۱۳۹۰-۱۱-۱۹، ۰۳:۵۲ عصر
ملاحظاتی در خصوص ساماندهی ایستگاههای مترو
1. سازمان فضایی
مطابق طرح جامع مترو تهران، انبوه خطوط و تعدد قابل توجه ايستگاهها، نوعي ساختار جديد شهري را رقم ميزند. چنانچه اين شبكه در رابطه انديشيده شدهاي با ساختار اصلي شهر قرار نگيرد، عملکرد و منظر شهر بيش از پيش مخدوش خواهد شد. لازم است تا در ايده غالب ساماندهي ايستگاههاي مترو از نظر سازمان فضايي، شبكه اين نقاط در جهت قوام هر چه بيشتر ساختار شهري به كار آيند.
چنين گرايشي مستلزم توجه دقيق به ظرفيتهاي محيطي جهت تبيين جايگاه ايستگاههاي مختلف در سازمان فضايي است. ويژگيهاي كالبدي بايد منبعث از ارتباط معنادار ايستگاه با مختصات و قابليتهاي كاركردي محيط مورد بحث باشد.
بررسي سازمان فضايي هريك از ايستگاههاي مترو به منظور ساماندهي نواحي پيرامون آنها، در چهار قلمرو جداگانه و متداخل صورت میگيرد. این قلمروها عبارت است از :
الف. كل شهر
ب. منطقه
ج. محله
د. قلمرو بلافصل
معيارهاي مورد نظر براي تعيين الزامات ساماندهي در هريك از این چهار قلمرو عبارت است از :
الف. نسبت ايستگاه با ساختار قلمرو (پيوستگي و گسستگي)
ب. نسبت ايستگاه با مركزيت و هسته قلمرو از حيث انطباق مكاني
ج. وزن و اهميت ايستگاه در قلمرو نسبت به ساير عناصر ساختاري قلمرو
الزامات ساماندهی
-توسعه ايستگاه مترو با توجه به قابليتهاي محيطي آن (با توجه به نقش ايستگاه)، برای تقويت ساختار موجود قلمرو.
-ساماندهي ايستگاههاي موجود در ناحيه مركزي شهر در جهت تقويت هرچه بيشتر «مركز شهر» به مثابه مكان تاريخي و هويتي.
-كمك به خوانايي سازمان فضايي شهر با ايجاد نواحي خاص و تعريفشده كه محل تجمعي از خصوصيات ويژه باشد .
2. منظر شهری
ايستگاههاي مترو، محيط اطراف خود را به لحاظ كالبدي– فضايي و كاركردي متأثر ميسازد که صورتبندی جدید نیازمند پیوند با زمینه محیطی ایستگاه است. يك ايستگاه مترو بسته به اهميت كاركردي و نمود بصري آن ميتواند در طيفي از يك نشانه شهري تا نقطه عطفي قابل تأمل در سيماي شهر ظاهر شود و يا در مواردي با شعاع تأثير گسترده، كاركرد و روحيه فضايي وسيعي را تعریف کند.
الزامات ساماندهی
-آميختگي با طبيعت از طريق توجه به حفظ چشماندازهاي طبيعي و باز در قلمرو ايستگاه و توجه به حضور عناصر طبيعت (آب، خاك، سنگ، گل و گياه).
-هويتبخشي به محيط از طريق برقراري نسبت ميان طراحيهاي جديد با عناصر تاريخي قلمرو ايستگاه.
-ایجاد خوانايي در محيط با تفكيك و وضوح بخشيدن به عرصهها، عملكردها و ساماندهي ايستگاه مترو بهعنوان نقطه عطف در مقياس منطقه.
-زيباسازي فضا با ايجاد محصوريت، توجه به تركيببندي احجام، اشكال و ايجاد نقاط عطف در قلمرو بلافصل.
-وحدتبخشي به فضا با يكپارچهسازي بدنهها و سطوح (ضمن پرهيز از همشكلي)، وحدت نظام رنگآميزي و وحدت سبك اثاثيه.
