما حمامهای عموی به علت معماری زیبا و خاصی که داشتند زبانزد بوده و از آثار رفاهی شهرهای اسلامی به شمار می رفتند.
هر کدام از حمامها که در دوران و عصر اسلامی ساخته می شدند، از معماری آن دوران بهره می گرفتند . اما اغلب، کف حمامها از سنگهای مرمر رنگی، سقفهایی مزین با تصاویر ابداعی و دیوارهایی تزئین شده بود که هنگامی که شخص وارد می شد دیگر نمی خواست از آن خارج شود و نوعی راحتی و آرامش در او ایجاد می شد.

نمای از حمام وکیل
حمامها به طور کلی یک راهرو یا ورودی داشت که به اتاق که گنجه های چوبی داشت و در آن لباس آویزان می کردند، می رسید. سپس شخص به اتاقی بزرگ وارد می شد و بر سکوهای چوبی که چند نفر نشسته بودند، می نشست . حمامها خادمی هم داشتند که کار شستشو با آب و صابودن را در اتاقی خاص انجام می دادند. شخص به اتاق آب گرم وارد می شد، آب گرم هم از زیرزمین که آب را با هیزم گرم می کردند، استفاده می شد. حمامها دارای پنجره یا منفذ نبودند، از این رو به وسیله یک بخش سقف که شیشه ای بود نور به داخل نفوذ می کرد.
بنابراین می توان گفت که حمامها نقش زیادی در زندگی اجتماعی مسلمانان در ایام مختلف و مناسبتهای متنوع چون مراسم شادی، ازدواج و اعیاد داشتند و زیبایی و تزئین آنها عاملی مهم در جلب نظر و توجه بود.

منبع:خبرگزاری مهر