۱۳۹۱-۹-۹، ۱۰:۵۱ عصر
معضل تهران، تنها نارسایی های زیست محیطی، رفت و آمد و دیگر تنگناهای شهرنشینی در این شهر پرازدحام نیست.
معضل تهران، تنها نارسایی های زیست محیطی، رفت و آمد و
دیگر تنگناهای شهرنشینی در این شهر پر ازدحام نیست. مسئله مهم این شهر، به
عنوان یکی از مراکز مهم سیاسی و فرهنگی جهان اسلام، احساس نوعی بی هویتی و
عدم تعلق فرهنگی و اجتماعی به شهر و دیار از سوی ساکنین و شهروندان آن
است. می توان گفت که این اتفاق یکی از پیامدهای مواجهه ناکارآمد با
مدرنیسم است. فقدان فرهنگی و هویتی در شهرهای امروز حاصل نوگرایی و ناشی از
دیدگاه های نو پردازی است که در دوره معاصر بر ایران حاکم شده است. البته
تهران، آنگونه که برخی پنداشته اند، شهری بی هویت و شهری بی ریشه نیست.
تهران گنجینه ای فراهم آمده از افزون بر دویست سال مدنیت عصر جدید در این
سرزمین است، که باید با فرهنگ دیروز و امروز و حوادث تلخ و شیرین گذشته آن
باز سازی شود. شهرنشینی جدید و معنای معاصر شهروندی از قرن هجدهم شکل
گرفت. اما شهرهای ایران در روند تاریخی خود از اواخر قرن ۱۳ه.ش از شهر
ایرانی به شهر امروزی تبدل شدند. در واقع شهر امروزی در ایران، شهر ایرانی
نیست، بلکه بدل شهرهای اروپایی و آمریکایی است که کالبد شهر اروپایی و
نمودهای آن چون ماشین و به تبع آن خیابانها و بزرگراه ها و آپارتمان ها و
برج ها و... وارد آن شده است و الگوی زندگی سنتی را بدون آنکه دستورالعمل
استفاده از این نمود ها که همان «فرهنگ شهرنشینی است» وارد شود، دستخوش
تغییر کرده است.
● فرهنگ شهرنشینی چیست؟
"فرهنگ شهرنشینی" همان نکته ای است که گاهی با
"شهروندی" همسان پنداشته می شود. هر چند تا شهروندی به معنای واقعی خود در
ایران شکل نگیرد و از پایه های حقوق مستحکمی برخوردار نباشد و نهادینه
نشود، فرهنگ شهرنشینی معنایی نخواهد داشت، اما چنانچه حتی شخصی شهروند هم
نباشد، اگر در شهر زندگی می کند باید از فرهنگ شهرنشینی تبعیت کند. به طور
کلی حوزه مفهوم شهروندی با حوزه مفهومی شهرنشینی بسیار متفاوت است.
شهرنشینی شیوه ای از زندگی در یک محیط شهری است که اشاره بر نوعی از رفتار
یا الگوی زیستی در یک محیط خاص دارد و حقوق و تکلیف شهرنشینان در رابطه با
مدیریت محلی (شهرداری و شوراها)، بخش کوچکی از عناصر اصلی شهروندی می باشد.
اما شهروندی به مجموعه حقوق و وظایف یک انسان در یک جامعه اجتماعی و سیاسی
اشاره دارد که ویژه یک مکان و فضای خاص نیست. شهروندی می تواند سطحی باشد.
یعنی تعاملات، حقوق و تعهدات اندکی را در بر داشته باشد و یا عمیق باشد
یعنی شامل بخش قابل توجهی از همه تعاملات، حقوق و تعهداتی باشد که توسط
دولت و ملت حمایت می شوند. بنابراین می توان گفت شهروندی یک موقعیت
فعالانه است که با سلطه ناسازگار است. خواه منشای این سلطه دوست، خانواده،
گروه، قوم یا هر نیروی دیگری که وی را به عنوان فرد مستقل و توانا به اراده
خود به رسمیت نشناسد باشد. نکته حائز اهمیت در بیان کارکردهای اصلی
شهروندی عبارت است از اداره جامعه بر طبق اصول احترام به حقوق دیگران و
تعهد به ایفای نقش در حفظ نهادهای مشترکی که این حقوق را پایدار می دارند.