3. کاربري زمين
در بررسي وجوه ناشي از احداث ايستگاههاي مترو بر کاربري اراضي پيرامون آن باید به نقش و جايگاه مترو در برنامهريزيهاي توسعه شهري، لزوم تغيير کاربري اراضي پيرامون ايستگاههاي مترو، تأثيرات متقابل ايستگاهها و محيط پيرامون، نوع کاربريهاي همجوار مناسب با ايستگاههاي مترو و معيارهاي مداخله در کاربري اراضي پيرامون ايستگاهها توجه داشت.
الزامات ساماندهی
- تثبیت و بدون تغییر نگهداشتن حوزه بلافصل و حوزه نفوذ مستقيم ايستگاهها تا زمان تهيه و تصويب طرح ساماندهي هريک.
-تعیین مهلت زماني مشخص براي ساختوساز در اراضي باير موجود در قلمرو بلافصل و حوزه نفوذ ايستگاه.
-تعیین اولويتهاي سرمايهگذاري و اجرايي ايستگاه.
-هماهنگی کاربريهاي پيرامون هر ايستگاه با نقش غالب تعيينشده براي آن در طرح راهبردي.
-ساماندهی كاربريهاي ايستگاه با استفاده از ماتريس سازگاري.
4.حمل و نقل و ترافیک
در حال حاضر بخش عمدهاي از سفرهاي شهري، توسط وسايل نقليه شخصي صورت میپذیرد. وجود مشكلات عديده بر اثر افزايش تراكم ترافيك در شهرها، برنامهريزان شهري را به ايجاد ارتباط مناسب بين حملونقل و ساير كاربريها در راستاي مديريت تقاضا سوق داده است.
برنامهريزي ايستگاههاي حملونقل همگاني متأثر از محل قرارگيري، نوع كاربريهاي اطراف و نحوه دسترسي ساير سيستمهاي حملونقل (اعم از پياده، دوچرخه، وسايل نقليه شخصي و ساير سيستمهاي حملونقل همگاني) است. مهمترين مسئله در برنامهريزي اطراف ايستگاهها ايجاد دسترسي مناسب توسط ساير سيستمهاي حمل و نقل، بهویژه دسترسي پياده است.
ايجاد تسهيلات و مديريت نحوه دسترسي استفادهكنندگان از سيستمهایی چون از پياده، دوچرخهسواري، ساير وسايل حملونقل همگاني و وسايل نقليه شخصي در حوزه نفوذ ايستگاهها امري ضروري است. اين مسئله علاوه بر ايجاد تقاضاي مناسب براي كريدورهاي حملونقل امكان استفاده كليه شهروندان از سيستم را نیز فراهم ميكند.
الزامات ساماندهی
• ایجاد دسترسي مناسب از شبكه معابر و ايستگاههاي حملونقل همگاني به ايستگاههاي مترو و بالعكس.
• ایجاد شبكه پيادهروي ايمن، پيوسته و برخوردار از قابليتهاي مطلوب كاركردي و فضايي در قلمرو ايستگاههاي مترو.
• ایجاد تسهيلات و خدمات حملونقل براي سواره و پياده (پاركسوار و پايانه ساير سيستمهاي حملونقل همگاني).
5.ابعاد اقتصادی
شبکه مترو و ایستگاههای آن با فراهم کردن زمینه مناسبی برای جابجایی حجم زیادی از جمعیت بین محل زندگی و کار، ارزش افزوده قابل توجهی برای اراضی، فعالیتها و کاربریهای مختلف شهری فراهم نموده و نوسازی و تجدید حیات شهری را تسریع میکند. از طرفی با کمک به توسعه اقتصادی و شکلگیری فعالیتهای جدید افزایش اشتغال را نیز در پی دارد. ارزان و قابل دسترسبودن آن برای عموم مردم و به ویژه طبقات کمدرآمد نیز تأثیر قابل ملاحظهای در معیشت ساکنان شهری دارد. توجه کافی به کارکردهای اقتصادی شبکه مترو میتواند ضمن تقویت ارزشها و ساختار اقتصادی شهر و خلق ارزشهای جدید، کارامدی آن (شبکه مترو) را نیز تضمین نماید.
