۱۳۹۰-۱-۱، ۰۹:۰۹ صبح
معماری اسلامی برگرفته از زبان قرآن است و عمق و غنای تمدن اسلام را با بهره گيری از روح معنويت نشان میدهد. اين امر به گونهای است كه اعتقاد به توحيد و ايمان به تعاليم اسلام به عنوان انديشه زيبايی شناسی دين اسلام در معماری اسلامی تجلی میيابد.
مؤلفههای به جا مانده از پيش از ظهور اسلام نشان میدهد از زمانی كه انسان هنر را شناخت يعنی از هزاران سال پيش به طراحی رنگی از حيواناتی كه منقرض شدند به منظور نشان دادن واقعيتها و مهارتهای خود بر روی ديوارها پرداخت . در واقع هنر پيش از زبان و ادبيات در زندگی انسان وسيلهای برای برقراری ارتباط او به شمار میرفت .
هنگامی كه تمدن پا به عرصه وجود گذاشت، خيزشی جدی در ارائه مهارتهای موجود ايجاد شد كه اينك در كشورهای اسلامی و غيراسلامی بخوبی قابل رؤيت است كه برخی از آنها به هزاره هفتم قبل از ميلاد مسيح (ع) بازمیگردد.
اما آنچه كه بيشتر از ديگر هنرها توجه انسان را به خود معطوف داشت، معماری و هنرهای تجسمی بود كه انسان بر روی اشيا يا ساختمانهايی كه میساخت از هنر خود بهرهمند میشد و آن را به نمايش می گذاشت. معماری هنری بود كه به غير از تنوعات رنگی، هويت و فرهنگ را نشان میداد؛ به گونهای كه تجلی معماری در تصاوير يا كنده كاریها به خوبی نمايان است. در قصرهای ساخته شده در زمان امويان كندهكاریهای رنگی و غيررنگی با عكسهای قديمی بسياری داشت. دستنوشتهها، ظروف و يا اثاثيه هايی كه به علت تنوعات رنگی و نوع كار بر روی آنها از اهميت بهسزايی برخوردارند، نشانگر ارتباط و علاقه انسان با هنر است.
بنابراين بايد ميان معماری و هنر معماری تفاوت قائل شد كه دو مفهوم كاملا مجزا هستند. در معماری منظور ساخت و ساز در راستای انجام وظيفه اجتماعی و خدمترسانی است. مانند ساختن اماكن مسكونی، عبادتی و يا تحصيلی. اما در هنر معماری تأكيد بر استفاده از شاهكارهای هنری و دستاوردهای تزئنيی بر روی ديوارها، سقف، ستونها، پنجرهها و درهاست و حتی باغها و حوضها نيز به گونه ای با هنر معماری تركيب می شوند تا تأثيرگذاری بنا بر بيننده بيشتر شود.
هنر معماری اسلامی به واسطه وجود معماران زبردست كه فعاليتهای ابداعی انجام میدادند با رعايت يكسری اصول خاص بسط و گسترش يافت كه اين هنر بر درايت و نوع نگاه دينی شخص صحه میگذاشت؛ در واقع اين نوع معماری بر نظرات، تجارب و ابتكاراتی متكی بود كه معمار از آن بهره میگرفت. اين مسئله منجر به تنوع در معماری اسلامی شد و با توجه به اينكه اين معماری از زبان قرآن نشأت می گرفت، عمق و غنای تمدن اسلام را با بهرهگيری از روح معنويت نشان می داد.
با وجود تفاوت ميان معماری و هنر معماری، معماری اسلامی دارای شاخصه های متفاوتی می شود كه آن را از سبك و سياقهای ديگر بناها جدا می سازد. اين مؤلفه ها شامل هندسه علمی و هنرهای ابداعی بر گرفته از انديشه های معنوی شخص میشود. ابداعی كه معمار از آن بهره مند می شد، شيوه ای است كه در هنر معماری پيش از اين سابقه نداشته است و اين به علت ويژگيهای دينی در انديشه زيبايی شناسی اسلام است كه در هنر معماری اسلامی متجلی شده است.
