معبد2200ساله آناهیتادرکنگاورکرمانشاه یادگارشاهنشاهی جهلنی اشکانیان

[highlight=#333333]mall">
بقاياي اين معبد عظيم با مساحتي قريب به 46 هزار متر مربع بر فراز صخره اي كم ارتفاع از نوع شيست ( سنگ سيليس از انواع سنگ هاي آتشفشاني ) در شهر كنگاور و در استان كرمانشاه قرار دارد.محور اصلي ارتباطي همدان و كرمانشاه از ضلع غربي محوطه ي وسيع معبد مي گذرد و دشت زيباي كنگاور زير پاي آن گسترده است.

معبد آناهيتا نيز همچون ديگر بنا هاي كه بر بلندي ساخته شده است ، شيوه ي صفه سازي در دوران كهن در فلات ايران متداول بودته و در دوره هاي بعد نيز بنا هاي مهم پرستشگاهي و برخي بنا هاي حكومتي روي صفه بنا شده اند.قديمي ترين اشاره به آناهيتا را مي توان در نوشته ي ايزيدورخاراكسي، جغرافيانويس يوناني يافت كه در سال 37 ميلادي از كنگاور گذشته و از آن به نام كونكوبار ( Concobar ) ياد كرده است. او بوجود معبدي براي نيايش الهه ي آرتميس ( ايزد بانوي آناهيتا ) در اين شهر اشاره كرده است . در متون مربوط به دوره اسلامي هم ساخت معبد را به خسرو پرويز نسبت داده اند در اين متون از مسجد آدينه اي به نام مونس نيز باد شده كه خليفه عباسي آن را ساخته بود.ياقوت مولف معجم البلدان در قرن هفتم هجري هم از شهر كنگاور به نام كنكور ام برده است.ظاهراً قرار گيري در مسير ارتباطي مراكز مهم تمدن هاي كهن بين النهرين و پارس و حاصلخيزي دشت كنگاور عامل رونق كنگاور در دوران كهن بوده است.

گذشته از اين سياحان اروپايي كه در سده نوزده ميلادي از معبد ديدار كرده اند و از آن به معبد نيايش ايزدبانوي آناهيتا ياد كرده اند .پژوهشگراني چون هرتسفلد ، آندره گدار ، اشميت و آرتور پوپ آناهيتا را معبد سلوكي پارتي به سبك معماري يوناني اعلام كرده اند.

نخستين بار در فاصله ي سال هاي 1347 – 1354 خورشيدي يك هئيت ايراني به سرپرستي سيف ا... كام بخش فرد كاوش هاي باستان شناسي را در كنگاور آغاز كرد. در سال هاي بعدي ( 1377 ) نيز به طور متناوب كاوش هاي باستان شناسي در منطقه صورت گرفته است در اين كاوش ها در ميان قبور كه اغلب آن ها متعلق به دوران پارتيان است . سكه هاي مربوط به فرهاد اول ( اشك پنجم ) و ارد ( اشك سيزدهم ) و همچنين اشيا و ابزار معاش و زيور آلات كشف شده اند و در عين حال در اين مجموعه بيش از 200 علامت به عنوان علايم حجاري كشف شده كه باستان شناسان مربوط به دوره هاي هخامنشي ، آراميان و ساميان بين النهرين ، اشكاني و پهلوي ساساني مي دانند.


« وضعيت كالبدي بنا »
بناي آناهيتا چهار ضلعي مستطيل شكل و پهناوري آن به ابعاد 209 × 244 متر مربع است و هر ضلع ان ديواري به ضخامت 18.5 متر است كه روي آن رديفي از ستون هاي قطور قرار گرفته است . بلند ترين نقطه معبد 32 متر از سطح زمين ارتفاع دارد و اختلاف سطح بين دو نقطه ي منتهي اليه شمال غربي و جنوب غربي آن به 14 متر بالغ مي شود.پيكره ي ديواره هاي سكو وسيع معبد عمدتاً با لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده است. اما نماي بيروني آن ها با قطعات سنگي بزرگ پاكتراش چنان استادانه پرداخت شده كه به ملات نيازي نداشته و به صورت خشكه چين است.

