شهر از کمبود نماد رنج می‌برد

مجسمه نمادی از احساس، تفكر و اندیشه مردمی است كه همیشه با آن احساس زندگی می‌كنند. زندگی بشری نیز با نمادها شكل می‌گیرد و لازم است كه یك نماد جامعیت اجتماعی پیدا كند. با این شرایط مردم هم دوست دارند كه با آن احساس و اندیشه زندگی كنند.
مجسمه‌سازی در ایران پس از پیروزی انقلاب تا سال ۶۸ كه برای نخستین بار نمایشگاهی از آثار مجسمه‌سازان معاصر ایران در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد، هنری متروك بود.
دلیل این موضوع این بود كه براساس برخی دیدگاه‌ها ساخت مجسمه‌ای با تندیس رئالیستی منع شده بود. این امر باعث شد كه ساخت مجسمه‌های واقع‌‌گرایانه در ایران متروك شود، هر چند در عصر فعلی این منع تاریخی تا حدود زیادی برداشته شده است.
با این وجود گفته شد كه مجسمه در كشورهای اروپایی و فضای شهری كاربرد بسیاری دارد.
امری كه در كشور ما از قدمت چندانی برخوردار نیست. هر چند كه ساخت تندیس‌ها و مجسمه‌های رئالیستی دیگر خریدار ندارد و حتی در كشورهای اروپایی هم دیگر كاربرد ندارد. اما یك اثر حجمی می‌تواند شناسنامه یك شهر یا یك محله باشد.
از منظر زیبایی شهری نیز یك اثر باید به گونه‌ای باشد كه مردم از دیدن آن لذت ببرند و از نظر بصری برای‌شان نیروبخش باشد.
حسین فخیمی، دكترای مجسمه‌سازی از اسپانیا درباره كاربرد مجسمه در فضای شهری می‌گوید: مجسمه باید تعریف خود را داشته باشد و كاربرد آن را بدانیم. مجسمه نمادی از احساس، تفكر و اندیشه مردمی است كه همیشه با آن احساس زندگی می‌كنند. زندگی بشری نیز با نمادها شكل می‌گیرد و لازم است كه یك نماد جامعیت اجتماعی پیدا كند. با این شرایط مردم هم دوست دارند كه با آن احساس و اندیشه زندگی كنند.
رضا خدادادی، عضو هیأت علمی دانشگاه هنر نیز درباره ساخت آثار حجمی و كاربرد آنها در محیط شهری به مسائل مذهبی اشاره كرده و می‌گوید: در كشور ما به لحاظ شرعی محدودیت‌هایی برای ساخت مجسمه وجود دارد.
ما مثل هنرمندان كشورهای اروپایی نمی‌توانیم به هنر مجسمه و پیكرسازی بپردازیم. البته باید به این نكته هم اشاره كنم كه در حوزه حجم و مجسمه برای محیط شهری ضعیف كار نكرده‌ایم، ولی تهران شهر بسیار بزرگی است و هر چه مجسمه نصب شود باز هم كم است.
خدادادی در ادامه صحبت‌های خود ضمن تفكیك مجسمه‌ها به دو دسته پیكره‌ها (فیگوراتیو) و انتزاعی(آبستراكت‌ها) می‌گوید در دوره‌ای از تاریخ هنری ما افرادی چون ابوالحسن‌خان صدیقی بر روی پیكره‌ها كار می‌كردند البته از نظر شرعی نظر نمی‌دهیم. اما این نكته را هم باید یادآور شوم كه هنر ایران از زمان مادها و هخامنشی انتزاعی بوده كه بعد از ظهور اسلام نیز با وجود محدودیت‌ها از نقوش انتزاعی و تزئینی به عنوان مثال در قالی‌ها استفاده شده است.
پروفسور فخیمی نیز در رابطه با آثار هنری ایرانیان می‌گوید: اگر به تمدن چند هزار ساله ما نگاه كنید می‌بینید كه همه آثار نمادی از هنر و اندیشه دارند. ایرانیان مردمی هستند كه همیشه به نمادها اهمیت داده‌اند و این آثار به جا مانده مشخص است.
گفته شد كه یك طرح حجمی می‌تواند شناسنامه یك شهر باشد. اما دستور‌العمل نحوه نظارت بر انتخاب، ساخت و نصب مجسمه یا یادمان در میادین و اماكن عمومی، مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است و تمام مسئولان شهری باید طبق این آیین‌نامه، ضوابط اجرایی را رعایت كنند و این امر یعنی اینكه براساس قانون اگر قرار باشد در هر شهری یك تندیس در میدان یا فضای شهر نصب شود باید قبل از اجرا، طرح و ماكت آن به شورایی متشكل از كارشناسان فنی تهران ارسال شود تا بعد از رؤیت طرح، اعلام نظر صورت بگیرد كه به نظر پروفسور فخیمی، این كار صورت نمی‌گیرد.
برای هویت بخشی به شهرها باید از آثار هنری و حجم‌ها استفاده كرد. او می‌گوید: برای این كار مسئولان باید راه را هموار كنند، آنها باید اجازه دهند و برنامه‌ریزی كنند، با این كار می‌توان حتی مردم را نیز برای سرمایه‌گذاری تشویق كرد.
