نابودی کامل تعدادی از تالاب‌های فارس

پنج تالاب مهم در استان فارس به کلی خشکیده است. تالاب‌های بختگان، پریشان، هرم، هیرم و کافتر به علت خشکسالی از میان رفته‌اند.

پنج تالاب مهم در استان فارس به کلی خشکیده است. تالاب‌های بختگان، پریشان، هرم، هیرم و کافتر به علت خشکسالی از میان رفته‌اند. اداره کل محیط زیست استان فارس ضمن اعلام این خبر، خشک شدن این تالاب‌ها را پیامد خشکسالی در سال‌های گذشته و همچنین گرمای هوای امسال و کاهش آب‌های زیرزمینی و سطحی اعلام کرده است.

حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل محیط زیست فارس، دوازدهم شهریورماه به خبرگزاری ایرنا گفت به جز این پنج تالاب، تالاب‌های مهارلو وطشک نیز ۳۰ درصد آب دارند، اما وضعیت در تالاب‌های کمجان و هفت برم نسبتا خوب است.

تالاب بختگان

حق‌آبه تالاب‌های بختگان و طشک از رودخانه کر تامین می‌شود و تعیین میزان این حق‌آبه و پیگیری دریافت آن بر عهده سازمان محیط زیست ایران است. در سال ۱۳۹۰ با پیگیری‌های این سازمان، وزارت نیرو پذیرفت تا ۴۰ میلیون مترمکعب آب را از سد درودزن به تالاب بختگان اختصاص دهد. اما به گفته‌ مسئولان محیط زیست فارس، آن حق‌آبه نیز ناکافی بوده است و تنها بخش اندکی از تالاب را توانست آبگیری کند. همان حق‌آبه ناچیز هم با شروع فصل گرما و قطع آب تبخیر شد و در نتیجه تالاب بختگان اکنون به کلی خشک شده است.

چرا تالاب‌ها خشک می‌شوند

خشک شدن تالاب‌ها در استان فارس و دیگر مناطق ایران اتفاقی نیست که تنها امسال آغاز شده باشد. از مدت‌ها پیش روند خشک شدن بسیاری از این تالاب‌ها آغاز شده بود و حافظان و فعالان محیط زیست نسبت به نابودی این زیست بوم‌های ارزشمند هشدار داده بودند.

عوامل متعددی در کنار یکدیگر وضعیت تالاب‌های ایران را به سوی ناپایداری و نابودی پیش برده‌اند. به طور کلی این عوامل به دو دسته عوامل طبیعی و عوامل انسانی تقسیم می‌شود. در بخش عوامل طبیعی خشکسالی مهمترین عامل تهدید کننده این تالاب‌هاست. خشکسالی از یک سو منابع ورودی آب به تالاب‌ها را محدود می‌کند و از سوی دیگر با افزایش یافتن دمای هوا، میزان تبخیر سطحی از دریاچه‌ها و تالاب‌ها نیز افزایش می‌یابد.

اما به جز این عامل طبیعی مهم، فعالیت‌های انسانی نیز نقش بسیار مهم و اساسی در خشکاندن تالاب‌ها دارد. کم شدن یا قطع حق‌آبه تالاب‌ها به دلیل سد ساختن روی رودخانه‌های مختلف از دیگر عوامل مهم نابود شدن آن‌هاست. در دهه‌‌های اخیر ایران فعالیت‌‌های گسترده‌ای را در زمینه سد سازی آغاز کرده است. تعداد زیادی از این سدها در استان‌های جنوبی مانند استان فارس و خوزستان ساخته شده‌‌اند. این سدها بخش زیادی از آب رودخانه‌هایی که پیش از این تالاب‌ها را پر می‌کرد به خود اختصاص می‌دهند و به این ترتیب آب ورودی به تالاب‌ها کاهش یافته است.