در ضلع جنوبي بنا پلكان دو طرفه اي به درازاي 154 متر احداث شده كه هر 2 تا 5 پله ي آن در يك بلوك سنگي تراشيده شده اند و پله هاي عظيم صفه تخت جمشيد را تداعي مي كنند . تعداد سنگ هاي پله در پلكان شرقي 26 و در پلكان غربي 21 عدد است . اما با توجه به ارتفاع ديواره هاي معبد رد اين بخش كه تنها 8.20 متر از آن باقي مانده است به تعيين تعداد پله ها بيشتر از تعداد كنوني بوده است.در بخش شمال شرقي آناهيتا نيز دو رديف موازي سنگ هاي تراشيده به كار رفته كهبر وجود يك فضاي ورودي به عرض 2 متر در اين بخش از بنا دلالت دارد.در مركز بنا صفه اي در راستاي شرقي و غربي ساخته شده است كه 94 متر درازا و 9.30 متر پهنا و بين 3 تا 5 متر ارتفاع دارد . اين صفه از لاشه سنگ هاي بزرگ كه حداقل يكي از سطوح آن صاف بوده است و نماي ان با ملات گچ پوشيده شده اما در برخي از سطوح پايين ديوار حتي نشاني از آن باقي نمانده است.روي ديوار هاي اين بنا به جز فاصله ي بين دو رشته ي پلكان جنوبي يك رديف ستون قرار گرفته كه كوتاه و قطورند فاصله ي ستون ها از محور تا محور 45 سانتي متر است . بلنداي هر ستون شامل پايه ، ساقه و سرستون معادل 3.54 متر و قطر هر يك از ساقه هاي ستون هاي استوانه اي شكل 144 و گيلويي زير پايه ي ستون 60 سانتي متر ارتفاع داشته و مجموعاً با بخش زيرين و زبزين به 475 متر مي رسيده است.
نسبت قطر ستون به ارتفاع آن 3 به 4 و قطر و تناسب ميان ارتفاع سر ستون و ايين آن 1 به 3 است. اين قاعده بر خلاف سنت و نسيت هاي ستون سازي يونان در دوران « آركائيك » و « كلاسيك » است.

