Street; Meaning & Place
خیابان یکی از فضاهای شهری است که تاریخی به قدمت شهرها دارد و سرنوشت آن با فراز و نشیبهای بسیاری همراه بوده است.
خیابان، محل اصلی تفریح و گشتوگذار عابران است زیرا کنارههای آن زنجیرهای از نمایشهای کوچک صحنههای روزمره را عرضه میکنند. مغازههای کوچک که درون هر یک از آنها صحنهای خاص در ساعات مختلف روز در جریان است؛ ورودی ادارات و فروشگاهها و مراکز خدماتی و مساجد و غیره، با فضاهای ویژه رفتوآمدهای خاص آنها، تقاطعها و گرههای شهری (میدانها و چهارراهها)، نقاط ویژای چون کیوسکهای فروش جراید و سایر کیوسکهای فروش موادغذایی که به شکل ثابت یا متحرک هریک به گرد خود فضایی موقت یا دائما پر ازدحام را میسازند. همه این صحنهها، قدم زدن در شهر را به شرکت در نمایشی دائم بدل میکند که میتواند برای هر رهگذری بهخودیخود تماشایی باشد. بزرگترین تفریح همه جهانگردان عالم، خیابانپیمایی است و همین نکته است که منتقدی چون جین جاکوپز را به تحسین از حیات خیابان و سرشادی و زندگی آن وا میدارد.
خیابانها عرصهای برای بیان شهری نیز به حساب میآیند. مردمان شهری احساسهای جمعی چون شادی، غم و خشم خود را بیش از هر کجا در "زبان خیابان" به بیان درمیآورند: خیابان محل برپایی جشنهایی است که گاه همچون جشنوارههای برزیلی هفتهها به طول میانجامد، جشنوارههای جدید در شهرهای مدرن همچون جشنوارههای موسیقی در لندن و نیویورک گویای تمایل با بازگشت به این کارکرد قدیمی خیابان هستند، برگزاری مراسم عزاداری بهویژه عزاداریهای ملی (نمونه چنین مراسمهایی در ایران را میتوان در دستهجات عزاداری که در دهه محرم در خیابانها شکل میگیرد مشاهده نمود) تصویری گویا از کارکرد خیابان عرضه میکنند. تشییع جنازه شخصیتهای بزرگ، رهبران سیاسی یا هنرمندان بسیار مردمی، صحنههای پرشوری را در خیابانها بهوجود میآورد.
خیابان همچنین همواره محلی برای مشاغل کوچک و شکننده بوده است. نوازندگان دورهگرد، بازیگران، دستفروشان، فالگیران، در کنار گدایان، ولگردان، کودکان خیابانی و ... از قدیمیترین ایام تا امروز ساکنان همیشگی خیابانها در تمام شهرهای جهان بودهاند و بر این گروه باید تعداد هرچه بیشتری از مردمان بیخانمان را چه در کشورهای فقیر و چه در کشورهای توسعهیافته که خیابان محل سکونت همیشگیشان است، افزود.
خیابان؛ معنا و مکان 2
Street; Meaning & Place 2
خیابانها همچنین با سروصدا و شلوغی حاصل از عبور افراد و وسایل حملونقل همراه بودهاند. تصویر خیابان به مثابه مکانی پر سروصدا، پر دود و آکنده از بوهای متفاوت چندان به دور از واقعیت نیست. همین امر (تصویر، صدا و بو) خیابان را به یکی از مهمترین نقاط برای تدوین مردمنگاریهای شهری بدل کرده است.
خیابان میتواند کارکردی مشخصا سیاسی نیز داشته باشد. چرا که بیان عقاید و آرا در هیچ کجا بهتر از خیابانها، محلی برای حضور و انعکاس خود نمییابد: گردهمآییها، راهپیماییها و سخرانیهای اعتراضی، قدرت سیاسی را بیش از هر کجا در صحنه عمومی یعنی در خیابان به زیر سوال میبرد و سرکوبهای خیابانی نیز بیش از هر جایی در خیابان کارکرد دارند.
اما خیابان علاوه بر محلی برای تجمعهای سیاسی، محلی برای نمایش قدرت حاکم نیز بوده است: رژههای نظامی، حرکت خودروهای روسای جمهوری و شخصیتهای سیاسی مهم از مسیرهای خیابانی با تودههای مردم در دو سوی مسیر که دیوارهای انسانی بهوجود آوردهاند، تمثیلی از تبدیل خیابان به یک "راهروی انسانی" است.
در خاتمه میبایست خاطر نشان شد که هیچ یک از تلاشهایی که در طول چند دهه اخیر برای حذف خیابان انجام شده از جمله مواضع بسیار تندروانه لوکوبوزیه در منشور آتن، مصوب کنگره بینالمللی معماری مدرن، نتوانستند خیابان را بهمثابه یک فضای اساسی شهر از میان ببرند. برعکس از سهدهه پیش تمایل پیشین به تبدیل خیابان به گذرگاهی صرف برای خودروها کنار گذاشته شد و امروز در همه شهرهای توسعه یافته شاهد پدید آمدن خیابانهای انحصاری برای پیادهروان و گردشگران و خریداران شهری هستیم که ورود خودرو به آنها ممنوع است.
در کشور ما نیز نمونههایی از پیادهراهها در شهرهای تبریز، مشهد و بوشهر ایجاد شده که استقبال از این فضاهای جدید گویای چشمانداز روشنی برای خیابان (خصوصا پیادهراهها) در آینده شهر است.
