نیمکت؛ فضای مکث شهری

کاوه زال‌نژاد

یکی از وسایل ضروری و مورد نیاز کاربران در شهر، وجود نیکمت یا نوعی وسیله­ استراحت برای بازدیدکنندگان است. نیمکت عمومی اختراعی است از قرن نوزدهم که از تجهیزات فضاهای سبز سرچشمه گرفته است. از آن زمان تاکنون این وسیله­ شهری جزء عناصر ضروری تجهیزات فضای عمومی بوده است.

صندلی­ها باید روبه‌­روی مناظر قرار بگیرند، اما در مسیر رفت و آمد افراد نباشند. نیمکت­ های مراکز عمومی شهر را نیز می­ توان برای آسایش و راحتی شهروندان نزدیک مراکز ویژه ­ای مانند ایستگاه­ها، کیوسک­ها، باجه­ های تلفن، سطل ­های زباله و شیرهای آب قرار داد.

مهم ترین محل برای قرار گرفتن نیمکت­ها در سطح شهر، مراکزی است که مردم در آن­جا زیاد رفت و آمد می­کنند؛ به ویژه مکان­هایی که برای استراحت و تفریح مردم در نظر گرفته شده است.

در نوع داخلی آن به دلیل قرار گرفتن در محیط محفوظ و دوری از تأثیر عوامل جوی همچون تابش آفتاب، برف، و باران و نیز محدودیت اشخاص استفاده کننده از آن می­ توان از مصالح متنوعی همچون چوب، انواع محصولات پلاستیکی، شیشه، پلاکسی گلاس، انواع فلز یا ترکیبی از دو یا چند مورد از آنها در ساخت نیمکت استفاده نمود. در مورد اتصالات اجزای نیمکت هم با توجه به نوع مصالح مصرفی از نوع اتصالات همچون جوش، پیچ و مهره، میخ و چسب های مخصوص و روش کام، زبانه و ... می‌توان استفاده نمود.

اگر طول نیمکت­‌ها بیش از اندازه­ طول باشد. برای دراز کشیدن مورد استفاده­ خیابان گردها قرار خواهد گرفت، بنابراین ضمن رعایت اندازه­ مناسب می‌توان با گذاشتن دسته‌­هایی در طول نیمکت تا حدودی زیادی از این امر جلوگیری کرد.

معمولاً نیمکت­ها به اشکال و اندازه­ های متفاوت با مصالح متنوع ساخته می­ شود . آن­چه حائز اهمیت است و یک طراح باید به آن توجه کند، شناخت موقعیت پارک، نصب و قرار دادن نیمکت در محل ­های ضروری و مناسب است. زیرا به همان اندازه که وجود نیمکت در پارک می­ تواند ضروری باشد، قرار دادن آن در محل ­های نامناسب موجب خستگی و زدگی می­شود.

تعداد نیمکت در پارک خود مساله­ای است که طراح باید به آن توجه داشته باشد، زیرا کمبود یا بیش بود آن در هر دو حالت مشکلاتی از نظر رفاهی به همراه می­آورد. لذا توصیه می­شود، نیمکت­ها با دیگر وسایل مبلمان را در خیابان­های اصلی و فرعی جنگل با رعایت فاصله در حاشیه­ی خیابان­های اصلی، سطح چمن، کنار محوطه­های گل­کاری، استخرها، برکه­ها، اب­نماها و ... قرار دهند.

همچنین برای رعایت نظافت و بهداشت عمومی لازم است در کنار یا نزدیک نیمکت­ها ظروفی را به منظور ظرف آشغال قرار داد.

در طراحی نیمکت­ها از استادارد بدن انسان استفاده می­شود و اصولاً دارای سه مشخصه خواهد بود: کف، پشتی، و جای دست. اما ممکن است در بعضی از حالات پشتی و جای دست حذف شود. عموماً به صورت چندنفره، دو نفره و تک نفره به صورت مستطیلی، دوار به دور درختان و ...طراحی می­شود و از نظر جنس می­تواند به صورت چوبی، فلزی، بتنی و یا ترکیبی از آن­ها باشد که معمولاً با پیچ و بتن به زمین متصل و محکم میگردد.

ملاحظات کاربردی در طراحی نیمکت

نیمکت­ها عناصری هستند که غالباً برای تزئین محیط استفاده می­شوند، اهمیت دادن به نحوه­ قرار گیری آن­ها در مجموعه قرینه و متناسب قرار گرفتن آن­ها و چیزهایی از این دست، از مواردی هستند که غالباً اهمیت آن­ها برای طراحان بیش­تر از اهمیت کارایی آن­ها برای استفاده­ عابران است. در بسیاری از موارد نیمکت­ها دارای فواصل متناسب و یا ارتفاع خوبی نیستند.