کشاورزی ناپایدار و چاه‌های غیر مجاز

به غیر از سدسازی، کشاورزی ناپایدار و غیراصولی در حوزه تالاب‌ها فشار زیادی بر منابع آبی وارد می‌کند. برداشت‌های مدیریت نشده از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز در حوزه تالاب‌ها باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی شده است. طبق آماری که در سال ۱۳۸۶ توسط «مدیریت امور آب شیراز» اعلام شد، تنها در محدوده شهرستان شیراز هزار و دویست و سی حلقه چاه غیر مجاز وجود داشته است.

در آماری دیگر که در سال ۱۳۸۹ اعلام شد، از مجموع ۹۴۹ حلقه چاه در اطراف دریاچه پریشان، تعداد ۲۷۷ حلقه از آن‌ها چاه غیر مجاز بوده‌اند. به گفته‌ کارشناسان سازمان محیط زیست، یکی از مهمترین مشکلات در طرح بین‌المللی حفاظت از تالاب‌های ایران، محدودیت منابع آبی و برداشت بی‌رویه از آن‌هاست. کارشناسان محیط زیست معتقدند تغییر الگوی کشت، اصلاح روش‌های آبیاری و ترویج کشاورزی ارگانیک باعث مصرف بهینه آب می‌شود و از این راه به نجات تالاب‌ها کمک خواهد کرد.

اهمیت کلیدی مدیریت آب

در زمانی که ایران و به خصوص مناطق گرمسیر آن گرفتار خشکسالی و کمبود آب در سال‌های پیاپی هستند، لزوم یک مدیریت قوی و کارآمد برای منابع آبی و چگونگی مصرف آن‌ها بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود.

مسئولان سازمان محیط زیست در استان فارس از نبود هماهنگی در پروژ‌هایی که در مناطق تحت مدیریت آن‌ها اجرا می‌شود، ناخرسند هستند. پیشتر، معاون طبیعی ادراه محیط زیست استان فارس اعلام کرده بود این پرو‌ژه‌ها که بدون تحقیقات کافی به اجرا درمی‌آیند، محیط زیست را با تخریب غیرقابل جبران رو به رو کرده و به منابع آبی آسیب‌های فراوان زده است. در مدیریت منابع آبی برنامه‌ریزی‌ها باید به گونه‌ای باشد که حداقل نیاز آبی تالاب‌ها برای احیاء آن‌ها در نظر گرفته و اعمال شود. محسن جعفرنژاد، معاون طبیعی اداره کل محیط زیست فارس، به لزوم اجرای برنامه‌های وسیع آموزشی برای مدیریت آب در سطح استان اشاره کرده و گفته در حوزه آموزش و اطلاع رسانی هیچ بودجه مشخصی پیش بینی نشده است.

تاثیرات منفی خشک شدن تالاب‌ها

تالاب‌ها جزو زیست‌بوم‌های مهم و ارزشمندی هستند که در حفظ تنوع زیستی و برقراری تعادل در چرخه حیات نقش مهمی ایفا می‌کنند. این اکوسیستم‌ها همچنین کارکردهای مهم اقتصادی و اجتماعی دارند و زندگی انسان‌های فراوانی وابسته به وجود آن‌هاست. از میان رفتن تالاب‌ها می‌توانند تاثیرات اقلیمی ناگوار داشته باشد و باعث تغییرات ناخواسته در اقلیم و آب و هوای یک منطقه شود. با از میان رفتن تالاب‌ها، زمین‌های کشاورزی در محدوده آن‌ها نیز بایر می‌شود و پدیده گرد و غبار محلی افزایش می‌یابد.

به گفته‌ی مدیرکل محیط زیست استان فارس، ضرر و زیان ناشی از خشک شدن تالاب‌های این استان را نمی‌توان به راحتی محسابه کرد زیرا بر تمام حوزه‌های مختلف تاثیر منفی برجای می‌گذارد. اما به طور تقریبی برای هر هکتار از تالاب ارزش مادی معادل هشت تا بیست و یک هزار دلار در نظر می‌گیرند که با این ترتیب خسارت‌های مادی وارد شده به استان فارس مبلغ بسیار سنگینی است.