۱۳۸۹-۱۲-۱۶، ۰۹:۰۴ عصر
مسجد جامع عتیق یا کبیر که در حاشیه غربی خیابان شهدا (سپه) قزوین واقع شده، یکی از کهن ترین و کم نظیرترین مساجد چهار ایوانی ایران به شمار می رود که شیوه های معماری و هنر ادوار مختلف را می توان در آن به تماشا نشست.
گنبد باشکوه، مناره های مجلل، ایوان های رفیع، گچبری های نفیس و ساختمان محتشم آن، بهترین نمونه سبک معماری و هنرمندی عصر سلجوقی و صفوی است. مناره های کاشیکاری شده و رنگارنگ این مسجد که از کف حیاط تا نوک گلدسته 5/27 متر خودنمایی می کند، از دور دست ها عظمت و شکوه خود را بر هر بیننده ای جلوه گری می کند.
مقصوره کهن یا طاق هارونی، قدیمی ترین بخش از بنای مسجد جامع عتیق قزوین است که به دهلیز ورودی شرقی آن متصل بوده و همانطوری که از نامش پیداست توسط هارون الرشید در سال 192 هجری قمری بنا شده است. گویند هنگامیکه هارون الرشید عازم خراسان بود به قزوین آمد و چنین بنایی استوار کرد و به روایتی دیگر نیز، قاضی ابوالحسن محمدبن یحیی بن زکریا و صاحب الوالیاس بن سریح، این مسجد را به دستور هارون ساخت که اکنون بخشی از آن به طاق هارونی معروف است.
در چهار جهت حیاط مسجد جامع قزوین که افزون بر چهار هزار متر مربع است، چهار ایوان رفیع قرار دارد که در دو سوی هر یک رواقی طولانی ساخته اند. مقصوره بزرگ و گنبد آجری دوپوش عظیم آن در بخش جنوبی مسجد به وسیله امیر زاهد خمارتاش بن عبداله عمادی حاکم وقت قزوین در سالهای 500 تا 509 هجری در زمان محمد بن ملکشاه سلجوقی بنا شده است. زکریای رازی در خصوص این گنبد می گوید: در غایت ارتفاع و خربزه ای شکل است، ساختمان زیبا و بلند آن نه در شهرهای اسلامی مانند دارد و نه در شهرهای کفار.
یکی از مهمترین بخش های این مسجد گنبد خمارتاشی است که بسیار رفیع و عظیم است، بطوریکه محیط آن 56 متر و ارتفاع آن از کف مقصوره تا نوک قبه 80/46 متر می باشد که چشم هر بیننده ای را خیره می کند. در وسط دیوار جنوبی صحن مربع شکل مقصوره خمارتاشی، محرابی از سنگهای مرمر صیقلی واقع شده است که طرفین آن با کاشی های رنگارنگ زینت یافته و در گوشه شمال غربی آن نیز منبر سنگی قرار گرفته است. یک قطعه از مرمرها که در وسط محراب نصب شده است، چنان شفاف می باشد که هنگام تابش آفتاب از پشت محراب، مانند چراغ روشن و فروزان می شود.
بر دیوارهای این مقصوره پنج کتیبه نفیس با منتهای ظرافت و قشنگی به خطوط ثلث، نسخ و کوفی با نهایت ظرافت گچبری شده که معروف ترین آن کتیبه ای به خط کوفی مارپیچی مشتمل بر سوره مبارکه بقره که از جبهه شرقی محراب آغاز شده و در قسمت غربی محراب کل سوره به اتمام می رسد که از حیث ظرافت کار و زیبایی خط از شاهکارهای هنر ایرانی محسوب می شود.
اهمیت مقصوره خمارتاشی گذشته از رفعت بنا، به نفیس بودن کتیبه ها برمی گردد که این بنای معظم را در شمار یکی از آثار تاریخی مهم کشور قرار داده است. بنای مسجد جامع قزوین تا قبل از دوره صفویه عبارت از طاق هارونی، مقصوره و شبستان خمارتاشی و شبستان ملک مظفرالدین آلب ارغو بود که ضلع جنوبی مسجد را تشکیل می داد که در سال 617 توسط سپاه مغول به آتش کشیده شد.
به رغم حمله خانمان سوز مغول و وارد شدن آسیب های جدی به جامع عتیق قزوین، این بنای پرشکوه همچنان استوار باقی مانده است. در دوره صفویه ساخت وسازهای بسیاری در بخش های مختلف آن انجام شد که به صورت بنای کنونی درآمد. در روزگار شاه طهماسب ایوان شمالی و دو مناره کاشیکاری شده نفیس مسجد و در زمان شاه سلیمان صفوی نیز ایوان غربی بنا شد و ایوان جنوبی که زیباترین ایوان مسجد است در زمان شاه عباس دوم به مدخل مقصوره خمارتاشی ملحق شد.
البته از بنای اولیه ایوان شرقی در جنب طاق هارونی اطلاعی در دست نیست و همین قدر معلوم است که در سال 1312 هجری سعدالسلطنه حاکم وقت قزوین از طرف میرزا علی اصغر اتابک آن را از نو ساخته است. از ویژگی های ممتاز این مسجد علاوه بر داشتن هشت شبستان بزرگ در چهار طرف حیاط، یک شبستان زیرزمینی در ضلع جنوب غربی مسجد است که بنای آن توسط سعدالسلطنه در روزگار قاجار پایان یافته است. این مسجد در فهرست آثار ملی به شماره 121 به ثبت رسیده است.