● پیامد شهرنشینی نوین در تهران
یکی از مهمترین پیامدهای صنعتی شدن و نوسازی به دلیل فراهم آوردن زمینه های لازم برای رشد جمعیت، بالا رفتن سطح سواد، تغییر الگوهای مصرفی، بهبود سطح زندگی، توسعه ارتباطات و ... ظهور و گسترش پدیده ای به نام شهرنشینی است. از طرف دیگر توسعه شهرنشینی خاصه در شهرهای بزرگ موجب تضعیف همبستگی های اجتماعی سنتی، تضعیف سازمان های سنتی و مشارکت همسایگی می گردد. شهرنشینان مهاجر، شهرنشینان سنتی را با خلا» نهادها و انجمن های مشارکتی مواجه می کنند. نهادها و اجتماعات محلی، غالبا تشکل های
غیررسمی هستند و بر مبنای مقررات نا نوشته و بعضا ماخوذ از سنت و فرهنگ شکل
می گیرند و پیشروان و ریش سفیدان محلی (کار آفرینان اجتماعی امروز) در
تشکل آنها حائز اهمیت ویژه اند. در حالی که کشورهای صنعتی توانسته اند در
چهار چوب سازمان های جدید، مشارکت مردم را در سطوح مختلف از جمله سطح محله
افزایش دهند، در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، هنوز زمینه ها و
شرایط لازم برای مشارکت مردم در نهاد های محلی و مشارکتی فراهم نیامده است.
در کشورهای توسعه یافته، سازمان های غیر دولتی جایگاهی پر ارزش در نزد
مردم دارند و ماهیت آنها به گونه ای است که روز به روز نقش پررنگ تری در
حیات اجتماعی و در برنامه ریزی این کشورها به خود اختصاص می دهند. تشکل های
غیر دولتی در شهرها نقش بسیار مهمی بر دوش دارند و آن کمک به فرایند عمومی
توسعه و از میان برداشتن موانع آن از طریق عمل مستقیم و بلافصل درون گروه
های اجتماعی، بوسیله مشارکت خود مردم در این گروه هاست.
انجام این وظیفه در برخی از حوزه های اجتماعی،
فرهنگی، اقتصادی و سیاسی که جامعه با مشکل بیشتری دست به گریبان است نقش مهمی ایفا می کند. در بعد اجتماعی سازمان های محلی عامل مهمی در تنظیم
اجتماعی، گسترش روابط محله ای، جلوگیری از انزوا و از خود بیگانگی افراد،
افزایش امنیت اجتماعی هستند. این سازمان ها در بعد فرهنگی باعث ایجاد تفاهم
نمادین، گسترش خدمات آموزشی و فرهنگی و در بعد اقتصادی نیز نقش مهمی در
تصمیم ساختاری و گسترش دموکراسی و مشارکت سیاسی می شوند. این سازمان ها عامل مهمی در وفاق آزادی و عدالت می باشند و از بار مسئولیت و تصدی گری
شهرداری و دولت به میزان چشمگیری می کاهند. توسعه محلی در شهرها خصوصا
کلان شهرها نیازمند ایجاد سازمان ها و انجمن های محلی است که به طور آزاد و
داوطلبانه در جهت ارضای نیازهای اجتماعی، فرهنگی و خدماتی تشکیل یابند.
مشارکت بر پایه تعامل شکل گیرد، و در تعامل میان شهروندان و مدیریت محلی،
هر کدام از کارگزاران اصلی وظایف و نقش خود را ایفا نمایند. اصولی چون
اعطای امتیازات به تصمیم گیران و مدیران محلی، پاسخگویی، مشارکت، اصل نظارت
و... حقوق و تکالیف را در مردم سالاری محلی پی ریزی می کند. مشارکت مدنی
با استفاده از سازوکارهای تعامل تشکل ها و شوراها با شهروندان محقق می
گردد. تشکل ها و اجتماعات محله ای گروه های فرصت ساز برای به دست گرفتن
ابتکار عمل مدیریت محلی می باشد که کنش های اجتماعی را در عرصه های مختلف
حیات اجتماعی تسهیل می نماید. تشکل های اجتماعی متشکل از سرمایه اجتماعی
است که منبع کنش جمعی است و بر خلاف سرمایه های دیگر که معمولا متعلق به
فرد است بیشتر به جمع تعلق دارد و ویژگی بنیادی گروه های فرا فردی ای چون
شهر، محله و به طور کلی حیات اجتماعی به شمار میآید. به گونه ای که وجود
سرمایه اجتماعی در قالب تشکل ها و اجتماعات محلی، محله را سالم تر، توانگر
تر و شاید با تدبیر تر و شکیبا تر می سازد.
