شهرهاي جديد در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه

شهرهاي جديد در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه

قبل از اينكه سياستهاي شهري جديد از غرب به شرق انتقال يابد . اين نوع شهرك ها در صحاري مصري (رودخانه نيل) , بين النهرين , سند كشف شد . درغرب انگليسي هاي كلاسيك (آلدروج 1979 , كردن 1977 , دوف 1961 , اسبررون وويتيك 1977 ) و فرانسه (روبن استين 1978 , آندرهيل 1981 ) , در شرق , در كشو ژاپن (تاسونو , 1986 , كيوچو و اينوچو , 1976 ) ,اين نوع برنامه ريزي و ايجاد شهرهاي جديد را بر اساس تكنولوژي و علوم شهري جديد ادامه دادند .

تجربيات برنامه ريزي شهري در كشورهاي توسعه يافته ريشه در علايق تاريخي و آزادي سياسي عملي آنها دارد . اين سياستهاي برنامه ريزي در كشورهاي ازقبيل كشور ايران , برزيل , نيجريه اجرا گرديد .

بطور يقين شباهتهاي درشهرهاي دنياي توسعه يافته وجود دارد ,اين شهر با ازدحام بيش از حد , و انواع آلودگي ها مواجه گرديدند , اين وضعيت در قرن نوزدهم در شهر لندن بوجود آمد و باعث شد كه سياست بازدارنده اي در اين زمينه اتخاذ گردد وتوسعه شهر لندن با ايجاد شهرهاي جديد يا باغ شهرها محدود شود . در اين راستا اولين اقدام بوسيله سرمايه گذاري خصوصي برداشته شد تا مهاجران را از شهر لندن منحرف كند . اگرچه فقط دو تا از اين باغ شهرها ساخته شد , ولي آنها پايه هاي ابتكار عمل بزرگتري براي دولتها فراهم نمودند .

گزارش كمسيون بارلو در سال 1940 كه به درخواست دولت تهيه شده بود نشان داد كه شهر نشيني مسائل ومشكلات مختلفي را براي لندن بوجود آورده است كه با گذشت اين مشكلات نه تنها كاهش نيافته بلكه باعث افزايش فشارها و استرس هاي رواني , بيماريها در ميان ساكينين شهر شده است و شهربا هزينه زياد تجاري , افزايش بهاي زمين و پايين بودن كارايي مديريت سيستم مواجه گرديد .

اين گزارش علاقمندي به ايجاد شهرهاي جديد را دربريتانيا برانگيخت و بين سالهاي 1947 تا سال 1968, 26 شهر جديد يا باغشهر را در راستاي كنترل رشد شهر لندن و ايجاد تحرك توسعه در اسكاتلند و ولز ايجاد شد . با پايان برنامه ريزي شهري جديد در بريتانيا , در سال 1965 كشور فرانسه برنامه شهرهاي جديد را تصويب نمود . يك سياست شهري جديد را براي كنترل جمعيت و توسعه اقتصادي شهر پاريس و مادر شهرهاي ديگر تهيه شد . هدف ايجاد 9 شهر جديد بودكه 5 شهر جديد در نواحي پاريس و چهار شهر جديد در نواحي بين فرانسه ساخته شد تا ارتباط بين قطبهاي رشد ايجاد كند

هم اكنون پنج شهر جديد وجود عيني يافته ودر سال 1987 , حدود 600 هزار نفر جمعيت , 22 هزار شغل , 1000 هكتار فضاي اشتغال و دوميليون متر مربع دفاتر خدماتي و فضاي اداري را در خود جاي داده اند كه در آينده نيز قابل گسترش و توسعه هستند .

اين پنج شهر عبارتند از اوري , سرژي پونترا , سن ـ كانتن ـ آن ايولين , مارن ـ لا ـ واله و ملن ـ سنار ( آمار نوشهرهاي ياد شده مربوط به سال 1987 مي باشد).