ارتباط معماری با دين اسلام نشانه اعتقاد به توحيد، ايمان و عمل به آموزه ها و تعاليم دين اسلام است. انديشه توحيدی مبنی بر اعتقاد به خدای واحد سبكی بود كه در اكثر هنرهای اسلامی به عنوان موضوعی بكر به كار می رفت. معماری اسلامی هنری بود كه نه تنها در اماكن دينی چون مساجد مورد استفاده قرار می گرفت، بلكه از آن در مدارس، ضريحها و قصرها و حتی خانهها و حمامها نيز بهره گرفته میشد.
مقياسهای رياضيات و هندسه در معماری اسلامی بسيار مورد توجه بود. دورانی كه معماری اسلامی در اوج رشد و شكوفايی خود بود، ارتباط معنوی شايسته ای با نيازهای انسان، شرايط زندگی و اجتماعی زمان خود برقرار میكرد. بنابراين میتوان گفت كه معماری اسلامی با روح تمدن اسلام تطبيق داشت.
هويت معماری اسلامی در همه جهان با وجود تنوعات زبانی و تمدنی يكسان است و اين تنوعات از چين تا اقيانوس اطلس با وجود تعددات فرهنگها ديده می شود. اگر چه روميها و ديگر اقوام نيز دارای معماری بودند، اما معماری اسلامی ويژگی خاص خود را داشت. از ديگر ويژگيهای هنر معماری اسلامی تزئينات است كه مسجد النبی به عنوان اولين بنای اسلامی دارای معماری اسلامی دارای اين ويژگی بوده است. اگر چه در زمان نبی اكرم (ص) سقف آن از شاخه های نخل بود و با اتكا به عناصر تزئينی ساخته نشد، اما در زمان وليد بن عبدالملك معماری اسلام با استفاده از موزايیك هايی با رنگهای بسيار زيبا و متنوع معنوی در آن به كار رفت.
در هنر معماری اسلامی بيشتر از آيات قرآن به عنوان برجسته ترين ابداعات هنر اسلامی مورد استفاده قرار می گرفت كه نوشته هايی از آيات قرآن بر روی سقفها، ديوارها و يا ستونها استفاده و به شكل خاص تزئين میشد. از برجسته ترين و قديمی ترين خطوط زيبايی كه با هنر معماری اسلامی تزئين شده داخل قبه الصخره است كه آيات قرآن با خط كوفی نوشته و با موزاييك تزئين شده است.
وحدت و تنوع در معماری اسلامی شايد از برجسته ترين ويژگیهای آن باشد. اين وحدت عامل اساسی توسعه و تكوين هويت معماری اسلامی و تأسيسات دينی به شمار می رود. به طوری كه شيوه های معماری اسلامی در هر يك از كشورهای اسلامی متفاوت بوده است، اما وحدت در آنها به خوبی مشاهده می شود. حتی در ساختمانهای دينی كه در پاريس، لندن، مونيخ و ديگر شهرهای اروپايی به شيوه معماری اسلامی ساخته می شد، هويت اسلامی كاملا مشخص است و نشان می دهد كه اسلام در اروپا اشاعه يافته و مسلمانان به ويژه معماران اسلامی بيشترين نقش را در ارائه تمدن و هويت اسلامی داشتند.
اما نكته مهم و قابل توجه اين است كه ديگر تمدنها هنر و معماری اسلامی را به عاريت گرفتهاند، اما اگر چه تلاشهايی میكنند تا هنر معماری اسلامی را در نظام خود درآورند، اما هنرهای اسلامی اعم از معماری، خط و تزئينات اسلامی بر اقتدار و ابداع مسلمانان تكيه دارد كه ما نمونهای از اين تزئينات و هنرهای معماری را در اصفهان، بغداد، دمشق، قاهره، قيروان میبينيم كه به ۱۵ قرن پيش به زمان تاريخ تمدن اسلام بازمیگردد و انتساب آن به هيچ حاكم و دولتی امكان پذير نيست.