سبك « دوريك » در معماري يونان عهد « آركائيك » كه نمونه بارز معماري و حجاري آن معبد « پوزنيدون » بوده و داراي ستون هايي كه ارتفاع آن ها 4 برابر قطرشان است در حاليكه ابعاد يك واحد ستون در معبد آناهيتا متشكل از پايه + سر + ميان ستون برابر 355 سانتي متر است و اين اندازه برابر فاصله بين دو ستون و ضمناً معادل دو برابر قطر پايه ستون است . بايد خاطر نشان كرد كه ستون هاي آپادانا در مقايسه با ستون هاي آناهيتا ، كالبدي كشيده تربلند تر دارند و به عناصر تزييني همچون گل و برگ و خطوطي براي تجسم احجام هنري و حيواني مزينند .به طور كلي در معبد آناهيتا ستون بندي بنا به صورت رديفي و متوازي در جهار جنب محدوده ي خارجي بناست. در فضاي مياني ، صحن باز و بسيار بزرگ بر فراز سكويي محصور بين ستون ها و فضاي كوچك مستطيل شكلي در راستاي شرقي – غربي قرار دارد كه ان هم با مجموعه اي از رديف هاي ستون هاي كوتاه سنگي محصور مي شده و به اعتقاد بسياري از باستان شناسان فضاي اصلي معبد بوده است. همانطور كه اشاره شد ستون ها در اين معبد بر خلاف آپاداناهاي داريوش و پاسارگاد ساده و بدون تزيين ، كوتاه و قطورند و غير از يك رديف گيلويي ( بالشتك ) چوبي سقف ديگري را ( برخلاف آپادانا ) تحمل نمي كرده است . در عين حال ستون هاي ياد شده به مثابه ي نرده ها و حفاظ تزييني قابل بررسي و بذل توجه بسيارند.به رغم ارزش مجموعه آناهيتا و محصر به فرد بودن آن ، متاسفانه بيشترين تخريب وارد بر بنا در دوران اخير از سوي مردمي صورت گرفته است كه از سر نا آگاهي ، بيش از بلاياي طبيعب و عوامل جوي ، در اين زمينه اثر گذار بوده اند ، هنوز سالخوردگاني در كنگاور هستند كه به ياد دارند سنگ هاي يكژارچه و سپيد رنگ آناهيتا و آن ها را در گوي محلي « گچكن » مي ناميده اند . حتي با اندكي جستجو در ميان واحد هاي مسكوني بافت قديم شهر مي توان نشانه هاي بسياري از سنگ هاي خوش تراش عظيم آناهيتا مدفون در بدنه ها و ديوار هاي ان ها يافت.اين ميراث گرانقدر بنايي جاودانه واقه بر بلنداي صخره اي مرتفع و شكل گرفته در يك مكان مقدس به شمار آورد كه چون ديگر مكان هاي خاص و ويژه برگزاري ايين ايرانيان با حضور آب جاري در مرتفع ترين صفحات آن جذابيت و هيمنه اي كم نظير داشته است. با اين همه هنوز هم شامگاهان به وقت آرام گرفتن خورشيد در ويرانه هاي عظيم آناهيتا و در ميان ستون هاي ستبر بر جاي مانده در آن مي توان حضور روح اساطيري ايزد بانوي ايران باستان ( آرتميس = آناهيتا = الهه آب ) را احساس كرد.
[highlight=#333333][b]آناهیتا ایزد فرشته نگهبان آب , فراوانی, برکت,زیبایی وتناسل بوده که مورخان یونانی [/highlight][/highlight]
[highlight=#333333]آناهیتا را (آنایی تیس) نوشته واکثرا" او را ( آرتمیس آنا ئی تیس ) گفته اند.[/highlight]
[highlight=#333333]مورخان روم و بیزانس او را (دیانا یا دیان )خوانده اند.[/highlight]
[highlight=#333333]ایسید روس خاراکسی بنای کنگاور را معبد (آریمتس ) وپرستشگاه این الهه نوشته وازخزاینی که[/highlight]
[highlight=#333333]که در این معبد ودر معبد ناهید همدان است صحبت کرده.[/highlight]
[highlight=#333333]کنگاور از ایام قدیم آباد بوده و(ایسید روس خاراکسی ) اولین کسی است که در نیمه نخست صده اول[/highlight]
[highlight=#333333]میلادی از آن بنام (( کن کبار ))نام برده است .[/highlight]
[highlight=#333333](در کتاب البلدان که به سال 290 ه ق تالیف ابن فقیه در باره ستون های قصر اللصوص )آناهیتا چنین توصیف شده:[/highlight]
[highlight=#333333](( ولا اساطین اعجب من اساطین قصراللصوص ;)) وهیچ ستونی شگفت انگیز تر ازستون های قصراللصوص نیست.[/highlight]
[highlight=#333333] صاحب عجائب خبر گفته است: هرگاه خواستی شگفتی از شگفتی ها [/highlight]
[highlight=#333333]ببینی به سر ستون ها وپایه های ستون های کاخ بنگر واز تراش این سنگ های سخت در تعجب[/highlight]
[highlight=#333333]خواهی شد از کار تراشندگان آنها[/highlight]
[highlight=#333333] وضعیت معماری تاریخی و سازه ای معبد آناهیتا:[/highlight]
[highlight=#333333] [/highlight]
[highlight=#333333]درسال 1840میلادی (( اوژن فلاندن )) و (( پاسکال کست )) از معبد آناهیتای کنگاور دیدن کرده و [/highlight]