● آسیب شناسی فضاهای عمومی
با تغییر و تحولات ایجاد شده در شیوه شهرنشینی،
زندگی خصوصی، خصوصی تر شد و زندگی عمومی، عمومی تر، در نتیجه اشتراک فضای بین فضای عمومی و خصوصی کم رنگ تر شد. بارواج و اشاعه زندگی آپارتمانی، نیاز به فضاهای نیمه خصوصی (پذیرایی مهمان و ...) کمتر و نیاز به فضاهای
نیمه عمومی (رستوران ها، سالن های پذیرایی و ...) بیشتر شد. ورود اتومبیل
به زندگی موجب کاهش پیاده روی و در نتیجه، تغییر عملکرد خیابان از یک نقطه
ملاقات و برخورد به مسیری سریع برای عبور ماشین شد. جوانان و نوجوانان
کمتر بر سر گذر محله رفته، اغلب به حضور در نقاط دورتر و عمومی تر راغب
هستند. فضای عمومی طبقاتی شده و فضای خاص هر طبقه به وجود آمد. حضور مردم در مراسم مذهبی در شهرهای بزرگ و محلات مرفه نیز تغییر یافت. با متمرکز
شدن دولت مرکزی، نقش دولت در ایجاد، اداره و کنترل فضاهای عمومی بیشتر شد.
فضاهای عمومی مانند مساجد و بازار موجب شکل گیری تقاضای حقوق فردی،
اجتماعی و سیاسی شد. رسانه های جدید نظیر رادیو، تلویزیون، ویدئو بخشی از
زندگی عمومی را به فضای خصوصی کشاند.
● نهاد تصمیم ساز و ناظر بر قوانین محلی
با توجه به لزوم نظارت و هماهنگی رفتاری در انسجام بخشیدن به فعالیت های جمعی روزمره محلی و همچنین هماهنگی فرایندهای محله ای با برنامه ریزی های کلان شهری به عنوان یک جز» از کل، وجود قوانین محلی (که برگرفته از نیازهای واقعی مردم محله است) و یک نظام ارزشی و رفتاری مشترک که در بر گیرنده منافع اکثریت ساکنان باشد، ضروری به نظر می رسد. لذا، تدوین و اعمال قوانین و قراردادهای شهروندی که از طریق یک نهاد محله ای مشخص (مانند شورای محله) جمع بندی، تصویب و بر اجرای آن نظارت شود،رکن لاینفک و هویت بخش محله محسوب می شود.
منبع : روزنامه مردم سالاری
www.mardomsalari.com
معضل تهران، تنها نارسایی های زیست محیطی، رفت و آمد و
دیگر تنگناهای شهرنشینی در این شهر پر ازدحام نیست. مسئله مهم این شهر، به
عنوان یکی از مراکز مهم سیاسی و فرهنگی جهان اسلام، احساس نوعی بی هویتی و
عدم تعلق فرهنگی و اجتماعی به شهر و دیار از سوی ساکنین و شهروندان آن
است. می توان گفت که این اتفاق یکی از پیامدهای مواجهه ناکارآمد با
مدرنیسم است. فقدان فرهنگی و هویتی در شهرهای امروز حاصل نوگرایی و ناشی از
دیدگاه های نو پردازی است که در دوره معاصر بر ایران حاکم شده است. البته
تهران، آنگونه که برخی پنداشته اند، شهری بی هویت و شهری بی ریشه نیست.
تهران گنجینه ای فراهم آمده از افزون بر دویست سال مدنیت عصر جدید در این
سرزمین است، که باید با فرهنگ دیروز و امروز و حوادث تلخ و شیرین گذشته آن
باز سازی شود. شهرنشینی جدید و معنای معاصر شهروندی از قرن هجدهم شکل
گرفت. اما شهرهای ایران در روند تاریخی خود از اواخر قرن ۱۳ه.ش از شهر
ایرانی به شهر امروزی تبدل شدند. در واقع شهر امروزی در ایران، شهر ایرانی
نیست، بلکه بدل شهرهای اروپایی و آمریکایی است که کالبد شهر اروپایی و
نمودهای آن چون ماشین و به تبع آن خیابانها و بزرگراه ها و آپارتمان ها و
برج ها و... وارد آن شده است و الگوی زندگی سنتی را بدون آنکه دستورالعمل
استفاده از این نمود ها که همان «فرهنگ شهرنشینی است» وارد شود، دستخوش
تغییر کرده است.