منبع:www.shasa.ir
گنبد باشکوه، مناره های مجلل، ایوان های رفیع، گچبری های نفیس و ساختمان محتشم آن، بهترین نمونه سبک معماری و هنرمندی عصر سلجوقی و صفوی است. مناره های کاشیکاری شده و رنگارنگ این مسجد که از کف حیاط تا نوک گلدسته 5/27 متر خودنمایی می کند، از دور دست ها عظمت و شکوه خود را بر هر بیننده ای جلوه گری می کند.
مقصوره کهن یا طاق هارونی، قدیمی ترین بخش از بنای مسجد جامع عتیق قزوین است که به دهلیز ورودی شرقی آن متصل بوده و همانطوری که از نامش پیداست توسط هارون الرشید در سال 192 هجری قمری بنا شده است. گویند هنگامیکه هارون الرشید عازم خراسان بود به قزوین آمد و چنین بنایی استوار کرد و به روایتی دیگر نیز، قاضی ابوالحسن محمدبن یحیی بن زکریا و صاحب الوالیاس بن سریح، این مسجد را به دستور هارون ساخت که اکنون بخشی از آن به طاق هارونی معروف است.
در چهار جهت حیاط مسجد جامع قزوین که افزون بر چهار هزار متر مربع است، چهار ایوان رفیع قرار دارد که در دو سوی هر یک رواقی طولانی ساخته اند. مقصوره بزرگ و گنبد آجری دوپوش عظیم آن در بخش جنوبی مسجد به وسیله امیر زاهد خمارتاش بن عبداله عمادی حاکم وقت قزوین در سالهای 500 تا 509 هجری در زمان محمد بن ملکشاه سلجوقی بنا شده است. زکریای رازی در خصوص این گنبد می گوید: در غایت ارتفاع و خربزه ای شکل است، ساختمان زیبا و بلند آن نه در شهرهای اسلامی مانند دارد و نه در شهرهای کفار.
یکی از مهمترین بخش های این مسجد گنبد خمارتاشی است که بسیار رفیع و عظیم است، بطوریکه محیط آن 56 متر و ارتفاع آن از کف مقصوره تا نوک قبه 80/46 متر می باشد که چشم هر بیننده ای را خیره می کند. در وسط دیوار جنوبی صحن مربع شکل مقصوره خمارتاشی، محرابی از سنگهای مرمر صیقلی واقع شده است که طرفین آن با کاشی های رنگارنگ زینت یافته و در گوشه شمال غربی آن نیز منبر سنگی قرار گرفته است. یک قطعه از مرمرها که در وسط محراب نصب شده است، چنان شفاف می باشد که هنگام تابش آفتاب از پشت محراب، مانند چراغ روشن و فروزان می شود.
بر دیوارهای این مقصوره پنج کتیبه نفیس با منتهای ظرافت و قشنگی به خطوط ثلث، نسخ و کوفی با نهایت ظرافت گچبری شده که معروف ترین آن کتیبه ای به خط کوفی مارپیچی مشتمل بر سوره مبارکه بقره که از جبهه شرقی محراب آغاز شده و در قسمت غربی محراب کل سوره به اتمام می رسد که از حیث ظرافت کار و زیبایی خط از شاهکارهای هنر ایرانی محسوب می شود.
اهمیت مقصوره خمارتاشی گذشته از رفعت بنا، به نفیس بودن کتیبه ها برمی گردد که این بنای معظم را در شمار یکی از آثار تاریخی مهم کشور قرار داده است. بنای مسجد جامع قزوین تا قبل از دوره صفویه عبارت از طاق هارونی، مقصوره و شبستان خمارتاشی و شبستان ملک مظفرالدین آلب ارغو بود که ضلع جنوبی مسجد را تشکیل می داد که در سال 617 توسط سپاه مغول به آتش کشیده شد.
به رغم حمله خانمان سوز مغول و وارد شدن آسیب های جدی به جامع عتیق قزوین، این بنای پرشکوه همچنان استوار باقی مانده است. در دوره صفویه ساخت وسازهای بسیاری در بخش های مختلف آن انجام شد که به صورت بنای کنونی درآمد. در روزگار شاه طهماسب ایوان شمالی و دو مناره کاشیکاری شده نفیس مسجد و در زمان شاه سلیمان صفوی نیز ایوان غربی بنا شد و ایوان جنوبی که زیباترین ایوان مسجد است در زمان شاه عباس دوم به مدخل مقصوره خمارتاشی ملحق شد.
البته از بنای اولیه ایوان شرقی در جنب طاق هارونی اطلاعی در دست نیست و همین قدر معلوم است که در سال 1312 هجری سعدالسلطنه حاکم وقت قزوین از طرف میرزا علی اصغر اتابک آن را از نو ساخته است. از ویژگی های ممتاز این مسجد علاوه بر داشتن هشت شبستان بزرگ در چهار طرف حیاط، یک شبستان زیرزمینی در ضلع جنوب غربی مسجد است که بنای آن توسط سعدالسلطنه در روزگار قاجار پایان یافته است. این مسجد در فهرست آثار ملی به شماره 121 به ثبت رسیده است.
منبع:www.shasa.ir