[highlight=#333333]آنرا مورد تحقیق وبررسی قرار ونقشه برداری نمودند.[/highlight]
[highlight=#333333](( رومن گیرشمن )) باستان شناس فرانسوی بیش از 30 سال در ایران تحقیق داشت و مدتی را در معبد آناهیتای کنگاور [/highlight]
[highlight=#333333]به تحقیق مشغول بود .[/highlight]
[highlight=#333333]وسپس (( پرفسور ارنست هرتسفلند )) آلمانی بنای معبد کنگاور را مورد کنکاش وحفاری قرار داد.[/highlight]
[highlight=#333333]در باره پله های معبد پرفسور ارنست نوشته است که : اندازه های آن عموما" ارتفاع هر پله 14.8cm وکف پله 32cm است.[/highlight]
[highlight=#333333]ودر جهات مختلف بین 27 تا 29-31-33cm متغیر است.[/highlight]
[highlight=#333333]فواصل متغیر پله ها شاید بدان جهت بوده است که سنگ تراشان ومعماران باستانی تابع محیط بوده و زوایا وخطوط را [/highlight]
[highlight=#333333]در طبیعت صخره های سنگی دوردست جستجو می نمود.[/highlight]
[highlight=#333333] (اردشیر دوم) شاه هخامنشی در سال ( 359-404) ق -م وبیش از این تاریخ هیچگونه نامی از آن را به میان نیاورده معبد آناهیتا را ساخت[/highlight]
[highlight=#333333] [/highlight]
[highlight=#333333] اندازه ها و ساختار سازه ای و معماری معبد آناهیتا [/highlight]
[highlight=#333333]معبد آناهیتا کنگاور بعد از تخت جمشید بزرگترین بنای سنگی ایران است.[/highlight]
[highlight=#333333]سازه معبد آناهیتا از جنس سنگ های عظیم آذرین ومرمر می باشد.[/highlight]
[highlight=#333333]معدن این سنگ ها ( تپه شیر مران) در 2km معبد بوده است که در نقشه نمایان است. [/highlight]
[highlight=#333333]کاوش های علمی پرفسور ارنست هر تسفلند ومطالعه کاوش های علمی فلاندن و پاسکال کست [/highlight]
[highlight=#333333]توسط پرفسور ونوشته های وی بقرار زیر است .[/highlight]
[highlight=#333333]طول و عرض چهار دیوار اطراف این معبد 220×230m است .[/highlight]
[highlight=#333333]قطر این دیوارها در بیشتر موارد 1.8m می باشد .[/highlight]
[highlight=#333333]این دیوار قطور به مشابه ایوانی بوده است که در طرف غرب و جنوب وبخشی از دیوار شرقی[/highlight]
[highlight=#333333] [/highlight]
[highlight=#333333]در حدود 120m یک ردیف ستون بر لبه خارجی آن استوار بوده است.[/highlight]
[highlight=#333333]ستون ها عموما" شامل سه قسمت (( پایه ستون- میان ستون - سرستون )) بوده اند.[/highlight]
[highlight=#333333] و در هنگام استقرار 354cm ارتفاع داشته اند .[/highlight]
[highlight=#333333] [/highlight]
[highlight=#333333]فاصله بین دو ستون از محور هایشان نسبت به هم 4.75m بوده است .[/highlight]
[highlight=#333333]که در حال حا ظر 16 ستون سالم با منظمات آن در نتیجه حفریات بیرون آمده[/highlight]
[highlight=#333333]چند تکه شکسته باقی مانده وبقیه از بین رفته اند.[/highlight]
[highlight=#333333]دیوار شرقی پس از 120m بخش ستون دار با زاویه 90 درجه بطرف شرق منحرف شده[/highlight]
[highlight=#333333] وپس از 20m مجددا" درجهت اصلی بطرف شمال رفته وباز پس از طی 90 درجه در 20m [/highlight]
[highlight=#333333]بطرف غرب با دیوار اصلی پیچیده است.یک صفحه بزرگ رامجسم می کند که یک پلکان جنبی از منتهی الیه شمال شرقی به آن را پیدا می کند [/highlight]
[highlight=#333333]هنگام بررسی طرح فلاندن در همین جبهه ئ شر قی مجموعه سه ردیف 48 ستونی جمعا 144 "ستون در[/highlight]
[highlight=#333333]نقشه رسم شده است ضمنا" جبه شرقی آن طوری که نام برده گان گمان کرده اند ممتد نبوده بلکه [/highlight]
[highlight=#333333]دارای پیچ وخم هایی است که منتهی به صنه وراه رو و پلکان می شود کاوش های فعلی که ازگوشه ئ جنوب شرقی آغاز شده پلکانی را معرفی نموده که دو طرفه وپهلویی[/highlight]
[highlight=#333333]در جهت دیوار جنوبی وکاملا" قابل مقایسه با پلکان دو طرفه تخت جمشید دوره هخامنشی می باشد.[/highlight]
[highlight=#333333]پهنای پلکان 4.15m وبلندی هر یک 12cm وعمق هر یک 32cm است .[/highlight]
[highlight=#333333] [/highlight]
