گرد فراموشی روی معماری مساجد ایرانی!

به اعتقاد یک معمار، با وجود سابقه و تجربه‌ای که ایرانی‌ها از ساخت مساجد در کشور دارند، متاسفانه آن‌ها در دوره‌ی کنونی به جای استفاده از این گنجینه و تکمیل کردن روند آن، هیچ بهره‌ای از این دانش نمی‌گیرند.

امیر جوانبخت ادامه داد: این در حالی‌ است که در کشوری مانند امارات که تجربه‌ی ساخت‌وساز مساجد آن فقط به 30 سال پیش برمی‌گردد، مساجدی با عظمت و از نظر معماری کامل ساخته می‌شوند که معماری آن برگرفته از معماری همه‌ی کشورهای اسلامی است.

مدینه

وی با بیان این‌که نخستین مسجد در دوران پیامبر (ص) در مدینه و به نام «مسجد‌النبی» ساخته شد، اظهار کرد: آن مسجد بسیار ساده و در حد یک چهار دیواری در اطراف بود و سقف‌اش از پوشال و ارتفاعش به اندازه‌ی قد بلندترین مرد عرب بود و یک صفحه به ارتفاع 30 سانتیمتر بالاتر از سطح زمین روبه‌روی در ورودی آن ساخته شد. عناصر این مسجد به مرور در دوره‌های بعدی کامل‌تر شدند و بعد از هفت سال مسجد بزرگتری به‌جای آن بنا شد و امروزه نیز مسجدالنبی در همان مکان با ظرفیت حدود هشت هزار نفر بنا شده است.

این مدرس دانشگاه همچنین درباره‌ی نخستین مسجد در ایران اظهار کرد: مسجد جامع «فهرج» در شهر فهرج از توابع استان یزد به نقل از مرحوم استاد پیرنیا، نخستین مسجد ساخته شده در ایران است که با الهام از عناصر معماری دوره‌ی ساسانی‌ بنا شده است. این مسجد تزیینات کمی دارد و دیوارهای آن کنگره‌دار و خشتی و دارای یک ورودی ساده و یک رواق در اطراف حیاط با مناره‌ای ساده است.

وی افزود: ساخت‌وساز مسجد در ایران در دوره‌های بعدی به تدریج کامل‌تر می‌شود و به مرور تزیینات بیشتری به خود می‌گیرد و مناره‌ها نیز کامل‌تر می‌شوند. مسجد جامع نایین، مسجد جامع یزد و همچنین مسجد جامع اصفهان از دوره‌ی صفویه، مهمترین نمونه‌های این معماری در مساجد هستند. بعضی از این مساجد نیز مانند مسجد جامع اصفهان در طول چند قرن کامل‌تر شده و بخش‌هایی به آن اضافه می‌شود .

جوانبخت معماری مسجد امام (ره) در اصفهان مربوط به دوره‌ی صفویه را اوج تزیینات معماری ایران دانست و افزود: بعد از این دوره، معماری مساجد باز هم به سمت ساده‌تر شدن می‌رود. در دوره‌ی قاجار نمونه‌هایی از مساجد مانند مسجد و مدرسه‌ی «آقابزرگ» در کاشان که از نظر تناسبات هندسی و فضا‌های مسجد کامل است؛ اما تزیینات کمتری نسبت به مساجد دوره‌ی صفویه دارد، وجود دارد.

مسجد آقا بزرگ کاشان

مسجد جامع «فهرج» نخستین مسجد بنا شده در ایران است که با کمک تجربه‌های معماری کهن ایران و الهام گرفتن از طرح مسجد نبی اکرم (ص) در قرن اول هجری ساخته شده است. این مسجد دارای شبستانی به طرف قبله است. هم‌چنین فضاهای سرپوشیده‌یی نیز در اطراف حیاط وجود دارند که بسیار ساده و کوچک‌اند و با وجود این‌که تزیین نشده‌اند، در میان بخش‌های مختلف مسجدهای قرن نخست هجری ایران، جزو بهترین نمونه‌ها هستند. با تحقیقاتی که مرحوم استاد پیرنیا درباره‌ی مسجد «فهرج» انجام داده، این مسجد قدیمی‌ترین مسجدی است که در ایران وجود دارد و بدون هیچ پیرایه‌ای هم‌چنان دست‌نخورده باقی مانده است. هم‌چنین با وجود این‌که مسجد با خشت و گل بنا شده، هنوز قابل استفاده است.