۱۳۸۹-۱۲-۲۱، ۰۶:۳۰ عصر
بوم، خشت، معماري :
صميميت توام با رنجی كه در زندگي در بناهاي خشتي نهفته است، نمايانگر، برخورد و مقابله مردم در برابر عوامل جدي و موانع طبيعي و حتي فراز و فرود تاريخي و شرح گذشته‌هاي دور و نزديكي قومي در تركيب بندي آبادي‌ها و كيفيت بناهاي آن قوم است. اين كه مردم در گذشته چگونه به طبيعت اطراف خويش با خاك، سنگ، چوب و مصالح ديگر انس و الفت گرفته و آنها را تا چه حد تحت اختيار خويش درآورده‌اند در خور تامل و تفكر است.
عوامل بسيار دست در دست هم داده تا ذوق و توان استفاده بهتر از مصالح طبيعي را به قومي بدهد كه با دقت و شكيبايي تمام، به اين ابزارها شكل بدهد که با دقت و شکیبایی تمام به این ابزارها شکل بدهد و آنها را به دلخواه خويش درآورد و به بهترين حالت از آنها استفاده كند. امكانات محدود و نيازهاي متنوع، فكرها را به كار انداخته تا از ساده‌ترين مواد طبيعت يعني خاك زیباترین ترکیب ها را به وجود آوردند و چه دلنشین است که فقط خاک در قالب چينه‌هاي روي هم نهاده و خشت‌هاي مكعبي اين گونه سطوح و حجم‌هاي چشم‌نواز را به وجود آورد. خشت تجربه نسل‌هاي گذشته مرحوم پيرنيا در بررسي ويژگي‌هاي معماري ايران به استفاده از مصالح بوم آورد اشاره مي‌كند يا به عبارت ساده‌تر استفاده از مواد و مصالح بومي هر محل را يكي از خصوصيات و توفيق‌هاي معماري ايراني اعلام مي‌كند. معماري خشتي ايران كه حداقل از تاريخي نزديك به 9 هزار سال برخوردار است يكي از جذاب‌ترين پديده‌هاي معماري ايران محسوب مي‌شود. خشت تجربه ارزشمند نسل‌هاي گذشته است. امروز اگر چه استفاده از مصالح جديد باعث عقب‌نشيني خشت در معماري ايران شده اما با اين وجود هنوز بخشي از جوامع روستايي ايران همچنان از خشت استفاده مي‌كنند و اين به دليل ويژگي‌هاي خاص اين مصالح است. ارزاني، دسترسي ساده به مواد و مصالح در هر نقطه از كشور سبب شده كه در جوامع متوسط ايران همواره از خشت استفاده كنند كه خود بيانگر خصوصيات طبقات اجتماعي ايران است. زيرا طبقات مرفه‌تر و دولتيان سنگ و آجر را ترجيح مي‌دادند. افزون بر اين استفاده از خشت با اعتقادات توده‌هاي مردم نيز در ارتباط است. خشت به دليل داشتن تاريخ مصرف بين 50 تا 70 سال با عمر متوسط جامعه ايراني برابري مي‌كند و از اين نظر خشت به ناپايداري و بي‌اعتنايي جهان مادي تاكيد دارد. خشت نه تنها در ايران به عنوان يك مصالح ساختماني همواره مورد توجه بوده و با اقليم و تغييرات درجه حرارت سازگار است، بلكه به دليل فيزيك خاص آن و موادي كه با گل تركيب مي‌شوند تا به صورت خشت درآيند در ايجاد تعادل حرارتي در محيط‌هاي مسكوني از اهميت ويژه‌اي برخوردارند. خشت علاوه بر اين كه از جهات گوناگون اهميت دارد در شناخت سير تحول و تكامل معماري ايراني نيز از جايگاه قابل توجهي برخوردار است و در واقع شاخص ارزشمندي در جهت شناخت و اصل ادوار تكامل زندگي در ايران است و با مشخص شدن شكل خشت‌هاي موجود در لايه‌هاي باستاني و باستان‌شناسي، سير تكامل معماري نيز روشن مي‌شود. بررسي‌هاي كارشناسي نشان مي‌دهد انواع گوناگون خاك براي ساختن خشت و آجر مناسب بوده و از قديم در بين‌النهرين و ايران به كار مي‌رفته است. برخي از مواد خاكي از پوسيدن سنگ‌هاي دروني يا سنگ رس به دست آمده و گل حاصل از آن داراي انعطاف‌پذيري بيشتري در معماري است. انعطاف‌پذيري خشت منجر به شكل‌گيري انواع گوناگون معماري خشتي در شهرهاي ايران شده است. و از سوي ديگر جدا از ويژگي‌ها و مزاياي مصالح خشتي يكي از عوامل اصلي كه در كاربرد خشت و آجر به عنوان مصالح اصلي بنايي در برخي از مناطق ايران و بين‌النهرين تاثير داشته كمبود سنگ مناسب در اين مناطق بوده كه شرايط را براي ساخت خشت و آجر و كاربرد آنها در ساختمان سازي مهيا مي‌كرده است. بر همين اساس از دوران‌هاي پيشين مصالح خاكي در اين مرزها به كار گرفته شده و هيچ گاه نيز از روايي آنها كاسته نشده است.
منابع:
1. مجموعه مقالات اولين كنگره تاريخ معماري و شهرسازي ايران ارگ بم. 2. پروژه مرمت تخت جمشيد خانم پيليا انتشارات انجمن آثار ملي ايران.
