شهرگريزي و چشم انداز تمرکز زدايي در شهر تهران
رضواني محمدرضا*
* دانشکده جغرافيا، دانشگاه تهران، تهران، ايران
«شهرگريزي»، حرکت جمعيت از نواحي شهري به نواحي روستايي است که عموما با مهاجرت از شهر به روستا همراه است. شواهد فراواني در زمينه شهرگريزي در کشورهاي توسعه يافته در چند دهه گذشته وجود دارد، اما در کشورهاي در حال توسعه، اين پديده نسبتا جديد است و در فضاهاي محدودي از جمله اطراف کلانشهرها وجود دارد. در ايران نيز در دو دهه گذشته شواهدي مبني بر «شهرگريزي موقت و دايمي» و «مهاجرت معکوس جمعيت» از کلانشهرها بويژه شهر تهران به مناطق روستايي و شهري اطراف وجود دارد. «هدف تحقيق» حاضر بررسي سابقه و سير تحول شهرگريزي در شهر تهران و شناسايي عوامل موثر بر آن است. داده هاي مورد نياز با «روش اسنادي» و با «تحليل ثانويه نتايج سرشماريهاي جمعيتي کشور»، جمع آوري و سپس پردازش و تحليل شده است. نتايج تحقيق نشان مي دهد «مهاجرت خالص جمعيت در شهر تهران حداقل در دو دهه اخير منفي بوده» و در واقع برخي از ساکنان شهر تهران در اين مدت به مناطق روستايي و شهري اطراف مهاجرت کرده اند. با اين حال اگرچه مهاجرت خالص جمعيت در شهر تهران در دو دهه گذشته منفي بوده است، ولي اين جريانهاي جمعيتي نقش چنداني در تمرکز زدايي از شهر تهران نداشته است، زيرا مهمترين مقصد مهاجرت از شهر تهران، متوجه شهرستانهاي ديگر استان تهران بويژه شهرها و روستاهاي اطراف شهر تهران بوده که اين سکونتگاه ها نيز فاصله زيادي با شهر تهران ندارند. همچنين اين مهاجرتها بطور خالص متوجه استانهاي ديگر کشور نبوده است. در اين راستا لازم است علاوه بر اجراي برنامه هاي توسعه و توازن منطقه اي در کشور، مديريت يکپارچه شهري و روستايي در محدوده کلانشهر تهران ايجاد شود و سياست تمرکز زدايي نيز بايد کل استان تهران و يا حداقل منطقه کلانشهر تهران را پوشش داده و صرفا محدود به شهر تهران (مناطق 22 گانه) نشود.
كليد واژه: شهر گريزي، تمرکز زدايي، شهر نشيني، مهاجرت معکوس، تهران