مؤلفههای به جا مانده از پيش از ظهور اسلام نشان میدهد از زمانی كه انسان هنر را شناخت يعنی از هزاران سال پيش به طراحی رنگی از حيواناتی كه منقرض شدند به منظور نشان دادن واقعيتها و مهارتهای خود بر روی ديوارها پرداخت . در واقع هنر پيش از زبان و ادبيات در زندگی انسان وسيلهای برای برقراری ارتباط او به شمار میرفت .
هنگامی كه تمدن پا به عرصه وجود گذاشت، خيزشی جدی در ارائه مهارتهای موجود ايجاد شد كه اينك در كشورهای اسلامی و غيراسلامی بخوبی قابل رؤيت است كه برخی از آنها به هزاره هفتم قبل از ميلاد مسيح (ع) بازمیگردد.
اما آنچه كه بيشتر از ديگر هنرها توجه انسان را به خود معطوف داشت، معماری و هنرهای تجسمی بود كه انسان بر روی اشيا يا ساختمانهايی كه میساخت از هنر خود بهرهمند میشد و آن را به نمايش می گذاشت. معماری هنری بود كه به غير از تنوعات رنگی، هويت و فرهنگ را نشان میداد؛ به گونهای كه تجلی معماری در تصاوير يا كنده كاریها به خوبی نمايان است. در قصرهای ساخته شده در زمان امويان كندهكاریهای رنگی و غيررنگی با عكسهای قديمی بسياری داشت. دستنوشتهها، ظروف و يا اثاثيه هايی كه به علت تنوعات رنگی و نوع كار بر روی آنها از اهميت بهسزايی برخوردارند، نشانگر ارتباط و علاقه انسان با هنر است.
بنابراين بايد ميان معماری و هنر معماری تفاوت قائل شد كه دو مفهوم كاملا مجزا هستند. در معماری منظور ساخت و ساز در راستای انجام وظيفه اجتماعی و خدمترسانی است. مانند ساختن اماكن مسكونی، عبادتی و يا تحصيلی. اما در هنر معماری تأكيد بر استفاده از شاهكارهای هنری و دستاوردهای تزئنيی بر روی ديوارها، سقف، ستونها، پنجرهها و درهاست و حتی باغها و حوضها نيز به گونه ای با هنر معماری تركيب می شوند تا تأثيرگذاری بنا بر بيننده بيشتر شود.
هنر معماری اسلامی به واسطه وجود معماران زبردست كه فعاليتهای ابداعی انجام میدادند با رعايت يكسری اصول خاص بسط و گسترش يافت كه اين هنر بر درايت و نوع نگاه دينی شخص صحه میگذاشت؛ در واقع اين نوع معماری بر نظرات، تجارب و ابتكاراتی متكی بود كه معمار از آن بهره میگرفت. اين مسئله منجر به تنوع در معماری اسلامی شد و با توجه به اينكه اين معماری از زبان قرآن نشأت می گرفت، عمق و غنای تمدن اسلام را با بهرهگيری از روح معنويت نشان می داد.
با وجود تفاوت ميان معماری و هنر معماری، معماری اسلامی دارای شاخصه های متفاوتی می شود كه آن را از سبك و سياقهای ديگر بناها جدا می سازد. اين مؤلفه ها شامل هندسه علمی و هنرهای ابداعی بر گرفته از انديشه های معنوی شخص میشود. ابداعی كه معمار از آن بهره مند می شد، شيوه ای است كه در هنر معماری پيش از اين سابقه نداشته است و اين به علت ويژگيهای دينی در انديشه زيبايی شناسی اسلام است كه در هنر معماری اسلامی متجلی شده است.
