۱۳۹۴-۲-۱۳، ۰۹:۳۸ عصر
مکان سازی چیست؟
"مکان سازی یک فرایند طراحی شهری است که هدف آن آفرینش جوامعی است که یک ویژگی بارز و مشخص، یک حس اجتماع قوی، یک زمینه و بستر برای انواع شیوه های زندگی سالم و یک کیفیت بالای زندگی را عرضه می کند"
شرکت سهامی شهر لندن انتاریو
----------
"مکان سازی هم یک ایده جامع و هم به کارگیری ابزاری برای ارتقای یک همسایگی، شهر و یا یک ناحیه است؛ مکان سازی این ظرفیت و توان را دارد که به یکی از دگرگون کننده ترین ایده های این قرن بدل شود"
شورای برنامه ریزی کلان شهر شیکاگو
----------
"اهمیت مکان ها، بسیار بیش تر از تک ساختمان ها و یا جابجایی وسایل نقلیه می باشد. در حال حاضر نشانه های ظهور یک رویکرد نو در معماری و شهرسازی به چشم می خورد؛ یک تغییر بنیادی در شیوه برخورد با معماری و شهرسازی مدرنیستی و نقد آن. در این رویکرد، ساختمان ها و سایر مصنوعات فیزیکی مهم ترین موضوعات نخواهند بود و دیگر آن ها به وسیله بزرگ راه ها و یا زمین های بزرگ (عرصه های عمومی) از همسایگی های خود جدا نمی شوند. امروز مکان ها می توانند به استفاده کنندگان خود، کیفیت ها و تجربه های گوناگون را ارایه دهند. آن ها شکلی واحد ندارند، بلکه با تمایز از همدیگر بر ویژگی های منحصر تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی خود تاکید خواهند داشت"
Tibbalds, 1992
----------
تعریف
عبارت مکان سازی (Placemaking)، معمولا به فرایندهای اشاره دارد که توسط آن ها یک فضا هم مفید و قابل استفاده می شود و هم معنادار. این فرایندها ممکن است فیزیکی باشد؛ مانند دستکاری محیط و منظر، توسعه زمین و ساخت ساختمان ها و یا به صورت ذهنی روی دهد؛ مانند الصاق معانی و ایجاد احساسات مختلف انسانی در مکان ها که درهرصورت، همه آن ها از خلال یا به واسطه تفاهم مشترک بین ذی نفعان در آن فضا شکل می گیرد. این تفاهم ها (Shared understandings)، همواره دو قطب مشخص دارد؛ دریک سوی این طیف کاربران و ساکنان اصلی فضا قرار دارند و در آن سو، سایر افرادی هستند که به گونه ای با آن مکان و رودیدادهایش در تعامل می باشند.
ریشه های تاریخی مکان سازی
ایده ها و مفاهیمی که مکان سازی بر آن ها استوار شده است ریشه در افکار دهه 1960 دارند. زمانی که متفکرانی چون جین جیکوبز، ویلیام هولی وایت، و بعدها کوین لینچ، کریستوفرالکساندر، فراسیس تیبالدز و یان گل ایده های نو، خلاقانه و مردمی را درباره طراحی شهرها و فضاهای عمومی بیان کردند. در این رویکردها عموما به مردم و کاربران پیاده توجه ویژه ای می شد تا ماشین ها و مراکز خردید. کار آن ها روی اهمیت همسایگی های سرزنده و مرتبط و فضاهای عمومی امن، دعوت کننده، اجتماع پذیر، رویدادپذیر و معنادار تمرکز دارد. جیکوبز از مالکیت شهروندی بر خیابان ها دفاع می کرد؛ ایده ای که امروز به " چشم های نظاره گر بر خیابان" (Eyes on the Streets) معروف است، وایت هم روی المان ها، عناصر ضروری، رفتارها و فعالیت های اصلی برای خلق زندگی اجتماعی در فضاهای عمومی تاکید ویژه ای دارد. لینچ به ذهنیت ها و تصاویر ذهنی کاربران پرداخت، الکساندر روی ویژگی های منحصر به فرد جوامع تاکید دارد و گل هم به رفتار و فعالیت های ویژه افراد پیاده و دوچرخه سوار تمرکز دارد. این فعالیت ها در کنار موسساتی چون پروژه فضاهای عمومی (PPS: Project for Public Spaces)، مکان سازی شیکاگو (Placemaking Chicago)، شبکه مجازی رودی (RUDI.net)، مجله اینترنتی پلیسز دزاین اوبزرور (places.designobserver) در ساختن فضاهای عمومی بهتر و تغییر نگرش جزم اندیشانه طراحان به ویزه معماران بسیار موثر بوده اند. همچنین مطالعات علمی و شبه علمی در حوزه روان شناسی محیط و مدل های ارایه شده در خصوص مکان، قلمروپایی، دلبستگی های مکانی و بحث های هویتی، مکان سازی را به موضوعی زنده، کارآمد و بینارشته ای با روش تحقیقی عموما میدانی، مبتنی بر مشاهده و حضور فعال در میدان تحقیق بدل کرده است.