● فرهنگ شهرنشینی چیست؟
"فرهنگ شهرنشینی" همان نکته ای است که گاهی با
"شهروندی" همسان پنداشته می شود. هر چند تا شهروندی به معنای واقعی خود در
ایران شکل نگیرد و از پایه های حقوق مستحکمی برخوردار نباشد و نهادینه
نشود، فرهنگ شهرنشینی معنایی نخواهد داشت، اما چنانچه حتی شخصی شهروند هم
نباشد، اگر در شهر زندگی می کند باید از فرهنگ شهرنشینی تبعیت کند. به طور
کلی حوزه مفهوم شهروندی با حوزه مفهومی شهرنشینی بسیار متفاوت است.
شهرنشینی شیوه ای از زندگی در یک محیط شهری است که اشاره بر نوعی از رفتار
یا الگوی زیستی در یک محیط خاص دارد و حقوق و تکلیف شهرنشینان در رابطه با
مدیریت محلی (شهرداری و شوراها)، بخش کوچکی از عناصر اصلی شهروندی می باشد.
اما شهروندی به مجموعه حقوق و وظایف یک انسان در یک جامعه اجتماعی و سیاسی
اشاره دارد که ویژه یک مکان و فضای خاص نیست. شهروندی می تواند سطحی باشد.
یعنی تعاملات، حقوق و تعهدات اندکی را در بر داشته باشد و یا عمیق باشد
یعنی شامل بخش قابل توجهی از همه تعاملات، حقوق و تعهداتی باشد که توسط
دولت و ملت حمایت می شوند. بنابراین می توان گفت شهروندی یک موقعیت
فعالانه است که با سلطه ناسازگار است. خواه منشای این سلطه دوست، خانواده،
گروه، قوم یا هر نیروی دیگری که وی را به عنوان فرد مستقل و توانا به اراده
خود به رسمیت نشناسد باشد. نکته حائز اهمیت در بیان کارکردهای اصلی
شهروندی عبارت است از اداره جامعه بر طبق اصول احترام به حقوق دیگران و
تعهد به ایفای نقش در حفظ نهادهای مشترکی که این حقوق را پایدار می دارند.
● پیامد شهرنشینی نوین در تهران
یکی از مهمترین پیامدهای صنعتی شدن و نوسازی به دلیل فراهم آوردن زمینه های لازم برای رشد جمعیت، بالا رفتن سطح سواد، تغییر الگوهای مصرفی، بهبود سطح زندگی، توسعه ارتباطات و ... ظهور و گسترش پدیده ای به نام شهرنشینی است. از طرف دیگر توسعه شهرنشینی خاصه در شهرهای بزرگ موجب تضعیف همبستگی های اجتماعی سنتی، تضعیف سازمان های سنتی و مشارکت همسایگی می گردد. شهرنشینان مهاجر، شهرنشینان سنتی را با خلا» نهادها و انجمن های مشارکتی مواجه می کنند. نهادها و اجتماعات محلی، غالبا تشکل های
غیررسمی هستند و بر مبنای مقررات نا نوشته و بعضا ماخوذ از سنت و فرهنگ شکل
می گیرند و پیشروان و ریش سفیدان محلی (کار آفرینان اجتماعی امروز) در
تشکل آنها حائز اهمیت ویژه اند. در حالی که کشورهای صنعتی توانسته اند در
چهار چوب سازمان های جدید، مشارکت مردم را در سطوح مختلف از جمله سطح محله
افزایش دهند، در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، هنوز زمینه ها و
شرایط لازم برای مشارکت مردم در نهاد های محلی و مشارکتی فراهم نیامده است.
در کشورهای توسعه یافته، سازمان های غیر دولتی جایگاهی پر ارزش در نزد
مردم دارند و ماهیت آنها به گونه ای است که روز به روز نقش پررنگ تری در
حیات اجتماعی و در برنامه ریزی این کشورها به خود اختصاص می دهند. تشکل های
غیر دولتی در شهرها نقش بسیار مهمی بر دوش دارند و آن کمک به فرایند عمومی
توسعه و از میان برداشتن موانع آن از طریق عمل مستقیم و بلافصل درون گروه
های اجتماعی، بوسیله مشارکت خود مردم در این گروه هاست.
انجام این وظیفه در برخی از حوزه های اجتماعی،
فرهنگی، اقتصادی و سیاسی که جامعه با مشکل بیشتری دست به گریبان است نقش مهمی ایفا می کند. در بعد اجتماعی سازمان های محلی عامل مهمی در تنظیم
اجتماعی، گسترش روابط محله ای، جلوگیری از انزوا و از خود بیگانگی افراد،
افزایش امنیت اجتماعی هستند. این سازمان ها در بعد فرهنگی باعث ایجاد تفاهم
نمادین، گسترش خدمات آموزشی و فرهنگی و در بعد اقتصادی نیز نقش مهمی در
تصمیم ساختاری و گسترش دموکراسی و مشارکت سیاسی می شوند. این سازمان ها عامل مهمی در وفاق آزادی و عدالت می باشند و از بار مسئولیت و تصدی گری
شهرداری و دولت به میزان چشمگیری می کاهند. توسعه محلی در شهرها خصوصا
کلان شهرها نیازمند ایجاد سازمان ها و انجمن های محلی است که به طور آزاد و
داوطلبانه در جهت ارضای نیازهای اجتماعی، فرهنگی و خدماتی تشکیل یابند.