آسان است كه بفهميم كه علت جذابيت اين نوع سياست و برنامه ريزي شهرهاي جديد , عدم تمركز فضايي براي ملل توسعه يافته بود كه تا دهه 1970 با مسائل ومشكلاتي از قبيل نرخ رشد بالاي جمعيت و رشد سريع شهرنشيني رو به رو شده بودند . رشد سالانه جمعيت مورد انتظار براي جهان كم توسعه يافته در سالهاي 1975 تا 1980 , 4 درصد بود .اين ميزان رشد به ويژه براي افريقا 5.2 درصد درسال بود.

علاوه بر اين بيشترين رشد جمعيت در نواحي شهري , جائيكه مسكن از هر دو لحاظ كيفيت و كميت ناكافي و نامناسب بود تمركز يافته بود . كه نتيجه آن سكونت در زمينهاي نامناسب در داخل يا اطراف و نواحي حاشيه شهرهاي بزرگ بود( كميته بحران جمعيت , 1983 ) .اين نواحي كه بخش برزگي از جمعيت شهر را تشكيل مي داد , فاقد خدمات اساسي از قبيل آب , برق , فاضلاب كه از شاخص هاي مهم جامعه شهري است , بود .در نهايت بيشتر جمعيت شهري بصورت متراكم در يك شهر, معمولا در پايتخت ها , تا زمانيكه شهرهاي دوم و مياني قابل توجه و مهم در سلسله مراتب شهري شناخته شوند , متمركز شده بودند .

در كشورهاي سيوسيالستي سابق , تئوري شهرهاي جديد بعنوان استراتژي قطب رشد جلوگيري از رشد شهرهاي بزرگ , استفاده از منابع داخلي , توزيع فضايي جمعيت , صنعت , توسعه مناطق عقب مانده و سوق دادن صنايع از سرزمين اصلي اروپايي به سوي نواحي وسيع ماوراي اورال در شرق بوده است .برنامه ريزان سيوسياليستي سعي داشتند در برنامه ريزي شهرهاي جديد محيط زيست و بناهاي تاريخي و زمينهاي كمياب كشاورزي , از توسعه شهري مصون بمانند .

مواجه شدن كشورهاي در حال توسعه با شهرهاي بزرگ اوليه و مقايسه روند شهرنشيني آنها , اين كشورها براي مبارزه با رشد سريع شهرنشيني به سياستهاي شهرهاي جديد اروپاي 1945 بازگشتند و براي مبارزه با اين رشد لجام گسيخته برنامه ريزي شهرهاي جديد بطور مكرر در راستاي توسعه پايتخت ها بكاربردند .مثل ابوجا , پايتخت جديد نيجريه كه طراحي شده بود تا مراكز دولتي را به خارج از شهر لاگوس كه بطور نهايي با شبكه ترافيك بسيار شلوغ وسنگين مواجه شده بود انتقال دهد







. كشورهاي مثل برزيل و.. ( جارو چاسكا , 1976 ) نيز پايتختهاي جديد را ايجاد كردند كه نتايج حاصله از اين سياستها براي اغلب آنها مايوس كننده گرديد .

با به اتمام رسيدن ابوجا , هزينه اي كه براي ساخت آن پيش بيني شده بود در حدود ده ميليارد ريال بود , هزينه ساخت كاخ رياست جمهوري بسيار زياد و متكبرانه بود , همچنين يك مسجد با گنبد طلايي و يك مركز مشاوره بين المللي در اين شهر ساخت شد . علي رغم اين كوشش ها شهر هنوز تقريبا خالي است . در اين كشور دولت بطور فزاينده با بي ثباتي مواجه است و اين حالت بعد از ابطال انتخابات ژوئن 1993 , ادامه يافت و براي اداره كردن شهر لاگوس كه با رشد مداوم جمعيت از 3 ميليون نفر در سال 1984 به 8 ميليون در سال 1990 رسيده سيستم مديريتي با ( شروع پايتخت جديد 1993 ) مشكلات فراواني دست به گريبان است .در امريكاي جنوبي برزيلايا در 1992 كه ازعمر ساخت آن 35 سال مي گذشت و جمعيت آن 1.8 ميليون بود باوجود اينكه بسياري از دفاتر و ادارات دولتي برزيل در برزيلايا قرار گرفته بود (برزيلايا , 1992 ) . اكنون برزيلايا در يك مقياس برزگ و با معماري مدرن باجداگزيني سكونتگاهي , وايجاد انزوا و جداسازي اجتماعي , در داخل شهر روبروشده است .بسياري ازساكنان برزيلايا را ترك كردند و انزواي شهر بعلت موقعيت داخلي , مشكلاتي در جذب ساكنان جديدي از شهرهاي ساحلي , ريودوژانيرو و سائوپولو ايجاد نموده است .

