منطقه و روش های برنامه ریزی منطقه ای

برنامه ریزی منطقه ای عبارت است از فرایند توجیه و تبیین و روشن نمودن آرمان های اجتماعی و ارائه راه حل هایی در جهت سامان دادن به فعالیت ها در فضای فوق شهری. در مجموع می توان گفت برنامه ریزی منطقه ای عبارت است از روند منظم و متشکلی برای انتخاب بهترین روش ها و مدل ها جهت رسیدن به اهداف رشد و توسعه در مناطق مختلف.

بی تردید یکی از علوم پیشرفته امروزی، برنامه ریزی منطقه ای است. این علم با نگرش فضایی به ساختار درونی و بیرونی مناطق و بین مناطق، راهبرد ها و راهکار های توسعه پایدار را برای ارتقا کیفیت زندگی مردم و تعدیل اختلاف سطح و نابرابری ها در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی فراهم می سازد.

منطقه عبارت است از فضا یا قسمتی از کره زمین یا قسمتی از خاک یک کشور که عوامل طبیعی، اقتصادی و اجتماعی آن را از محیط اطراف خود متمایز نموده است. یک منطقه را می توان از دو دیدگاه عینی و ذهنی تعریف کرد. در دیدگاه عینی الزاماً منطقه به صورت عوامل فیزیکی قابل مشاهده است اما دردیدگاه ذهنی، منطقه را بر اساس اهداف مشخصی تعیین می کنند. این اهداف توسط برنامه ریز تعیین می شوند به گونه ای که نشان می دهند یک منطقه بایستی در کجا قرار گیرد. در نتیجه در این دیدگاه مناطق بر اساس عملکردشان تقسیم بندی می شوند.



فرایند برنامه ریزی منطقه ای
تعیین منطقه برنامه ریزی
تجزیه و تحلیل منطقه
تدوین و اجرای برنامه ریزی منطقه ای



مناطق به دو دسته کلی تقسیم می شوند :

مناطق عملکردی

منطقه عملکردی محدوده ای جغرافیایی است که در آن نواحی، وحدت کاربردی و همبستگی بین اجزاء مشاهده می شود. یک منطقه عملکردی اغلب شامل واحد های جمعیتی غیر همگن مانند یک مرکز شهری و شهرهای کوچک و روستاهای اطراف آن است که از نظر عملکرد با یکدیگر در ارتباط نزدیک و متقابل اند. ارتباط عملکردی بین واحد های جمعیتی موجود در هر منطقه به طور معمول و در چارچوب جریان های اقتصادی، اجتماعی ارزیابی می شود.

مناطق همگن

منطقه همگن از نواحی تشکیل شده که اختلاف محل به محل درون آن بسیار ناچیز است. برای تعیین مناطق همگن می توان از عوامل طبیعی، فرهنگی و اقتصادی بهره جست. در تعیین مناطق همگن عمدتاً از روش های قیاسی بهره گرفته می شود.

روش تعیین مناطق را می توان در دو گروه دسته بندی کرد :

روش های تحلیلی (Analytical Techniques)

روش هایی که با تبیین وضعیت، به درک ما از کارکرد، ساختار و روند نظام منطقه ای یاری می رساند و در نتیجه امکان پیش بینی و مدل سازی را می دهند.


روش تحلیل جاذبه نقاط جمعیتی با مرکز استان فارس

این روش ها برای تعیین مناطق کاربردی به کار می روند. توجه داشته باشید که نمی توان روش ها را خاص این گروه دانست و این روش ها عمدتاً ریشه در سایر علوم دارند. متداول ترین روش های تحلیلی عبارتند از :

روش تحلیل جاذبه ای (Gravity Model)

روش تحلیل جریان ها (Flow Analysis)

و ….



روش های فرایندی (Procedural Techniques)

این روش ها به تصمیم گیری در انتخاب از بین گزینه های مطروحه در روش های گروه اول کمک می کند و امکان توافق همگانی را بوجود می آورد.

این روش ها برای تعیین مناطق همگن به کار می روند، نقش آگاه کننده و تسهیل کننده در ایجاد توافق همگانی و اعمال اراده جمع ایفا می کنند. روش های این گروه از رشته های مختلفی چون اقتصاد، مدیریت، سیاست گذاری اجتماعی و محیط زیست وارد برنامه ریزی منطقه ای شده اند. متداول ترین روش های این گروه عبارتند از :

روش وزن دهی عددی

روش تاکسونومی عددی

روش تحلیل عاملی

و …




منابع :
تکنیک های برنامه ریزی منطقه ای نمونه موردی استان فارس، استاد راهنما : دکتر اردشیری، دانشجویان: سمانه قنبری و …
فنون و روش های یاور برنامه ریزی منطقه ای نمونه موردی استان کرمان، استاد راهنما: دکتر اردشیری، دانشجویان: بنت الهدی بیژنی و …
اصول و روش های برنامه ریزی منطقه ای، دکتر کرامت الله زیاری، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ پنجم، ۱۳۸۶