مکان سازی چارچوبی برای طراحی و برگرفته از قلب جوامع
مکان سازی رویکردی چندوجهی (با درنظر داشتن بیشتر نظرها) و عمومی (با امکان مشارکت غالب کاربران) به برنامه ریزی، طراحی و مدیریت فضاهای عمومی دارد. به زبان ساده، شامل "نگاه کردن به"، " گوش دادن به" و " پرسش از" افرادی است که در مکان های مشخصی از یک جامعه زندگی، کار و بازی می کنند؛ به این اعتبار، مکان سازی کشف نیازهای مردم، منابع الهام و باورهای آن ها می باشد (Needs, Aspirations & Meanings) که درنهایت (پس از جمع آوری آن ها، تجزیه، تحلیل و تفسیر مستدل) موجب خلق و ایجاد بینشی عمومی و پنداره ای همگانی درجهت ارتقای کیفیت فضایی- کالبدی آن خواهند شد. این بینش (Vision)، می تواند سریعا به استراتژی اجرایی (Implementation Strategy) شود به طوریکه به وسیله آن می توان در کوتاه ترین زمان، سود، منفعت و یا کیفیتی ملموس و تحقق پذیر را برای فضاهای عمومی کوچک مقیاس و کاربران شان به همراه داشته باشد. مکان سازی روی داشته های فیزیکی و نمایان جامعه محلی (مکان های موجود و فعالیت های جاری)، باورها و ارزش های کاربران آن سرمایه گذاری می کند و در نهایت می تواند با این مبنا فضاهای عمومی خوب، واقعی و عملی را برای بالا بردن سلامت مردم، شادی آن ها و ایجاد احساس های خوب در ایشان خلق کند. وقتی طراحان روی اجزای سازنده مکان ( فعالیت ها و الگوهای رفتاری، کالبد و معماری موجود و در نهایت تصورات، باورها و معناهای ذهنی کاربران) متمرکز می شوند، آن وقت می توانند همه چیز را به شیوه ای متفاوت از پروژه های مجله ای (آثاری از گهری، حدید، هیمل بلاو، کولهاوس و ...) انجام دهند؛ در این صورت مکان سازی درخود هم فرایند خلق یک مکان را به عنوان یک امر جمعی، مشارکتی و جدلی دربردارد و هم به فلسفه روزمرگی و توجه به زندگی واقعی و حقوق توده های کم قدرت یعنی زنان، سالمندان و کودکان عنایت دارد.
البته نباید فراموش کرد که این مفاهیم و کنش ها زمانی محقق می شوند که جامعه بتواند آزادانه و در فرایندهایی جمعی با هدایت متخصصین و طراحان، تمایلات و نیازهای خود را در مورد مکان های زندگی شان بیان کنند، حتی هنگامیکه آنان برنامه ای تعریف شده، روشن و عملی در ذهن خود ندارند. در واقع طراحان می توانند مردم یک جامعه را حول یک بینش وسیع تر به سازمان دهی فضا، در طراحی، سازمان دهی، اجرا و مدیریت فضاهای عمومی با هم متحد کنند. در این راستا باید تیم طراح تدابیری اندیشه کنند تا مردم به این امر واقف شوند که چگونه بینش عمومی و پنداره همگانی (که در جلسات عمومی گفت و شنود حاصل می شود) به آن ها این امکان را می دهد که با نگاهی تازه به پتانسیل های موجود در پارک ها، مراکزشهر، آب کنارها، پلازاها، همسایگی ها، خیابان ها، بازارها، پردیس های دانشگاهی و ساختمان های عمومی بنگرند.