الزامات ساماندهی
-ساماندهي ايستگاهها در چارچوب ظرفيت و ساختار اقتصادي شهر.
-توجه به صرفههاي حاصل از تجميع (مواردي چون نزديكي به بازار فروش، دسترسي به مواد خام، نزديكي به بورس كالا و خدمات توليدي).
-تعيين حق مرغوبيت براي اراضي و کاربریها و فعالیتهای واقع در حوزه نفوذ ايستگاهها (در قالب عوارض ویژه).
-توجه به هزينههاي اجتماعي ساماندهي.
6.ابعاد اجتماعی
تعداد زیاد مسافرين و الگوي تناوب سفر آنها، تركيب مسافرين به لحاظ هدف سفر، شغل و سن و جنس مسافرين همگي بر ملاحظات اجتماعي محدودههای ايستگاهي مؤثر است. برخي از مشكلاتي كه در ايستگاههاي محلي به چشم ميخورد، در ايستگاههاي شهري و پايانهاي مشاهده نميشود و بالعكس. بنابراین در سياستگذاري ساماندهي ايستگاههاي مختلف مترو باید راهحلهاي متناسب با سطح و نقش ايستگاهها و مسایل اصلي آنها ارائه کرد. همچنین فضاهاي شهري و از جمله محدوده توسعه اطراف ايستگاههاي مترو باید ابعاد اجتماعي– روانشناختي را پاسخگو باشد.
در مجموع سياستهاي كلي ميتواند شامل تعيين نقش ايستگاه بهعنوان عبوري با حداقل تعاملات اجتماعي تا محلي با حداکثر تعاملات اجتماعي باشد. این سياست ميتواند بر تشديد يا تحديد رابطه عملكردي ايستگاه و بافت تأكيد نمايد.
الزامات ساماندهی
-تأمين حداكثر ايمني و امنيت در محوطههای ایستگاهی بهعنوان یک فضاي شهری.
-توجه به مشكلات معلولان و سالمندان.
-تأمین خدماتي كه موجب سهولت بهرهبرداری و آسايش رواني استفادهكنندگان ميشود (خدمات انتظامي، خدمات اوليه پزشكي، تلفنهاي عمومي و دفاتر پستي، تابلوهاي اطلاعرساني و نقشههاي راهنما، فضاي استراحت يا انتظار موقت، سيستم روشنايي).
7.محیط زیست
شبکه مترو راهحل مناسبی برای حل معضلات زیستمحیطی ناشی از آلودگیهای ترافیکی محسوب میشود. البته ایجاد این شبکهها پیامدهایی نیز دارد. صرفنظر از پيامدهاي مطلوب و نامطلوب احداث خطوط مترو بر اركان محيط زيست شهري (یا فراشهري)، استفاده از مترو در عصر كنوني پيش از آنكه يك پديده راهگشا محسوب شود، يك نياز مبرم است. ضمن آنكه همانند ديگر مظاهر قرن دود و آهن اين مقوله نيز زاده انديشههاي ماشيني و هيجانات ناشي از ترس دير رسيدن و آمد و شدهاي تحميلی از طرز رفتارهاي نوين شهرنشيني به شمار ميآيد.
الزامات ساماندهی
برقراري سيستم مديريت زيستمحيطي براي نظارت، كنترل، سنجش و پايش آلودگي هوا و صدا در پيرامون ايستگاه مترو (به ويژه ايستگاههاي بزرگ).
تخليه هواي محبوس فضاي زيرزميني ايستگاه رو به بالا و رقیقسازی هواي داخل ايستگاه قبل از تخليه آن در محیط اطراف.
نصب و تعبيه صافيهاي بيولوژيك (جهت پاكسازي هوا) و غبارگير در هواكشهاي تخليه.
نویسنده : علی خانی/ کارشناس ارشد معماری
مأخذ : ص 52-54 ماهنامه تخصصی منظر ، شماره هشتم ، تیر 1389.