صميميت توام با رنجی كه در زندگي در بناهاي خشتي نهفته است، نمايانگر، برخورد و مقابله مردم در برابر عوامل جدي و موانع طبيعي و حتي فراز و فرود تاريخي و شرح گذشته‌هاي دور و نزديكي قومي در تركيب بندي آبادي‌ها و كيفيت بناهاي آن قوم است. اين كه مردم در گذشته چگونه به طبيعت اطراف خويش با خاك، سنگ، چوب و مصالح ديگر انس و الفت گرفته و آنها را تا چه حد تحت اختيار خويش درآورده‌اند در خور تامل و تفكر است.
عوامل بسيار دست در دست هم داده تا ذوق و توان استفاده بهتر از مصالح طبيعي را به قومي بدهد كه با دقت و شكيبايي تمام، به اين ابزارها شكل بدهد که با دقت و شکیبایی تمام به این ابزارها شکل بدهد و آنها را به دلخواه خويش درآورد و به بهترين حالت از آنها استفاده كند. امكانات محدود و نيازهاي متنوع، فكرها را به كار انداخته تا از ساده‌ترين مواد طبيعت يعني خاك زیباترین ترکیب ها را به وجود آوردند و چه دلنشین است که فقط خاک در قالب چينه‌هاي روي هم نهاده و خشت‌هاي مكعبي اين گونه سطوح و حجم‌هاي چشم‌نواز را به وجود آورد. خشت تجربه نسل‌هاي گذشته مرحوم پيرنيا در بررسي ويژگي‌هاي معماري ايران به استفاده از مصالح بوم آورد اشاره مي‌كند يا به عبارت ساده‌تر استفاده از مواد و مصالح بومي هر محل را يكي از خصوصيات و توفيق‌هاي معماري ايراني اعلام مي‌كند. معماري خشتي ايران كه حداقل از تاريخي نزديك به 9 هزار سال برخوردار است يكي از جذاب‌ترين پديده‌هاي معماري ايران محسوب مي‌شود. خشت تجربه ارزشمند نسل‌هاي گذشته است. امروز اگر چه استفاده از مصالح جديد باعث عقب‌نشيني خشت در معماري ايران شده اما با اين وجود هنوز بخشي از جوامع روستايي ايران همچنان از خشت استفاده مي‌كنند و اين به دليل ويژگي‌هاي خاص اين مصالح است. ارزاني، دسترسي ساده به مواد و مصالح در هر نقطه از كشور سبب شده كه در جوامع متوسط ايران همواره از خشت استفاده كنند كه خود بيانگر خصوصيات طبقات اجتماعي ايران است. زيرا طبقات مرفه‌تر و دولتيان سنگ و آجر را ترجيح مي‌دادند. افزون بر اين استفاده از خشت با اعتقادات توده‌هاي مردم نيز در ارتباط است. خشت به دليل داشتن تاريخ مصرف بين 50 تا 70 سال با عمر متوسط جامعه ايراني برابري مي‌كند و از اين نظر خشت به ناپايداري و بي‌اعتنايي جهان مادي تاكيد دارد. خشت نه تنها در ايران به عنوان يك مصالح ساختماني همواره مورد توجه بوده و با اقليم و تغييرات درجه حرارت سازگار است، بلكه به دليل فيزيك خاص آن و موادي كه با گل تركيب مي‌شوند تا به صورت خشت درآيند در ايجاد تعادل حرارتي در محيط‌هاي مسكوني از اهميت ويژه‌اي برخوردارند. خشت علاوه بر اين كه از جهات گوناگون اهميت دارد در شناخت سير تحول و تكامل معماري ايراني نيز از جايگاه قابل توجهي برخوردار است و در واقع شاخص ارزشمندي در جهت شناخت و اصل ادوار تكامل زندگي در ايران است و با مشخص شدن شكل خشت‌هاي موجود در لايه‌هاي باستاني و باستان‌شناسي، سير تكامل معماري نيز روشن مي‌شود. بررسي‌هاي كارشناسي نشان مي‌دهد انواع گوناگون خاك براي ساختن خشت و آجر مناسب بوده و از قديم در بين‌النهرين و ايران به كار مي‌رفته است. برخي از مواد خاكي از پوسيدن سنگ‌هاي دروني يا سنگ رس به دست آمده و گل حاصل از آن داراي انعطاف‌پذيري بيشتري در معماري است. انعطاف‌پذيري خشت منجر به شكل‌گيري انواع گوناگون معماري خشتي در شهرهاي ايران شده است. و از سوي ديگر جدا از ويژگي‌ها و مزاياي مصالح خشتي يكي از عوامل اصلي كه در كاربرد خشت و آجر به عنوان مصالح اصلي بنايي در برخي از مناطق ايران و بين‌النهرين تاثير داشته كمبود سنگ مناسب در اين مناطق بوده كه شرايط را براي ساخت خشت و آجر و كاربرد آنها در ساختمان سازي مهيا مي‌كرده است. بر همين اساس از دوران‌هاي پيشين مصالح خاكي در اين مرزها به كار گرفته شده و هيچ گاه نيز از روايي آنها كاسته نشده است.
منابع:
1. مجموعه مقالات اولين كنگره تاريخ معماري و شهرسازي ايران ارگ بم. 2. پروژه مرمت تخت جمشيد خانم پيليا انتشارات انجمن آثار ملي ايران.
