سایه‌ی فرسودگی بر سر پاسارگاد

یک مهندس سازه و ژئوتکنیک معتقد است: محوطه‌ی جهانی پاسارگاد یک نوع مهندسی پیچیده دارد که توجه نکردن به آن سبب هوازدگی و آسیب رسیدن به آثار شده است، به‌طوری که برخی از آن‌ها به‌شدت در حال فرسوده شدن هستند.


دکتر عبدالظیم شاکرمی در این‌باره توضیح داد: در شهر پاسارگاد، هفت ستاره‌ی مهم مهندسی می‌درخشد که با آن‌ها می‌توان آسمان هنر، معماری و زمینه‌های مهندسی را بازخوانی کرد، که این‌ها تل تخت، زندان سلیمان، آرامگاه کوروش، چهار کاخ و کوشک و محوطه‌ی آب‌نماهای اطراف کاخ‌ها را دربر می‌گیرد و نمادهای گوناگونی مانند انسان بالدار نیز در میان آن‌ها دیده می‌شود.


وی با اشاره به این‌که در پاسارگاد مهندسی پیچیده، اما قابل قرائتی وجود دارد، گفت: دو نوع مهندسی در بناهای این محوطه وجود دارد؛ نخست مهندسی حجیم و سنگی مانند آنچه در تل تخت، آرامگاه کوروش و زندان سلیمان وجود دارد که متاسفانه رسیدگی لازم به آن‌ها در ارتباط با مهندسی‌شان نمی‌شود، زیرا برای حفاظت از این سه بنا باید با مهندسی آن‌ها آشنا بود. او ادامه داد: مهندسی نوع دوم در این مجموعه به ظرافت برای ضد زلزله بودن آثار و جلوگیری از رطوبت‌زدگی مربوط می‌شود.


شاکرمی در ادامه‌ی صحبت‌های خود گفت: در بناهای پاسارگاد سه مطلب اهمیت زیادی دارد، زلزله، رطوبت و سستی خاک. وی توضیح داد: در پاسارگاد تمام بناها پی‌های چند لایه دارند تا پی‌ها مقابل سستی خاک مقاوم، در مقابل زلزله قابل سرخوردن و در مقابل رطوبت نفوذناپذیر باشند. در آثار پاسارگاد به‌دلیل قرارگیری روی خط زلزله و خاک سست،‌ مهندسی عالی‌ای به کار رفته است که نشان می‌دهد 2500 سال پیش سازندگان پاسارگاد مهندسی زلزله، رطوبت و نشست زمین را به خوبی می‌شناختند.


او با بیان این‌که نوع مهندسی به کار رفته در کاخ‌ها ظریف و در تل تخت و آرامگاه کوروش عظیم و باشکوه است، ادامه داد: تل تخت را می‌توان پدر تخت جمشید دانست، زیرا تخت جمشید با کیفیت کمتری از روی تل تخت ساخته شده است. در واقع، تخت جمشید را داریوش پس از ساخت پاسارگاد توسط کوروش ساخت؛ ولی ابتکارهای به کار رفته در بناهای پاسارگاد به مراتب بالاتر و پچیده‌تر از بناهایی است که زمان داریوش ایجاد شدند. وی تأکید کرد: به این ترتیب می‌توان گفت پچیده‌ترین مهندسی پی امروزی، آن زمان در این بناها به کار رفته است، به‌طوری که پی‌ها لغزنده هستند تا در زمان زلزله بناها آسیب نبینند.


شاکرمی با بیان این‌که در پاسارگاد باید به‌دنبال شهری بود که آثار خشتی آن از بین رفته است، گفت: آنچه باقی مانده، سنگ است که در بناها به دو رنگ سیاه و سفید یا خردلی دیده می‌شوند. این دو نوع سنگ خاصیت‌های متفاوتی دارند به‌طوری که در استفاده از آن‌ها هنر معماری و مهندسی با یکدیگر ترکیب شده است.


او بیان کرد: سنگ‌های سفید پاسارگاد نفوذپذیری بیشتری دارند و به این ترتیب، خطر یخ‌زدگی و ایجاد ریشه‌ی گیاهان در آن‌ها وجود دارد. روی تل تخت به‌دلیل وجود خاک‌های ارگانیک بوته‌های بسیار زیادی وجود دارد که ریشه‌ی آن‌ها سبب فعالیت شیمیایی و فیزیکی می‌شود، زیرا در برخورد با آب باران که اغلب آلوده است، تغییراتی ایجاد می شود و در نهایت، آب نفود کرده به داخل سنگ‌ها سبب خردگی آن‌ها می‌شود.


وی با تأکید بر این‌که در این راستا قسمت فوقانی تل تخت باید هرچه سریع‌تر پاک‌سازی شود، اظهار کرد: مسأله در آرامگاه کوروش به‌گونه‌ی دیگری است؛ این مقبره، پلکانی است و پله‌ها دارای سطح قائم و افقی هستند. در سطح افقی چاله‌های زیادی وجود دارد که هنگام بارندگی آب در آن‌ها جمع و یخ‌زدگی و نفوذ رطوبت را سبب می‌شود. در یخ‌زدگی سطحی نیز رسوبات سنگ نمک در سطح سنگ و انحلال و شکست در درزهای سنگ ایجاد خواهد شد.


شاکرمی در ادامه گفت: تل تخت باید مانند تخت جمشید از خاک‌های ارگانیک پاک‌سازی شود. در مقبره‌ی کوروش نیز باید مرمت‌ها به‌صورت علمی‌تر، بویژه برای پله‌ها انجام شود. او همچنین درباره‌ی سنگ‌های سیاه کاخ‌ها و کوشک‌ها، توضیح داد: این سنگ‌ها ارزش و عملکرد مهندسی زیادی دارند؛ اما متأسفانه به‌شدت در حال فرسوده شدن هستند و باید فکری به حال آن‌ها کرد.


شاکرمی اضافه کرد: مهندسی به کار رفته در بناهای پاسارگاد نشان از این دارد که این محل یک تفریح‌گاه تابستانی نبوده، بلکه معماری عظیمی در آنجا وجود داشته است و به‌دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد باید برای جلوگیری از آسیب بیشتر آن‌ها اقدام شود.