فرصت ها و تهدیدهای مکان سازی
متاسفانه امروزه غالب روش هایی که براساس آن ها، جوامع طراحی و ساخته می شوند به گونه ای است که برنامه ریزان، متولیان، طراحان و سرمایه گذاران به ندرت این شانس را دارند و یا اصولا این تمایل را دارند که ایده ها، منابع الهام، باورها و ارزش های فرهنگی مردم را درباره طراحی، مدیریت و اجرای مکان های عمومی و شهری بشنوند. آموزه ها، روش های تحقیق و تحلیل های منتج از مکان سازی می تواند به برنامه ریزان، طراحان و مهندسان این نکته را نشان دهد که چگونه با فراتر رفتن از شیوه های معمول نگرش آن ها به جوامع و نیز ورای اهداف و روش های صلب آموخته شده در حرفه شان، می توانند این فاصله را بین خود و مردم از بین ببرند و خود را صرفا نماینده کارفرما یا سرمایه گذار ندانند. از دیدگاه مکان ساز، خبره ترین افراد در فرایند طراحی فضاهای عمومی افرادی هستند که در آن جا زندگی، پرسه زنی، کار و بازی می کنند.
موسسه پی. پی. اس (PPS)، این هشدار را می دهد که مکان سازی می تواند توسط دسته ای قابل توجه از برنامه ریزان زمین و توسعه گران املاک تبدیل به یک براند شیک، مدروز و آبکی شود؛ چراکه مشاهدات چنین نشان می دهند که اعتبار، کیفیت و کارآمدی پروژه های آنان به اندازه وعده هایی که به مکان سازی نسبت می دهند، نیست. در این پروژه ها، استفاده از چنین عباراتی بیشتر شبیه یاوه گویی های مدروز است و دراصل برچسب زدن به فرایندهایی است که واقعا روی مشارکت عمومی، سرزندگی اجتماعی و نیازهای واقعی جوامع تمرکز ندارند و دراصل به دنبال تامین منافع زودگذر و هوس بازی ها و قدرت طلبی های گروه خاصی از جامعه (سرمایه گذاران، طراحان و متولیان دولتی) می باشند.
Sources
http://www.places.designobserver.com
http://www.london.ca
http://www.rudi.net
http://www.pps.org
http://www.placemakingchicago.com
Hutchison, R. (ed.) (2010) " Encyclopedia of urban Studies", California: SAGE Publications.
RUDI (2011) " PLACEmaking 2010/11: Celebrating Quality and Innovation in Urban Life", Retrieved from: www.rudi.net
"مکان سازی یک فرایند طراحی شهری است که هدف آن آفرینش جوامعی است که یک ویژگی بارز و مشخص، یک حس اجتماع قوی، یک زمینه و بستر برای انواع شیوه های زندگی سالم و یک کیفیت بالای زندگی را عرضه می کند"
شرکت سهامی شهر لندن انتاریو
----------
"مکان سازی هم یک ایده جامع و هم به کارگیری ابزاری برای ارتقای یک همسایگی، شهر و یا یک ناحیه است؛ مکان سازی این ظرفیت و توان را دارد که به یکی از دگرگون کننده ترین ایده های این قرن بدل شود"
شورای برنامه ریزی کلان شهر شیکاگو
----------
"اهمیت مکان ها، بسیار بیش تر از تک ساختمان ها و یا جابجایی وسایل نقلیه می باشد. در حال حاضر نشانه های ظهور یک رویکرد نو در معماری و شهرسازی به چشم می خورد؛ یک تغییر بنیادی در شیوه برخورد با معماری و شهرسازی مدرنیستی و نقد آن. در این رویکرد، ساختمان ها و سایر مصنوعات فیزیکی مهم ترین موضوعات نخواهند بود و دیگر آن ها به وسیله بزرگ راه ها و یا زمین های بزرگ (عرصه های عمومی) از همسایگی های خود جدا نمی شوند. امروز مکان ها می توانند به استفاده کنندگان خود، کیفیت ها و تجربه های گوناگون را ارایه دهند. آن ها شکلی واحد ندارند، بلکه با تمایز از همدیگر بر ویژگی های منحصر تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی خود تاکید خواهند داشت"
Tibbalds, 1992
----------
تعریف
عبارت مکان سازی (Placemaking)، معمولا به فرایندهای اشاره دارد که توسط آن ها یک فضا هم مفید و قابل استفاده می شود و هم معنادار. این فرایندها ممکن است فیزیکی باشد؛ مانند دستکاری محیط و منظر، توسعه زمین و ساخت ساختمان ها و یا به صورت ذهنی روی دهد؛ مانند الصاق معانی و ایجاد احساسات مختلف انسانی در مکان ها که درهرصورت، همه آن ها از خلال یا به واسطه تفاهم مشترک بین ذی نفعان در آن فضا شکل می گیرد. این تفاهم ها (Shared understandings)، همواره دو قطب مشخص دارد؛ دریک سوی این طیف کاربران و ساکنان اصلی فضا قرار دارند و در آن سو، سایر افرادی هستند که به گونه ای با آن مکان و رودیدادهایش در تعامل می باشند.