1. سازمان فضایی
مطابق طرح جامع مترو تهران، انبوه خطوط و تعدد قابل توجه ايستگاهها، نوعي ساختار جديد شهري را رقم ميزند. چنانچه اين شبكه در رابطه انديشيده شدهاي با ساختار اصلي شهر قرار نگيرد، عملکرد و منظر شهر بيش از پيش مخدوش خواهد شد. لازم است تا در ايده غالب ساماندهي ايستگاههاي مترو از نظر سازمان فضايي، شبكه اين نقاط در جهت قوام هر چه بيشتر ساختار شهري به كار آيند.
چنين گرايشي مستلزم توجه دقيق به ظرفيتهاي محيطي جهت تبيين جايگاه ايستگاههاي مختلف در سازمان فضايي است. ويژگيهاي كالبدي بايد منبعث از ارتباط معنادار ايستگاه با مختصات و قابليتهاي كاركردي محيط مورد بحث باشد.
بررسي سازمان فضايي هريك از ايستگاههاي مترو به منظور ساماندهي نواحي پيرامون آنها، در چهار قلمرو جداگانه و متداخل صورت میگيرد. این قلمروها عبارت است از :
الف. كل شهر
ب. منطقه
ج. محله
د. قلمرو بلافصل
معيارهاي مورد نظر براي تعيين الزامات ساماندهي در هريك از این چهار قلمرو عبارت است از :
الف. نسبت ايستگاه با ساختار قلمرو (پيوستگي و گسستگي)
ب. نسبت ايستگاه با مركزيت و هسته قلمرو از حيث انطباق مكاني
ج. وزن و اهميت ايستگاه در قلمرو نسبت به ساير عناصر ساختاري قلمرو
الزامات ساماندهی
-توسعه ايستگاه مترو با توجه به قابليتهاي محيطي آن (با توجه به نقش ايستگاه)، برای تقويت ساختار موجود قلمرو.
-ساماندهي ايستگاههاي موجود در ناحيه مركزي شهر در جهت تقويت هرچه بيشتر «مركز شهر» به مثابه مكان تاريخي و هويتي.
-كمك به خوانايي سازمان فضايي شهر با ايجاد نواحي خاص و تعريفشده كه محل تجمعي از خصوصيات ويژه باشد .
2. منظر شهری
ايستگاههاي مترو، محيط اطراف خود را به لحاظ كالبدي– فضايي و كاركردي متأثر ميسازد که صورتبندی جدید نیازمند پیوند با زمینه محیطی ایستگاه است. يك ايستگاه مترو بسته به اهميت كاركردي و نمود بصري آن ميتواند در طيفي از يك نشانه شهري تا نقطه عطفي قابل تأمل در سيماي شهر ظاهر شود و يا در مواردي با شعاع تأثير گسترده، كاركرد و روحيه فضايي وسيعي را تعریف کند.
الزامات ساماندهی
-آميختگي با طبيعت از طريق توجه به حفظ چشماندازهاي طبيعي و باز در قلمرو ايستگاه و توجه به حضور عناصر طبيعت (آب، خاك، سنگ، گل و گياه).
-هويتبخشي به محيط از طريق برقراري نسبت ميان طراحيهاي جديد با عناصر تاريخي قلمرو ايستگاه.
-ایجاد خوانايي در محيط با تفكيك و وضوح بخشيدن به عرصهها، عملكردها و ساماندهي ايستگاه مترو بهعنوان نقطه عطف در مقياس منطقه.
-زيباسازي فضا با ايجاد محصوريت، توجه به تركيببندي احجام، اشكال و ايجاد نقاط عطف در قلمرو بلافصل.
-وحدتبخشي به فضا با يكپارچهسازي بدنهها و سطوح (ضمن پرهيز از همشكلي)، وحدت نظام رنگآميزي و وحدت سبك اثاثيه.
