تحلیل هندسی معماری مسجد شیخ‌لطف‌الله اصفهان برای تعیین ارتباط هندسی نمازخانه با جلوخا

نام مقاله :
تحلیل هندسی معماری مسجد شیخ‌لطف‌الله اصفهان برای تعیین ارتباط هندسی نمازخانه با جلوخان ورودیِ بنا

ـ پدیدآورندگان :
علی دهار ، رضا علی‌پور

ـ چکیده :
معماری مساجد در هنر ایرانی دوره‌ی اسلامی، جایگاهی ویژه دارد؛ ترجمان اندیشه‌ها و باورهای هنرمندانی است که زندگی خویش را برای رسیدن به یگانگی و وحدت صرف کرده‌اند. مسجد شیخ‌لطف‌الله از بناهای باارزش و زیبای معماری ایرانی ـ اسلامی دوره‌ی صفوی‌ست که به دست معمار نام‌دار آن دوران، «محمدرضا اصفهانی» و به فرمان شاه‌عباس اول، در مجموعه‌ی میدان نقش‌جهان اصفهان ساخته شد. اهمیت این بنا، در معماری و تزیینات کاشی‌کاری آن است که سرشار از ذوق زیبایی‌شناسی است و بر ارزش بنا افزوده است. هندسه‌ی دقیق این بنا در طراحی و اجرا، هر محققی را به درنگ و اندیشه وامی‌دارد.
تحلیل هندسی معماری مسجد شیخ‌لطف‌الله اصفهان، برخی از زیرساخت‌های فکریِ مؤثر در طراحی این بنای ارزشمند را آشکار می‌سازد. موقعیت مسجد، در ضلع شرقی میدان نقش‌جهان که بر پایه‌ی نسبت زرین جایابی شده، و همچنین جابه‌جایی فضای نمازخانه نسبت به محور تقارنِ ورودی بنا، انگیزه‌بخش انجام این تحقیق است. پرسش طرح‌شده این است: آیا مکان‌یابی نمازخانه با توجه به انحرافِ آن از محور تقارن ورودی بنا، ارتباط هندسی معینی با موقعیت ورودی ساختمان در بدنه‌ی میدان دارد؟
در این نوشتار، بر پایه‌ی فرضیه‌ی پژوهش، مبتنی بر وجود ارتباط هندسی معین میان فضای نمازخانه و جلوخان ورودی بنا، نخست یک مدل هندسی طرح می‌شود و سپس با انطباق آن بر پلان بنای مسجد، فرضیه به اثبات می‌رسد و بخشی از منطق شکل‌گیری اثر آشکار می‌شود. دستاورد این بررسی، گویای این مطلب است که ابعاد فضای نمازخانه سازگار و متناسب با ابعاد جلوخانِ ورودی بناست و مکان‌یابی این فضا در ارتباط با موقعیت‌یابی ورودی بنا در بدنه‌ی میدان معین، و یک فرآیند هندسی به‌هم‌پیوسته است.
روش پژوهش در این بررسی، تحلیلی ـ توصیفی است و از راه تحلیل هندسی بنا به سرانجام رسیده است: در آغاز پلان مسجد و موقعیت آن در میدان ارائه شده و با تحلیل هندسی آن، به اثبات فرضیه پرداخته شده است.

ـ کلیدواژه‌ها :
معماری ایرانی ، مساجد ایران ، نسبت زرین ، دوره‌ی اسلامی ، مسجد شیخ‌لطف‌الله ، اصفهان.