ارتباط معماری با دين اسلام نشانه اعتقاد به توحيد، ايمان و عمل به آموزه ها و تعاليم دين اسلام است. انديشه توحيدی مبنی بر اعتقاد به خدای واحد سبكی بود كه در اكثر هنرهای اسلامی به عنوان موضوعی بكر به كار می رفت. معماری اسلامی هنری بود كه نه تنها در اماكن دينی چون مساجد مورد استفاده قرار می گرفت، بلكه از آن در مدارس، ضريحها و قصرها و حتی خانهها و حمامها نيز بهره گرفته میشد.
مقياسهای رياضيات و هندسه در معماری اسلامی بسيار مورد توجه بود. دورانی كه معماری اسلامی در اوج رشد و شكوفايی خود بود، ارتباط معنوی شايسته ای با نيازهای انسان، شرايط زندگی و اجتماعی زمان خود برقرار میكرد. بنابراين میتوان گفت كه معماری اسلامی با روح تمدن اسلام تطبيق داشت.
هويت معماری اسلامی در همه جهان با وجود تنوعات زبانی و تمدنی يكسان است و اين تنوعات از چين تا اقيانوس اطلس با وجود تعددات فرهنگها ديده می شود. اگر چه روميها و ديگر اقوام نيز دارای معماری بودند، اما معماری اسلامی ويژگی خاص خود را داشت. از ديگر ويژگيهای هنر معماری اسلامی تزئينات است كه مسجد النبی به عنوان اولين بنای اسلامی دارای معماری اسلامی دارای اين ويژگی بوده است. اگر چه در زمان نبی اكرم (ص) سقف آن از شاخه های نخل بود و با اتكا به عناصر تزئينی ساخته نشد، اما در زمان وليد بن عبدالملك معماری اسلام با استفاده از موزايیك هايی با رنگهای بسيار زيبا و متنوع معنوی در آن به كار رفت.
در هنر معماری اسلامی بيشتر از آيات قرآن به عنوان برجسته ترين ابداعات هنر اسلامی مورد استفاده قرار می گرفت كه نوشته هايی از آيات قرآن بر روی سقفها، ديوارها و يا ستونها استفاده و به شكل خاص تزئين میشد. از برجسته ترين و قديمی ترين خطوط زيبايی كه با هنر معماری اسلامی تزئين شده داخل قبه الصخره است كه آيات قرآن با خط كوفی نوشته و با موزاييك تزئين شده است.
وحدت و تنوع در معماری اسلامی شايد از برجسته ترين ويژگیهای آن باشد. اين وحدت عامل اساسی توسعه و تكوين هويت معماری اسلامی و تأسيسات دينی به شمار می رود. به طوری كه شيوه های معماری اسلامی در هر يك از كشورهای اسلامی متفاوت بوده است، اما وحدت در آنها به خوبی مشاهده می شود. حتی در ساختمانهای دينی كه در پاريس، لندن، مونيخ و ديگر شهرهای اروپايی به شيوه معماری اسلامی ساخته می شد، هويت اسلامی كاملا مشخص است و نشان می دهد كه اسلام در اروپا اشاعه يافته و مسلمانان به ويژه معماران اسلامی بيشترين نقش را در ارائه تمدن و هويت اسلامی داشتند.
اما نكته مهم و قابل توجه اين است كه ديگر تمدنها هنر و معماری اسلامی را به عاريت گرفتهاند، اما اگر چه تلاشهايی میكنند تا هنر معماری اسلامی را در نظام خود درآورند، اما هنرهای اسلامی اعم از معماری، خط و تزئينات اسلامی بر اقتدار و ابداع مسلمانان تكيه دارد كه ما نمونهای از اين تزئينات و هنرهای معماری را در اصفهان، بغداد، دمشق، قاهره، قيروان میبينيم كه به ۱۵ قرن پيش به زمان تاريخ تمدن اسلام بازمیگردد و انتساب آن به هيچ حاكم و دولتی امكان پذير نيست.