مشارکت بر پایه تعامل شکل گیرد، و در تعامل میان شهروندان و مدیریت محلی،
هر کدام از کارگزاران اصلی وظایف و نقش خود را ایفا نمایند. اصولی چون
اعطای امتیازات به تصمیم گیران و مدیران محلی، پاسخگویی، مشارکت، اصل نظارت
و... حقوق و تکالیف را در مردم سالاری محلی پی ریزی می کند. مشارکت مدنی
با استفاده از سازوکارهای تعامل تشکل ها و شوراها با شهروندان محقق می
گردد. تشکل ها و اجتماعات محله ای گروه های فرصت ساز برای به دست گرفتن
ابتکار عمل مدیریت محلی می باشد که کنش های اجتماعی را در عرصه های مختلف
حیات اجتماعی تسهیل می نماید. تشکل های اجتماعی متشکل از سرمایه اجتماعی
است که منبع کنش جمعی است و بر خلاف سرمایه های دیگر که معمولا متعلق به
فرد است بیشتر به جمع تعلق دارد و ویژگی بنیادی گروه های فرا فردی ای چون
شهر، محله و به طور کلی حیات اجتماعی به شمار میآید. به گونه ای که وجود
سرمایه اجتماعی در قالب تشکل ها و اجتماعات محلی، محله را سالم تر، توانگر
تر و شاید با تدبیر تر و شکیبا تر می سازد.
● آسیب شناسی فضاهای عمومی
با تغییر و تحولات ایجاد شده در شیوه شهرنشینی،
زندگی خصوصی، خصوصی تر شد و زندگی عمومی، عمومی تر، در نتیجه اشتراک فضای بین فضای عمومی و خصوصی کم رنگ تر شد. بارواج و اشاعه زندگی آپارتمانی، نیاز به فضاهای نیمه خصوصی (پذیرایی مهمان و ...) کمتر و نیاز به فضاهای
نیمه عمومی (رستوران ها، سالن های پذیرایی و ...) بیشتر شد. ورود اتومبیل
به زندگی موجب کاهش پیاده روی و در نتیجه، تغییر عملکرد خیابان از یک نقطه
ملاقات و برخورد به مسیری سریع برای عبور ماشین شد. جوانان و نوجوانان
کمتر بر سر گذر محله رفته، اغلب به حضور در نقاط دورتر و عمومی تر راغب
هستند. فضای عمومی طبقاتی شده و فضای خاص هر طبقه به وجود آمد. حضور مردم در مراسم مذهبی در شهرهای بزرگ و محلات مرفه نیز تغییر یافت. با متمرکز
شدن دولت مرکزی، نقش دولت در ایجاد، اداره و کنترل فضاهای عمومی بیشتر شد.
فضاهای عمومی مانند مساجد و بازار موجب شکل گیری تقاضای حقوق فردی،
اجتماعی و سیاسی شد. رسانه های جدید نظیر رادیو، تلویزیون، ویدئو بخشی از
زندگی عمومی را به فضای خصوصی کشاند.
● نهاد تصمیم ساز و ناظر بر قوانین محلی
با توجه به لزوم نظارت و هماهنگی رفتاری در انسجام بخشیدن به فعالیت های جمعی روزمره محلی و همچنین هماهنگی فرایندهای محله ای با برنامه ریزی های کلان شهری به عنوان یک جز» از کل، وجود قوانین محلی (که برگرفته از نیازهای واقعی مردم محله است) و یک نظام ارزشی و رفتاری مشترک که در بر گیرنده منافع اکثریت ساکنان باشد، ضروری به نظر می رسد. لذا، تدوین و اعمال قوانین و قراردادهای شهروندی که از طریق یک نهاد محله ای مشخص (مانند شورای محله) جمع بندی، تصویب و بر اجرای آن نظارت شود،رکن لاینفک و هویت بخش محله محسوب می شود.
منبع : روزنامه مردم سالاری
www.mardomsalari.com
برهوتشان را آباد می کنیم...باشد تا شهر درونمان آرام گیرد!!