همچنین، مهم­ترین حالت­های نشیمن­گاه عبارت است از

مصالح گوناگون، سطوح زیبایی برای نشستن ایجاد می­‌کنند، چوب ماده‌­ای گرم است. فلز و سنگ نیز، کاربردی و راحت هستند، ولی سطح آن­ها برای نشستن طولانی مدت سرد است. چوب، هم برای بافت‌های امروزی و هم برای بافت­‌های تاریخی مناسب است. البته باید به صورت گرد، سخت، دانه دانه و قطعه قطعه درآید.

1. پشت به پشت بدون هیچ تماسی

2. رو در رو برای ایجاد مکالمه و صحبت

3. نشستن در کانون توجه و فعالیت مانند میدان و تفریح­گاه ­ها

4. نشستن برای مقاصد خاص مانند سرپناه ایستگاه اتوبوس یا کافه

5. نشست­گاه مدولار که در واحدهای کوچک قابلیت ایجاد فرم گرد و منحنی را دارند و به ویژه­ برای گرداگرد درخت و گلدان مفید هستند.

6. نیمکت و صندلی دنج و پنهان که با گل­کاری و یا گیاه پایه­ی بلند گلدانی ادغام می­شود و فضای کاملی را با خصوصی سازی مناسب خلق می­کند.

در فرم صحیح نشستن بر روی نیمکت ماکزیمم تماس قسمت ران و تکیه مناسب قسمت پایین کمر و زاویه حدود 103 درجه، برای پشت بیش­ترین تکیه را به وجود می­‌آورد و بدن برای مدت بیش­تری در حالت استراحت باقی می­ماند.

در ضمن ارتفاع مناسب کف نیمکت با زمین، مقدار فشار وارد بر زانو را کم می­کند. کوتاه کردن صندلی به روش غلط، باعث نشستن غیر عادی و زاویه­ بسته­ زانو شده و خستگی زودرس حاصل می­شود. در صورتی که ارتفاع نیمکت را پایین بیاوریم باید زاویه نشستن از سطح زمین شیب گرفته و به همان نسبت زاویه­ قسمت پشت بیش­تر شود. در این حالت نیاز به تکیه­ قسمت سر شدید می­شود تا حالت استراحت بهتری به استفاده کننده بدهد.

در فضاهای باز که حرکت، جریانی آزاد دارد استقرار نیمکت­ هایی با پشتی، دسته، آرایه و تزئینات زیاد خیلی سنگین و مصنوعی به نظر می­رسد. توصیه می­شود برای جلوگیری از برهم زدن نظام هماهنگ غالب در محیط از سکوهای چهارگوش کوتاه و پهن در فرم نشستگاه استفاده شود. در این حالت تعبیه­ میزهایی مناسب و هماهنگ با نیمکت برای کتاب، روزنامه یا وسایل همراه، کاری شایسته است.

ابعاد و تناسبات

صندلی­ها در ابعاد مختلفی ساخته می­شوند، ولی ویژگی­ های اصلی بدنه­ آن­ها، کمی با هم تفاوت دارد. برای طراحی وسایل و ملزومات خیابانی باید داده­های مربوط به ویژگی ­های انسانی را مورد توجه قرار داد. اگر طول نیمکت­ها بیش از اندازه­ طول باشد. برای دراز کشیدن مورد استفاده­ خیابان­گردها قرار خواهد گرفت، بنابراین ضمن رعایت اندازه­ مناسب می­توان با گذاشتن دسته­ هایی در طول نیمکت تا حدودی زیادی از این امر جلوگیری کرد.

اقتصادی بودن

در مکان­‌های مسطح نیمکت‌­ها به زمین پیچ می‌­شوند، ولی در فضاهای سرازیری بهتر است با پیچ­‌هایی به زمین ثابت شوند تا ظاهر و زیبایی آن­ها حفظ شود. بهترین مکان نصب، مراکز شهر و محل ­های نزدیک به مراکز تجاری و خرید است که صاحبان این مشاغل تا حدودی خود را نسبت به حفظ و نگهداری آن­ها مسوول می­‌دانند.
اجرای مبلمان شهری تابع مجموعه ­ای از پارامترهای مختلف، یعنی مواد ارزان و در دسترس، روش تولید ساده، وزن کم و نحوه­ نصب آسان است. به طور کلی به شکلی است که هزینه­ مواد خام اولیه، ساخت، حمل و نیروی انسانی به حداقل کاهش می­یابد. در اکثر موارد نیمکت­ها در اندازه و سایز­های متفاوت طراحی و ساخته می­شوند. ولی معمولاً رعایت برخی اصول و قواعد الزامی است.

