جایگاه عکس هوایی در برنامه ریزی شهری

شهر جايي است كه مركز كليه فعاليت هاي اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي و سياسي است و اغلب ساكنين آن از طريق اشتغال در فعاليت هاي صنعتي و يا خدماتي امرار معاش مي كنند ، گرچه قسمت عمده شهرها را مناطق مسكوني تشكيل مي دهد ، اما بخش هاي ديگري چون خدمات و فضاي سبز نيز در آنها ديده مي شود . مناطق داخل شهر را از نظر نقش به بخش هاي مسكوني ، صنعتي ، خدماتي ، فضاي سبز و نظاير آن تقسيم مي كنند . تمامي اين عارضه هاي شهري و به عبارتي عارضه هاي مربوط به انسان با استفاده از معيارهاي مخصوص خود در روي عكس هاي هوايي شناسايي مي شوند و اطلاعات بسيار زيادي درباره موقعيت و اندازه هر كدام از پديده هاي شهري استخراج مي گردد كه به امر برنامه ريزي شهري كمك شاياني مي نمايد .

كاربرد ديگر عكس هاي هوايي در امور شهري مربوط به آمد و شد شهري و تشخيص و تعيين شبكه هاي ارتباطي متراكم و پرترافيك است كه دست اندركاران امور راهنمايي و رانندگي را در انجام وظايفشان ياري مي دهد . در جامعه شناسي و جمعيت شناسي نيز عكس ها كمك مؤثري در بررسي تراكم و پراكندگي جمعيت و ساختمان هاي مسكوني مي نمايند و بدين ترتيب در برنامه ريزي مسائل جمعيتي و جامعه شناسي شهرها استعانت از عكس هاي هوايي به پيشبرد كار خواهد افزود . براي تهيه طرح هاي جامع شهري و مطالعه شهر بايد از كليه اسناد و مدارك ، نقشه ها و بخصوص عكس هاي هوايي استفاده كرد . زيرا عكس هاي هوايي تصوير كاملي از تمام عوارض ظاهري شهر را نشان مي دهد . از خصوصيات عكس هوايي بويژه در مقياس بزرگ ، آن است كه بافت شهر را مي توان مورد تجزيه و تحليل قرار داد . همچنين با مطالعه عكس هوايي قديمي تر مي توان نحوه گسترش و تحول تدريجي شهر را مورد بررسي قرار داد و يا به عبارت ديگر از گذشته شهرها اطلاعات دقيقي به دست آورد . براي مثال هسته اصلي و اوليه شهر ، توسعه شهر و شبكه هاي ارتباطي قديمي را مي توان از روي عكس هاي هوايي مشخص كرد . هسته اوليه شهر را از روي عدم تجانس ساختمان ها و بافت قسمت هاي مختلف آن مي توان شناخت ، همچنين مراحل مختلف توسعه شهر را مي توان با توجه به سبك ساختمان ها مشاهده نمود.

با مطالعه عكس هاي هوايي مي توان جاذبه اي در توسعه شهر از جمله نقش رودخانه ها و وضع آبهاي جاري و همچنين جنس خاك و تشكيلات زمين شناسي و ناهمواري هاي طبيعي را مورد بررسي قرار داد. با مقايسه عكس هاي هوايي كه در زمان هاي مختلف گرفته شده است مي توان نتيجه گرفت كه چگونه و طي چه مراحلي ازدياد جمعيت موجب انفجار شهر و گسترش آن خواهد شد . با مطالعه عكس هاي هوايي مي توان مناطق شهري را از يكديگر تفكيك كرد ، مثلاْ حدود مناطق مسكوني را مي توان دقيقاْ ترسيم و مشخصات آن ها را مانند مجتمع هاي مسكوني و منازل انفرادي تعيين كرد . همچنين فضاهاي سبز و فضاهاي خالي از ساختمان ها را نيز مي توان از يكديگر تشخيص داد و محدوده آن ها را از ساير مناطق جدا كرد و پس از محاسبه سطح اين اراضي ميزان درصد آن ها را به دست آورد .عكس هاي هوايي اطلاعات مهمي از عمر ساختمان ها را در اختيار ما قرار مي دهند . براي اين منظور بايد به سبك ساختمان ها و وضعيت پراكندگي آن ها و در صورت تشخيص به نوع مصالح ساختماني و به نوع جنس بام ساختمان ها توجه داشت .

اطلاعات ديگري نظير تراكم ساختمانها ، ارتفاع و حجم و سطح زيربنا در ديد استريوسكپي قابل تشخيص است . گاهي تعداد طبقات بناها را در تصاوير حاشيه عكس مي توان مشاهده كرد . به طور كلي براي تشخيص ساختمان ها و تاسيسات مختلف مي توان از شاخص هاي مستقيم مانند شكل ( مثل كليساهايي كه داراي نقشه اي به شكل صليب مي باشند ، يا بازارهاي سرپوشيده كه داراي گنبدهاي متعدد و رديفي هستند ) و شاخص هاي غيرمستقيم مانند رابطه بناها و تاسيسات ، ابعاد و تناسب ساختمان ها و طرز قرار گرفتن قسمت هاي مختلف ساختمان ها نسبت به يكديگر استفاده كرد ( مثل تاسيسات صنعتي و كارخانجات داراي توقفگاه وسايط نقليه، منبع آب و حوض، مخازن مختلف، ساختمان اداري، آزمايشگاه و كارگاه). اهميت تعداد كاركنان و كارگران از روي اندازه سطح زيربناي كارگاه ها و پاركينگ ها تا حدودي مشخص مي شود.

يكي ديگر از موارد استفاده عكس هاي هوايي در مطالعات شهري ، تهيه عكس از نقاط گرم سطح زمين با استفاده از امواج مادون قرمز است . اين عمل را ترموگرافي مي نامند . براي تهيه اين عكس ها بايد از طول موج هاي مناسب ( 3 تا 6 ميكرون) و ارتفاع پرواز 200 تا 350 متر استفاده كرد . اين گونه عكس ها نقاط گرم را با رنگ روشن و نقاط سرد را با رنگ تيره نشان مي دهند، اين نوع عكس برداري بويژه براي مطالعات شهري بهتر است در شب انجام گيرد . ساختمان هاي مسكوني بخصوص در فصول سرد كه حرارت منتشر مي كنند در روي عكس روشن و خانه هاي غير مسكوني به علت سردتر بودن ، تيره رنگ هستند .بدين وسيله مي توان خانه هاي مسكوني را از خانه هاي خالي تشخيص داد.