باوجود اين , مسائل و مشكلات شهري در كشورهاي كم توسعه يافته ادامه دارد و نياز به سياستهاي شهري كاملاً روشن بود و سياستهاي توسعه مانند طرحهاي اوپايي و امريكايي اغلب با مشكلاتي همراه است , بويژه اين مورد نيز براي سياست شهرهاي جديد بريتانيا ممكن است گمراه كننده باشد . اين واقعيت است كه شهرهاي جديد بريتانيا هرگز به تراكم جمعيتي خود نرسيده اند , و در حالت عمومي كه آنها قادر به جلوگيري از رشد لندن نبودند يا حتي توانايي غلبه بر انزواي پايه هاي اقتصادي خودشان را ندارند .

در كشور فرانسه هدف ايجاد شهرهاي جديد اشتغالزايي بود ,و اهداف عمومي تنها مسائل جمعيتي نبود .

با وجود عمر كم شهرهاي جديد كشورهاي مثل مصر و ايران اقدام به اجراي سياستهاي شهري جديدي نمود . كشور مصر اين سياستهاي جديد شهري در زمانيكه با آشوبهاي مختلف ملي مواجه شده بود , احساس نياز نمود و در برنامه ريزي جديد شهرهاي و سياستهاي شهري مدرن خود ابتدا از سياستها و مدلهاي انگليسي و فرانسوي تاثير پذيرفت و با تجديد حيات اين مدل برنامه ريزي شهري , شهرهاي جديد قبل توجهي بين سالهاي 1960 تا 1970 ايجاد نمود .

قابل ذكر است كه ساخت شهرهاي جديد در كشور مصر به 3100 قبل از ميلاد برمي گردد كه درآن زمان فراعنه مصر شهر ممفيس را براي احيا ساختن سرزمين نيل ايجاد نمودند ( ويليام استون و استوك , 1988 ) و بيشتر شهرهاي جديد هلي پوليس كه در صحراي شمال شرق قاهره ساخته شده بود كه در سال 1905 مقر آنها كشف شد .

اگرچه شهر هلي پوليس توسط شهر قاهره بليده شد و خالي سكنه گرديد وپيشرفت پيدا نكرد . با وجود اين در رمزه شهرهاي تاريخي بدون اينكه دست خورده باشد باقي مانده است .

دومين مدلي كه در برنامه ريزي هاي كلان، در كشورمصر استفاده شد، الگويي از برنامه ريزي‌هاي كلان شوروي سابق بوده , كه به نظر برخي از محققان ، براي مصر خيلي آكادميك بود . اين مدل برنامه ريزي از سال 1955 تا 1972 با شروع روابط بين دوكشور مصر و اتحاد جماهير شوروي سابق در مصر تهيه شد .

هنگامي تمامي بخشها در برنامه ريزي شهرهاي جديد مشاركت كردند وتصاوير اصلي برنامه ريزي بوسيله حسن كفراوي از كمينه جديد وزارتي , مسئوليت تمام اختيارات با خود ش بود ارائه شد , آقاي كفراوي در كميته تصميم گرفت شخصاً شهرهاي جديد را به پيش ببرد و برنامه ريزي شهرهاي جديد را از انتقادات و مخالفت هاي در سطح بالاي دولتي وجود داشت حفظ كند وتلاش او باعث تداوم برنامه ريزي شهرهاي جديد در كشور مصر و ايجاد شهرهاي 10 رمضان , شهرسادات , 6اكتبر , 15 مي , شهر بدر , شهر جديد صالحيه , شهر العبور , شهر بني سف , ال شيخ زايد , ال شوروك شد .