معیارها

عواملی که در طراحی صندلی باید مدنظر قرار گیرد. عبارتند از راحتی، دوام، جذب گرما، ریختن راحت آب از روی آن، مراقبت کم­تر، مقاومت در برابر تخریب.

مصالح

مصالح گوناگون، سطوح زیبایی برای نشستن ایجاد می­کنند، چوب ماده­ای گرم است. فلز و سنگ نیز، کاربردی و راحت هستند، ولی سطح آن­ها برای نشستن طولانی مدت سرد است. چوب، هم برای بافتهای امروزی و هم برای بافت­های تاریخی مناسب است. البته باید به صورت گرد، سخت، دانه ­دانه و قطعه قطعه درآید. چوب­های سخت، بادوام است، ولی به دقت باید از منابع مشخص قابل تجدید جدا شود. ورقه­های فلزی سوراخ­دار، شبکه­ی سیمی یا تور سیمی، مصالح پوششی هستند که به ویژه برای محیط­های شهری مناسب هستند. چدن نسبت به مصالح دیگر نایاب است و به ندرت برای ساخت صندلی به کار می­رود. سیستم حفاظتی می­تواند از چدن یا آلومینیوم لوله­های بتن، سنگ یا چوب باشد.

نگهداری مصالح

بهتر است از مصالح استفاده شود که نیاز به مراقبت کم­تر دارند، تمام فلزات باید به طور مناسب در مقابل تخریب و فرسایش ( از جمله لوازم مونتاژ) عمل آیند. آن­ها باید با یراق­آلات روکار، مانند پوشش پودری کارخانه ­ها که الکتریسته ساکن دارند، محافظت شوند. در سواحل یا جاهایی که استفاده­ی زیاد به یراق ­آلات روکار خسارت وارد می­کند، باید از فولادی ضدرنگ و آلومینیوم مخصوص استفاده کرد. قسمت­های مقاوم و بتن­ها نیز باید در برابر خرابی محافظت شوند، در مجموع باید از مصالحی که در گرما و سرمای شدید یا در اقلیم مرطوب و خشک آسیب نمی­ بییند، استفاده کرد.

مکان یابی

همواره باید در مکان­ یابی محل­های نشستن دقت فراوانی مبذول داشت تا ضمن فراهم کردن آسایش کاربر، از ایجاد مزاحمت برای سایر افراد نیز جلوگیری شود. بدین منظور معمولاً مکان­هایی انتخاب می­شود که دارای خصوصیات کلی زیر باشد:

1. تا حد ممکن از باد و سایر عوامل جوی در امان باشد.

2. از مناظر محیطی بهره ­مند شود.

3. حداقل منظر دوسویه داشته باشد.

4. به افراد گزینه­ های متنوعی برای انتخاب ارائه دهد، مانند آفتاب، سایه، آرامش، فعالیت و ...

5. در تلفیق با سایر مبلمان­ها، ضروری یا نزدیک آن­ها باشد.

صندلی­های مدولار، از نظر طول و چیدمان دارای انعطاف هستند. نیمکت­های بلند برای فضاهای مهمی که مشاهیر یا مردم برای اهداف خاصی تجمع می­کنند، مناسب است.

نصب

در مکان­های مسطح نیمکت­ها به زمین پیچ می­شوند، ولی در فضاهای سرازیری بهتر است با پیچ­هایی به زمین ثابت شوند تا ظاهر و زیبایی آن­ها حفظ شود. بهترین مکان نصب، مراکز شهر و محل ­های نزدیک به مراکز تجاری و خرید است که صاحبان این مشاغل تا حدودی خود را نسبت به حفظ و نگهداری آن­ها مسوول می­دانند.

نیمکت مناسب برای پارک

طول استاندارد نیمکت پارک 1 متر ، 1،5 متر، 2 متر،2،5 متر و 3 متر است. در ساخت آن­ها باید به نگهداری و پاکیزگی آسانشان توجه داشت. مصالح به کار رفته در برابر تخریب باید مقاومت لازم را داشته باشند. سطوح باید جهت جاری شدن آب دارای شیب باشند، اما مجراهای آبرو نباید آب­ها را در سطوح تردد تخلیه نمایند، زیرا در این صورت رطوبت یا یخ­زدگی، خطراتی را برای عابران به همراه خواهد داشت.

نشمین­گاه نیمکت پارک باید متناسب با افرادی که توانایی و استقامت محدودی دارند، طراحی شود. فضای لازم برای حرکت پاشنه و دسته­ی نیمکت بسیار مهم است.

________________

منبع: مجله دانش نما، شماره 211-212، آذر و دی 91، این مقاله با مقداری تلخیص منتشر شده است.