3. کاربري زمين
در بررسي وجوه ناشي از احداث ايستگاههاي مترو بر کاربري اراضي پيرامون آن باید به نقش و جايگاه مترو در برنامهريزيهاي توسعه شهري، لزوم تغيير کاربري اراضي پيرامون ايستگاههاي مترو، تأثيرات متقابل ايستگاهها و محيط پيرامون، نوع کاربريهاي همجوار مناسب با ايستگاههاي مترو و معيارهاي مداخله در کاربري اراضي پيرامون ايستگاهها توجه داشت.
الزامات ساماندهی
- تثبیت و بدون تغییر نگهداشتن حوزه بلافصل و حوزه نفوذ مستقيم ايستگاهها تا زمان تهيه و تصويب طرح ساماندهي هريک.
-تعیین مهلت زماني مشخص براي ساختوساز در اراضي باير موجود در قلمرو بلافصل و حوزه نفوذ ايستگاه.
-تعیین اولويتهاي سرمايهگذاري و اجرايي ايستگاه.
-هماهنگی کاربريهاي پيرامون هر ايستگاه با نقش غالب تعيينشده براي آن در طرح راهبردي.
-ساماندهی كاربريهاي ايستگاه با استفاده از ماتريس سازگاري.
4.حمل و نقل و ترافیک
در حال حاضر بخش عمدهاي از سفرهاي شهري، توسط وسايل نقليه شخصي صورت میپذیرد. وجود مشكلات عديده بر اثر افزايش تراكم ترافيك در شهرها، برنامهريزان شهري را به ايجاد ارتباط مناسب بين حملونقل و ساير كاربريها در راستاي مديريت تقاضا سوق داده است.
برنامهريزي ايستگاههاي حملونقل همگاني متأثر از محل قرارگيري، نوع كاربريهاي اطراف و نحوه دسترسي ساير سيستمهاي حملونقل (اعم از پياده، دوچرخه، وسايل نقليه شخصي و ساير سيستمهاي حملونقل همگاني) است. مهمترين مسئله در برنامهريزي اطراف ايستگاهها ايجاد دسترسي مناسب توسط ساير سيستمهاي حمل و نقل، بهویژه دسترسي پياده است.
ايجاد تسهيلات و مديريت نحوه دسترسي استفادهكنندگان از سيستمهایی چون از پياده، دوچرخهسواري، ساير وسايل حملونقل همگاني و وسايل نقليه شخصي در حوزه نفوذ ايستگاهها امري ضروري است. اين مسئله علاوه بر ايجاد تقاضاي مناسب براي كريدورهاي حملونقل امكان استفاده كليه شهروندان از سيستم را نیز فراهم ميكند.
الزامات ساماندهی
• ایجاد دسترسي مناسب از شبكه معابر و ايستگاههاي حملونقل همگاني به ايستگاههاي مترو و بالعكس.
• ایجاد شبكه پيادهروي ايمن، پيوسته و برخوردار از قابليتهاي مطلوب كاركردي و فضايي در قلمرو ايستگاههاي مترو.
• ایجاد تسهيلات و خدمات حملونقل براي سواره و پياده (پاركسوار و پايانه ساير سيستمهاي حملونقل همگاني).
5.ابعاد اقتصادی
شبکه مترو و ایستگاههای آن با فراهم کردن زمینه مناسبی برای جابجایی حجم زیادی از جمعیت بین محل زندگی و کار، ارزش افزوده قابل توجهی برای اراضی، فعالیتها و کاربریهای مختلف شهری فراهم نموده و نوسازی و تجدید حیات شهری را تسریع میکند. از طرفی با کمک به توسعه اقتصادی و شکلگیری فعالیتهای جدید افزایش اشتغال را نیز در پی دارد. ارزان و قابل دسترسبودن آن برای عموم مردم و به ویژه طبقات کمدرآمد نیز تأثیر قابل ملاحظهای در معیشت ساکنان شهری دارد. توجه کافی به کارکردهای اقتصادی شبکه مترو میتواند ضمن تقویت ارزشها و ساختار اقتصادی شهر و خلق ارزشهای جدید، کارامدی آن (شبکه مترو) را نیز تضمین نماید.