فخیمی در ادامه و تأیید صحبت‌های خود می‌گوید: به عنوان مثال در شهری مثل پاریس مسئولان برای بازسازی ساختمان‌های قدیمی عوارضی دریافت نمی‌كنند. به نظر من نیز مسئولان باید درصدی از بودجه‌های مربوط به ساخت بنا را برای ساخت آثار هنری در نظر بگیرند.
خدادادی نیز در صحبت‌های خود درباره وظایف مسئولان شهری برای توجه بیشتر به آثار حجمی به موضوعات مختلفی اشاره می‌كند. او به نقاط ضعف و قوت اشاره كرده و می‌گوید: درباره این موضوع و نقش مسئولان باید به چند نكته اشاره شود.
متولی اصلی زیبایی شهر و نمای آن سازمان زیباسازی شهرداری تهران است. نقاشی‌های دیواری كه تا چند سال قبل اجرا می‌شد و محدود به چند اثر كلیشه‌ای و تكراری بود را به یاد بیاورید و آنها را با آثار فعلی مقایسه كنید. الان بسیاری از كارها زیباترند و حدود ۲۰ تا ۳۰ اثر ارزشمند روی دیوارها داریم. آثار حجمی هم در این چند سال ارائه شده‌اند.
حدود ۷۰ مجسمه برای دو سال تعداد كمی نیست اما همان‌طور كه گفتم تهران شهر بزرگی است و نیاز به چند هزار مجسمه و اثر هنری دارد. عضو هیأت علمی دانشگاه هنر به مشكلات هم اشاره كرده و می‌گوید: ما به ایرانی بودن افتخار می‌كنیم و قصد مقابله با تهاجم فرهنگی را داریم. كار فرهنگی كار یك سال و دو سال نیست.
باید بذرپاشی كنیم تا در آینده نتیجه بگیریم. اگر می‌بینید كه در شهری مثل پاریس تعداد مجسمه‌ها و آثار هنری زیاد است از هنردوستی مردم نیست. مسئولان باعث شده‌اند تا درك مردم بالا رود. اگر هنر حجمی ما شناخته نشده است هنرمندان مقصر نیستند. آیا مسئولان سعی كرده‌اند كه این افراد را به جهانیان معرفی كنند؟
پروفسور فخیمی نیز در این باره می‌گوید: ما بالفطره ضعیف نیستیم. آثار خوبی در این چند سال عرضه شده‌اند اما مسئله اصلی اینجاست كه برای تهیه فرم و حجم هر اثری به افراد خبره مراجعه نشده است. اگر قرار است اثری ساخته شود باید از یك مجسمه ساز كمك بگیرند كه چنین امری تا به حال اتفاق نیفتاده است.
باید این نكته را نیز یادآور شد كه كاربرد مجسمه در فضاهای شهری در كشور ما قدمت چندانی ندارد و همین مسئله می‌تواند یكی از دلایل بی‌توجهی یاكم‌توجهی برخی از دست‌‌اندركاران اجرایی و حتی مردم در زمینه مجسمه‌های شهری باشد.
باید عناصر اصلی شهری را شناسایی كرد و برای هر شهر با توجه به همان عناصر برنامه‌ریزی هنر را انجام داد. امری كه شاید اگر تا به حال انجام شده بود مشكلی در تهیه و اجرای فرم و آثار حجمی نداشتیم. اما به نظر می‌رسد روند تولید آثار حجمی و هنر مجسمه‌سازی در یك پروسه روبه‌رشد شكل گرفته و ادامه خواهد یافت.
خدادادی، عضو هیأت علمی دانشگاه هنر می‌گوید: با وجود اینكه مجسمه‌سازی در ایران سابقه طولانی ندارد و تقریباً نوپا هستیم اما دانشجویان ما بسیار با استعداد هستند. البته آموزش فقط در دانشكده‌ها نیست. ما باید یك صده بسازیم و خراب كنیم تا بدانیم كه چطور مجسمه شهری مطابق با ارزش‌های جامعه خودمان به دست می آید. این روزها سمپوزیوم بین‌المللی مجسمه‌سازی هم در كشور ما در حال برگزاری است و مسئولان شهری بیشتر از گذشته درباره اهمیت آثار حجمی و مجسمه‌ها صحبت می‌كنند.
محمد مهدی عسگرپور، معاون هنری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در نخستین نشست خبری این سمپوزیوم از اهمیت «نگریستن دیگرگونه» به شهرها سخن گفت و هنر حجم‌سازی را یكی از نیازهای مورد مطالبه در شهرها دانست.
حلیمی، دبیر هنری سمپوزیوم هم می‌گوید: هنرمندان حوزه تجسمی به ویژه مجسمه‌سازان در كشور ما آنقدر زیاد شده‌اند كه قابل مقایسه با دوره‌های قبل نیست. این هنرمندان به فضای بزرگتری نیاز دارند تا كار خود را در معرض دید جهانیان بگذارند.
با در نظر گرفتن تمام موارد یاد شده كه نشان از مهیا بودن شرایط مناسب برای توسعه آثار حجمی و مجسمه‌ها در شهر می‌دهد، باید منتظر بود كه هنرمندان و مسئولان با همكاری یكدیگر برای شناسایی هویت شهری و معرفی آن به دیگران تلاش خود را به كار ببندند.