ریشه های تاریخی مکان سازی
ایده ها و مفاهیمی که مکان سازی بر آن ها استوار شده است ریشه در افکار دهه 1960 دارند. زمانی که متفکرانی چون جین جیکوبز، ویلیام هولی وایت، و بعدها کوین لینچ، کریستوفرالکساندر، فراسیس تیبالدز و یان گل ایده های نو، خلاقانه و مردمی را درباره طراحی شهرها و فضاهای عمومی بیان کردند. در این رویکردها عموما به مردم و کاربران پیاده توجه ویژه ای می شد تا ماشین ها و مراکز خردید. کار آن ها روی اهمیت همسایگی های سرزنده و مرتبط و فضاهای عمومی امن، دعوت کننده، اجتماع پذیر، رویدادپذیر و معنادار تمرکز دارد. جیکوبز از مالکیت شهروندی بر خیابان ها دفاع می کرد؛ ایده ای که امروز به " چشم های نظاره گر بر خیابان" (Eyes on the Streets) معروف است، وایت هم روی المان ها، عناصر ضروری، رفتارها و فعالیت های اصلی برای خلق زندگی اجتماعی در فضاهای عمومی تاکید ویژه ای دارد. لینچ به ذهنیت ها و تصاویر ذهنی کاربران پرداخت، الکساندر روی ویژگی های منحصر به فرد جوامع تاکید دارد و گل هم به رفتار و فعالیت های ویژه افراد پیاده و دوچرخه سوار تمرکز دارد. این فعالیت ها در کنار موسساتی چون پروژه فضاهای عمومی (PPS: Project for Public Spaces)، مکان سازی شیکاگو (Placemaking Chicago)، شبکه مجازی رودی (RUDI.net)، مجله اینترنتی پلیسز دزاین اوبزرور (places.designobserver) در ساختن فضاهای عمومی بهتر و تغییر نگرش جزم اندیشانه طراحان به ویزه معماران بسیار موثر بوده اند. همچنین مطالعات علمی و شبه علمی در حوزه روان شناسی محیط و مدل های ارایه شده در خصوص مکان، قلمروپایی، دلبستگی های مکانی و بحث های هویتی، مکان سازی را به موضوعی زنده، کارآمد و بینارشته ای با روش تحقیقی عموما میدانی، مبتنی بر مشاهده و حضور فعال در میدان تحقیق بدل کرده است.
مکان سازی چارچوبی برای طراحی و برگرفته از قلب جوامع
مکان سازی رویکردی چندوجهی (با درنظر داشتن بیشتر نظرها) و عمومی (با امکان مشارکت غالب کاربران) به برنامه ریزی، طراحی و مدیریت فضاهای عمومی دارد. به زبان ساده، شامل "نگاه کردن به"، " گوش دادن به" و " پرسش از" افرادی است که در مکان های مشخصی از یک جامعه زندگی، کار و بازی می کنند؛ به این اعتبار، مکان سازی کشف نیازهای مردم، منابع الهام و باورهای آن ها می باشد (Needs, Aspirations & Meanings) که درنهایت (پس از جمع آوری آن ها، تجزیه، تحلیل و تفسیر مستدل) موجب خلق و ایجاد بینشی عمومی و پنداره ای همگانی درجهت ارتقای کیفیت فضایی- کالبدی آن خواهند شد. این بینش (Vision)، می تواند سریعا به استراتژی اجرایی (Implementation Strategy) شود به طوریکه به وسیله آن می توان در کوتاه ترین زمان، سود، منفعت و یا کیفیتی ملموس و تحقق پذیر را برای فضاهای عمومی کوچک مقیاس و کاربران شان به همراه داشته باشد. مکان سازی روی داشته های فیزیکی و نمایان جامعه محلی (مکان های موجود و فعالیت های جاری)، باورها و ارزش های کاربران آن سرمایه گذاری می کند و در نهایت می تواند با این مبنا فضاهای عمومی خوب، واقعی و عملی را برای بالا بردن سلامت مردم، شادی آن ها و ایجاد احساس های خوب در ایشان خلق کند. وقتی طراحان روی اجزای سازنده مکان ( فعالیت ها و الگوهای رفتاری، کالبد و معماری موجود و در نهایت تصورات، باورها و معناهای ذهنی کاربران) متمرکز می شوند، آن وقت می توانند همه چیز را به شیوه ای متفاوت از پروژه های مجله ای (آثاری از گهری، حدید، هیمل بلاو، کولهاوس و ...) انجام دهند؛ در این صورت مکان سازی درخود هم فرایند خلق یک مکان را به عنوان یک امر جمعی، مشارکتی و جدلی دربردارد و هم به فلسفه روزمرگی و توجه به زندگی واقعی و حقوق توده های کم قدرت یعنی زنان، سالمندان و کودکان عنایت دارد.