[highlight=#333333]مدخل بنای ناهید کنگاور با این نمونه پلکان نیز آن چنان با شکو ه و مجلل وآن طور استادانه[/highlight]
[highlight=#333333]و ماهرانه از کا ر درامده که بدون تردید انسان می خواهد تصور کند که حجار آنها وپلکانهایتخت جمشید یک نفر بوده است .[/highlight]
[highlight=#333333]بر پیشانی این مجموعه پلکان, جان پناه و کنگره تعبه نشده وکاملا" ساده هستند.[/highlight]
[highlight=#333333]وهمچنان که سایر قسمت های این بنای عظیم ساده وبی پیرایه ساخته شده است.[/highlight]
[highlight=#333333] [/highlight]
[highlight=#333333]عناصر تزئین در ستون -سر ستون وسایر حجاری ها دیده نمی شود.[/highlight]
[highlight=#333333]بایستی در نظر داشت که معماران این معبد عظیم از هنر معماری هخامنشی بهره گرفته اند.[/highlight]
[highlight=#333333]در مجموع نمی توان گفت که این نوع پلکان ها تقلیدی از معماری غربی به شمار می رود.[/highlight]
[highlight=#333333]زیرا نمونه های باستانی آن را تنها در ایران باز می یابیم [/highlight]
[highlight=#333333] [/highlight]
[highlight=#333333]کاوش و خاکبرداری از معبد[/highlight]
[highlight=#333333] در کاوش های اطراف معبد ارتفاع خاکبرداری در این بخش از سطح معبر عام تا روی صخره [/highlight]
[highlight=#333333] تا 5.5m می رسد .[/highlight]
[highlight=#333333]مطالعات لایه شناسی در کارگاه مرکزی تا سیساتی منظم از ادوار ساختمانی تکامل یافته معرفی می نماید.[/highlight]
[highlight=#333333]که بقرار زیر است:[/highlight]
[highlight=#333333]دوره صفویه -دوره سلجوقیه-دوره ساسانی- دوره اشکانی[/highlight]
[highlight=#333333] در دوره ساسانیان حکاکی وسنگ نوشته هایی وجود دارد که در دیوار معبد حک شده و[/highlight]
[highlight=#333333]چون وروی سنگ های حجاری فقط دیده می شود معلوم بوده است که معبد ناهید در زمان ساسانیان[/highlight]
[highlight=#333333]تعمیر شده و مورد استفاده بوده است.[/highlight]
[highlight=#333333]وتعدادی از اسامی نمایان بقرار زیر است (پیروز- پیر- شهریور- خرت و...)[/highlight]
[highlight=#333333]ودر دوره اشکانیان آثار زیادی دیده می شود چه از نظر سفال و آثار و عوامل دیگر از جمله [/highlight]
[highlight=#333333](( گورستان اشکانیان )) مک[/highlight]
[highlight=#333333]در این منطقه سه نوع مقبره وجود دارد:[/highlight]
[highlight=#333333]نوع اول: دوره اشکانی - از 200 ق-م تا ابتدای میلادی .در این نوع صخره طبیعی را به ابعاد [/highlight]
[highlight=#333333]200×60cm کنده ومرده را درون آن بحالت خوابیده وبه پهلو و طاق باز صورت رو به معبدقرار داده اند.[/highlight]
[highlight=#333333]و در بعضی موارد دست چپ مرده به حالت احترام به روی سینه قرار داده میشد.[/highlight]
[highlight=#333333]واین نوع در دوره هخامنشی هم معمول بوده , از نظر تاریخ گذاری این نوع مقابر را[/highlight]
[highlight=#333333] قبور باشناسنامه می توان نامید.[/highlight]
[highlight=#333333]دریک قبر سکه های برنزی - دست بند- یک جفت گوشواره طلا که بر دسته های آن نقش انسانی بالدار بانقش گل مدور شش پر دیده می شود . همچنین ظروف سفالین از قبیل قمقمه و...بدست آمده [/highlight]
[highlight=#333333] [/highlight]
[highlight=#333333]نوع دوم: مربوط به قرن اولیه میلادی جدید تراز مقابر نخست- در این دوره اموات را در تابوتهای سفالین بدون لعاب و زینت بطول 210×35cm وژرفای 30cm قرار می داده اند .[/highlight]
[highlight=#333333]وتابوت را در محوطه ای به همین اندازه در صخره طبیعی کنده شده دفن می کر دند وروی تابوت را بوسیله پوشش سفالین ویا ورقه های سنگ آهک مسدود می کردند.[/highlight]
[highlight=#333333]جهت این تابوت ها نسبت به قبور نوع اول شمالی جنوبی است که صورت رو به معبد وطاق باز می باشد. وکودکان در تابوت های کوچکتر دفن می کردند. [/highlight]
[highlight=#333333]نوع سوم: که برای دفن از خمره سفالین استفاده شده است بدین ترتیب مرده را درون خمره به حالت صورت بطرف معبد قرار داده ودهانه خمره رابوسیله یک تخته سنگ وگل مسدود میکردند درزیر دیوار شرقی می باشد

