طولانی ترین دیوار آجری دنیا

دیوار بزرگ گرگان، طولانی ترین اثر معماری ایران باستان و بعد از دیوار چین دومین دیوار تاریخی جهان با ۲۰۰ كیلومتر طول، در دشت گرگان و تركمن صحرا قرار دارد.

دیوار بزرگ گرگان، طولانی ترین اثر معماری ایران باستان و بعد از دیوار چین دومین دیوار تاریخی جهان با ۲۰۰ كیلومتر طول، در دشت گرگان و تركمن صحرا قرار دارد.

این دیوار از شرق دریای خزر در خواجه نفس شروع و از شمال آق ‌قلعه و گمشیان گذشته پس از پیمودن شمال گنبد به طرف شمال غرب رفته و در كوه ‌های «پیش ‌كمر» محو می‌شود.



در نوشته‌های تاریخی ، دیوار بزرگ گرگان را كه مانعی در برابر بیابان‌ گردان آسیای میانه بوده به نام های سد اسكندر ، سد انوشیروان ، سد فیروز ، دیوار دفاعی، قزل آلان ، مار سرخ و … نامیده‌اند و مطالب گوناگونی در مورد آن بیان داشته‌اند.

نخستین پژوهش باستانی دیوار گرگان در دوره معاصر توسط ( ژاک دمورگان ) فرانسوی در 100 سال پیش صورت گرفت که قسمتی از مسیر دیوار را روی نقشه ترسیم نمود.بعد از او، باستان شناسی دیگر از فرانسه به نام ( آرن ) در سال 1312 شمسی قسمتی از دیوار را به صورت پیمایشی، شناسایی و معرفی کرد. در سال 1316 شمسی، ( اریک اشمیت ) آمریکایی با پرواز بر فراز منطقه، خط قرمز رنگی را بر روی زمین مشاهده کرد که با پیچ و تاب از دریا به سمت کوه های پیشکمر در شرق استان ادامه یافته است. او با دیدن این منظره عجیب، این پرواز را بار دیگر تکرار کرد و با تهیه عکس های هوایی گام مهمی در شناسایی دیوار برداشت. بعد از آن ( دکتر محمد یوسف کیانی ) در سال 1350 با پرواز مجدد بر روی دیوار، موفق به برداشتن عکس های جالب توجهی از این اثر شد و طول دیوار را 175 کیلومتر با 32 قلعه وابسته شناسایی کرد. پس از این، مطالعات جدید شروع و تا سال 1357 توسط باستان شناسان ایرانی ادامه یافت. اما بعد از آن پژوهش بر روی دیوار باستانی تا تشکیل استان گلستان یعنی سال 1378 متوقف ماند.



در سال 1378 با شروع ساخت سد گلستان بخشی از مسیر دیوار گرگان در محدوده كانال آبیاری و زهكشی سد قرارگرفت و بنابر ضرورت حفظ دیوار، آب سد از طریق دو كانال از زیر دیوار هدایت شد. بعد از آن در سال 1381 ، دیوار گرگان در شش فصل كاوش شد كه اطلاعات فراوانی از آن به دست آمد. به طوری كه هم اكنون باستان‌شناسان طول دیوار را 200 كیلومتر می‌دانند. از آن جایی كه در برخی از نوشته‌های این دیوار تا مرو ادامه داشته ، باستان‌شناسان احتمال می‌دهند طول دیوار بیشتر از 200 كیلومتر باشد كه در كاوش‌های آینده به جواب آن خواهند رسید. همچنین تا قبل از این تخمین زده می شد كه این دیوار مربوط به دوره اشكانیان باشد اما بر طبق آخرین نمونه های آزمایش شده در آزمایشگاه های معتبر این دیوار متعلق به دوره ساسانی است.



دیوار گرگان در مناطق كوهستانی 2متر و در دشت 10 متر عرض داشته و آجرهای بزرگ آن ابعاد 41 در 41 و قطر 10 سانتیمتر در دهها كوره آجرپزی پخت می ‌شده است. بسته به خاك منطقه‌ای كه آجر پخته می‌شد رنگ آن از نخودی تا قرمز فرق می‌كند. خندقی 30 متری هم در جلوی دیوار كنده شده كه آب از طریق آن به دشت ها و كوره ‌های مسیر می رسید. از ارتفاعات پیشكمر تا روستای «زاو» در پارك ملی گلستان كه 35 كیلومتر است بخش هایی از دیوار سالم ‌تر باقی مانده و با حفاری در چندین نقطه خوشبختانه بقایایی دیوار از زیر خاك بیرون آمده است.

هرچند دیوار گرگان برای ثبت جهانی در یونسکو معرفی شده است اما همچنان نبود اعتبار برای تهیه نقشه های توپوگرافی و کاداستر برای تعیین عرصه، نبود حریم استحفاظی و عدم رعایت حریم منظری دیوار و تاسیسات وابسته و داشتن عرصه و حریم مصوب که یکی از اساسی ترین موارد احراز شرایط ثبت در فهرست آثار جهانی است، روند ثبت جهانی این اثر باستانی را با مشکل روبه رو کرده است.

به هر حال دیوار دفاعی گرگان یکی از آثار تاریخی مهم و با ارزش بوده که بازدید آن برای هر بیننده بسیار جالب و عبرت آموز می باشد زیرا نمایانگر گوشه ای از تاریخ پرفراز و نشیب سرزمین پهناور کشور ایران و بیانگر اراده و تلاش نیاکان ما در حفظ و نگهداری سرزمین خود در مقابل دشمنان متجاوز می باشد.

منبع: تهیه و تنظیم : سایت خبری معماری نیوز