البته نباید فراموش کرد که این مفاهیم و کنش ها زمانی محقق می شوند که جامعه بتواند آزادانه و در فرایندهایی جمعی با هدایت متخصصین و طراحان، تمایلات و نیازهای خود را در مورد مکان های زندگی شان بیان کنند، حتی هنگامیکه آنان برنامه ای تعریف شده، روشن و عملی در ذهن خود ندارند. در واقع طراحان می توانند مردم یک جامعه را حول یک بینش وسیع تر به سازمان دهی فضا، در طراحی، سازمان دهی، اجرا و مدیریت فضاهای عمومی با هم متحد کنند. در این راستا باید تیم طراح تدابیری اندیشه کنند تا مردم به این امر واقف شوند که چگونه بینش عمومی و پنداره همگانی (که در جلسات عمومی گفت و شنود حاصل می شود) به آن ها این امکان را می دهد که با نگاهی تازه به پتانسیل های موجود در پارک ها، مراکزشهر، آب کنارها، پلازاها، همسایگی ها، خیابان ها، بازارها، پردیس های دانشگاهی و ساختمان های عمومی بنگرند.
فرصت ها و تهدیدهای مکان سازی
متاسفانه امروزه غالب روش هایی که براساس آن ها، جوامع طراحی و ساخته می شوند به گونه ای است که برنامه ریزان، متولیان، طراحان و سرمایه گذاران به ندرت این شانس را دارند و یا اصولا این تمایل را دارند که ایده ها، منابع الهام، باورها و ارزش های فرهنگی مردم را درباره طراحی، مدیریت و اجرای مکان های عمومی و شهری بشنوند. آموزه ها، روش های تحقیق و تحلیل های منتج از مکان سازی می تواند به برنامه ریزان، طراحان و مهندسان این نکته را نشان دهد که چگونه با فراتر رفتن از شیوه های معمول نگرش آن ها به جوامع و نیز ورای اهداف و روش های صلب آموخته شده در حرفه شان، می توانند این فاصله را بین خود و مردم از بین ببرند و خود را صرفا نماینده کارفرما یا سرمایه گذار ندانند. از دیدگاه مکان ساز، خبره ترین افراد در فرایند طراحی فضاهای عمومی افرادی هستند که در آن جا زندگی، پرسه زنی، کار و بازی می کنند.
موسسه پی. پی. اس (PPS)، این هشدار را می دهد که مکان سازی می تواند توسط دسته ای قابل توجه از برنامه ریزان زمین و توسعه گران املاک تبدیل به یک براند شیک، مدروز و آبکی شود؛ چراکه مشاهدات چنین نشان می دهند که اعتبار، کیفیت و کارآمدی پروژه های آنان به اندازه وعده هایی که به مکان سازی نسبت می دهند، نیست. در این پروژه ها، استفاده از چنین عباراتی بیشتر شبیه یاوه گویی های مدروز است و دراصل برچسب زدن به فرایندهایی است که واقعا روی مشارکت عمومی، سرزندگی اجتماعی و نیازهای واقعی جوامع تمرکز ندارند و دراصل به دنبال تامین منافع زودگذر و هوس بازی ها و قدرت طلبی های گروه خاصی از جامعه (سرمایه گذاران، طراحان و متولیان دولتی) می باشند.
Sources
http://www.places.designobserver.com
http://www.london.ca
http://www.rudi.net
http://www.pps.org
http://www.placemakingchicago.com
Hutchison, R. (ed.) (2010) " Encyclopedia of urban Studies", California: SAGE Publications.
RUDI (2011) " PLACEmaking 2010/11: Celebrating Quality and Innovation in Urban Life", Retrieved from: www.rudi.net
[img=0x282]http://pic.photo-aks.com/photo/nature/rain/large/girl_rain_forest_road.jpg[/img]
Follow your dreams and never never never give up
Follow your dreams and never never never give up