در كشور ايران اولين اقدام رسمي و اداري كه براي احداث شهرهاي جديد به عمل آمد , تصويب نامه مورخ اسفندماه سال 1364 هيات وزيران است . در اين مصوبه , احداث 12 شهر جديد در اطراف شهرهاي بزرگ پيش بيني شده بود . اين مصوبه , ميزان اشتغال , جمعيت نهايي و سرريز جمعيت شهرهاي مادر براي افق سال 1390 و اراضي مورد نياز را ذكر كرده است .

گرچه , سابقه ايجاد شهرهاي جديد در ايران به دوره هاي ساسانيان برمي گردد , ولي از 1320 تا 1357 در اطراف شهرهاي بزرگ تهران و اصفهان شهرك هاي مسكوني(متصل و پيوسته ) نسبتاً زيادي ساخته شد , اما در مورد شهرهاي جديد به جز تجربه فولاد شهر , هيچ تجربه اي براي ايجاد شهر جديد در ايران وجود نداشت كه بتواند اساس مطالعات بررسي جمعيت بهينه در شهرهاي جديد مصوب سال 1364 واقع گردد .

يكي از هدف ها وسياستهاي سياسي در شهرهاي جديد ايران , تركيب متعادل گروههاي مختلف اقتصادي ـ اجتماعي جمعيت است .بر اين اساس , تلاش براين بود كه برخلاف شهرهاي جديد چون : آبادان و مسجدسليمان در خوزستان , فولاد شهر در اصفهان و سرچشمه در كرمان كه دراي تركيب اجتماعي اقتصادي محدود و مشخص يعني خوابگاهي براي كارگران مجتمع هاي بزرگ صنعتي بودند , در اين شهرها حتي الامكان طبقات بيشتري جايگزين شوند (كامروا,1372) .

يكي از تجربه هاي عملي در كشورما شهر جديد سهند در كنار شهر تبريز است كه نقش تسريع كننده رشد , چون اهرمي موثر در توسعه كيفي منطقه شهري در كنارتبريز انجام وظيفه مي كند و به عنوان شهر موازي تبريز نقش , هويت و انداز نهايي خود را كسب مي كند .

در كشور ما برنامه ريزي شهرهاي جديد در چارچوب سه الگوي شهرهاي جديد « مستقل » , «اقماري » , « متداوم » در نظام توليدي و سازمان فضايي كشور پديد آمده , عبارتند از : هشتگرد , پرند , پرديس , زاويه , اشتهارد , انديشه , بهارستان , مجلسي , گلبهار, مهاجرن , امير كبير, .....) مي باشد ,قابل ذكر است كه شهرهاي جديد اوليه اغلب برمحور توسعه يا ايجاد يك فعاليت اقتصادي ـ صنعتي , سپس شهرهاي ايجاد شده چند نقشي هستند . اين شهر ها براي پاسخگويي به نيازهاي طبيعي و تحقق اهداف توسعه , در راستاي پذيرش تئوري قطب رشد به مثابه راهبردي در برنامه ريزي شهري كشور بوجود آمد كه درصورت بي تفاوتي مشكلات لاينحل براي كشور ببار مي آورد .

منابع

1- كامروا , ع . پيش بيني و تعيين آستانه هاي جمعيت بهينه در شهرهاي جديد,شهرهاي جديد , فرهنگي جديد در شهر نشيني , مجموعه مقالات ارائه شده در كنفرانس بين المللي توسعه شهري و شهرهاي جديد, اصفهان 12 تا 16 مهرماه 1372 , ص 11 و 12 .