الزامات ساماندهی
-ساماندهي ايستگاهها در چارچوب ظرفيت و ساختار اقتصادي شهر.
-توجه به صرفههاي حاصل از تجميع (مواردي چون نزديكي به بازار فروش، دسترسي به مواد خام، نزديكي به بورس كالا و خدمات توليدي).
-تعيين حق مرغوبيت براي اراضي و کاربریها و فعالیتهای واقع در حوزه نفوذ ايستگاهها (در قالب عوارض ویژه).
-توجه به هزينههاي اجتماعي ساماندهي.
6.ابعاد اجتماعی
تعداد زیاد مسافرين و الگوي تناوب سفر آنها، تركيب مسافرين به لحاظ هدف سفر، شغل و سن و جنس مسافرين همگي بر ملاحظات اجتماعي محدودههای ايستگاهي مؤثر است. برخي از مشكلاتي كه در ايستگاههاي محلي به چشم ميخورد، در ايستگاههاي شهري و پايانهاي مشاهده نميشود و بالعكس. بنابراین در سياستگذاري ساماندهي ايستگاههاي مختلف مترو باید راهحلهاي متناسب با سطح و نقش ايستگاهها و مسایل اصلي آنها ارائه کرد. همچنین فضاهاي شهري و از جمله محدوده توسعه اطراف ايستگاههاي مترو باید ابعاد اجتماعي– روانشناختي را پاسخگو باشد.
در مجموع سياستهاي كلي ميتواند شامل تعيين نقش ايستگاه بهعنوان عبوري با حداقل تعاملات اجتماعي تا محلي با حداکثر تعاملات اجتماعي باشد. این سياست ميتواند بر تشديد يا تحديد رابطه عملكردي ايستگاه و بافت تأكيد نمايد.
الزامات ساماندهی
-تأمين حداكثر ايمني و امنيت در محوطههای ایستگاهی بهعنوان یک فضاي شهری.
-توجه به مشكلات معلولان و سالمندان.
-تأمین خدماتي كه موجب سهولت بهرهبرداری و آسايش رواني استفادهكنندگان ميشود (خدمات انتظامي، خدمات اوليه پزشكي، تلفنهاي عمومي و دفاتر پستي، تابلوهاي اطلاعرساني و نقشههاي راهنما، فضاي استراحت يا انتظار موقت، سيستم روشنايي).
7.محیط زیست
شبکه مترو راهحل مناسبی برای حل معضلات زیستمحیطی ناشی از آلودگیهای ترافیکی محسوب میشود. البته ایجاد این شبکهها پیامدهایی نیز دارد. صرفنظر از پيامدهاي مطلوب و نامطلوب احداث خطوط مترو بر اركان محيط زيست شهري (یا فراشهري)، استفاده از مترو در عصر كنوني پيش از آنكه يك پديده راهگشا محسوب شود، يك نياز مبرم است. ضمن آنكه همانند ديگر مظاهر قرن دود و آهن اين مقوله نيز زاده انديشههاي ماشيني و هيجانات ناشي از ترس دير رسيدن و آمد و شدهاي تحميلی از طرز رفتارهاي نوين شهرنشيني به شمار ميآيد.
الزامات ساماندهی
برقراري سيستم مديريت زيستمحيطي براي نظارت، كنترل، سنجش و پايش آلودگي هوا و صدا در پيرامون ايستگاه مترو (به ويژه ايستگاههاي بزرگ).
تخليه هواي محبوس فضاي زيرزميني ايستگاه رو به بالا و رقیقسازی هواي داخل ايستگاه قبل از تخليه آن در محیط اطراف.
نصب و تعبيه صافيهاي بيولوژيك (جهت پاكسازي هوا) و غبارگير در هواكشهاي تخليه.
نویسنده : علی خانی/ کارشناس ارشد معماری
مأخذ : ص 52-54 ماهنامه تخصصی منظر ، شماره هشتم ، تیر 1389.