[highlight=#333333]شهرت كنگاور بيشتر بدليل بنايي است كه پيش از

اسلام بر فراز تپه وسيع و در دل آن بر پا شده است.
که
سر راه امروزی همدان-کرمانشاه واقع شده است. اين بنا امروز به نام معبد آناهيتا يا ناهيد شهرت دارد. كرپورتر اولين اروپايي است كه در سال 1818 ميلادي از ويرانه هاي كنگاور ديدار كرده وي در اين باره مي نويسد : تمامي محدوده حصار معبدي است كه ديوارهايش سكوي مستطيل شكل عظيمي را بوجود مي آورد و بر بالاي اين سكوي رديف ستونها سر بر افراشته اند.

ديوار غربي و شرقي نيز به قطر 18.5 متر و به ترتيب متشكل از يك رديف ستون 48 و 24 تايي است كه به استثناي پنج ستون استوار و پر پا بر جا در بخش شمالي ديوار غربي بقيه از بين رفته اند . اين قسمت روي پايه هايي بس زيبا از مرمر سفيد شده است.
[/highlight]

[highlight=#333333] [/highlight][highlight=#333333]طرح كالبدي حقيقي بنا كه به واسطه كاوشهاي باستان شناسي سر از خاك بيرون آورده است صفه محوطه چهار گوشي است به ابعاد 210 * 208 متر كه در جبهه جنوبي آن ديواري قرار دارد به قطر 18.5 متر آراسته به 24 ستون با نسبتي مساوي . در دو طرف دو پلكان قرار دارد كه طول هر يك به 30 متر مي رسد كه يك مهتابي به درازاي 94 متر را در ميان گرفته اند . مجموعه پلكانها و مهتابي به عرض 4.15 متر از ديوار قطور 18.5متري پيش آمدگي دارند . پله هاي اين قسمت بنا نيز از بين رفته اند و تنها بر بالاي آخرين پله كف معبد است كه با سنگ هاي عظيم مرمر و ملات مفروش شده است.[/highlight]


[highlight=#333333] [/highlight][/highlight]
[/b]