معماری نوین:معماری رنسانس

هنر مند رنسانس ساحری است که طبیعت مادی را می شناسد و به آن عمل می کند در واقع در دوره رنسانس تطبیق معماری با انسان و طبیعت ، به اتکا یا به وسیله دانش ریاضی و تعبیر هایش دوباره مطرح می شود و تمام خصیصه های که یک مبحث زنده را به تدریج دارا شد تا جایی که تناسبات و اندازه ها فضای معماری تابع یک هارمونی کیهانی شدند. در واقع همانطور که لئوناردو داوینچی در رساله خود می نویسد :« برای آنکه نگار گری شایسته آفرینش باشد و مبدا هنر و علم گردد می باید جهانی شود. » که بعدها در قرن نوزدهم بر اساس این گفته انقلاب بزرگی در هنر و معماری پیش آمد .اما آنچه را که می توان در باره معماری رنسانس ایتالیا و اروپا ذکر کرد را به صورت مختصر در متن زیر می توان یافت

«گونه های پر شمار تجربه های معماری سده میانی از دیدگاه معماران رنسانس نکته ای منفی بودو باید جای به شیوه واحدی در آفرینش معماری می داد و باید معطوف به ضابطه ها ومنظومه هاای معمارانه تازه ای می شد که در این دوران جهانی تلقی میشد در این دوران کمک گرفتن از هندسه به عنوان وسیلهای که در روان تر کردن ترکیبهای حجمی فرعی کاربرد فراوان داشت و به طراح کمک می کرد که به کمک اندازه هایی که از پیش درارتباط و در تناسب بایکدیگر سنجیده می شوند در تعیین عناصر فرعی معماری بامشکل روبرو نگردند.و گذری داشته باشند از فضای آکنده از گونه گونی تجربی به فضایی که در آن حساب و نظم در آفرینش معماری حاکم است ، که از طریق استدلالی کردن وو عقلانی کردن معمار یصورت می گرفت و همچنین از روش آفرینش و اجرای واحدهای معماری خاص سده میانه به روشی نوین روی آوردن و در پی آوردهای روابط اجتماعی و حرفه ای معماران بسیار دارای اهمیت بود . معماری رنسانس ایتالیا ، دارای بیانی ویژه است و از ابزاری نو و بس مهم برای مفاهیم خود بهره می برد که مهمترین آن را می توان شکل واقعی دادن به اندیشه فضایی که دارای خصیصه پرسپکتیوی است ،دانست. »
با توجه به مسائل بالا درمعماری رنسانس پنج نوع فرآورده معماری پدیدآمد که می توان به صورت مختصر چنین ذکر کرد
- بناهایی که در طول بررسی معمول بیشتر مورد توجه قرار می گیرنند مانند کلیساها، نمازخانه ها و مقابر . دستورها و قواعد تنظیم و تدوین فضای معماری در این رده ساختمانها ، همه جا به گونه ای آزاد از سنت های موجود و نه در پیروی صرف از آنچه معماران پر توان شکل داده وبه کار برده اند می نمایند .
- همه جا چنین عنوان می شود که فضای معماری در دوران رنسانس ایتالیا، به دست معماران ، به شکل موجودیتی در آمد که ، در درونش ، طراحی معماری ، برنامه ریزی دیدی یا بصری می شد. که تازگی این امر در شکل اجرایی آن بود که بعدها دورنمایی پرسپکتیویه به آن افزوده شد که معماران متناسب با توان نظری خویش ، از آن بهره می گرفتند.
- در این دوران معماران چه در داخل و چه در خارج بنا به دنبال یک وحدت شکلی بودند که در گذر زمان از فضای درونی به بیرون بنا و در باز شناسی روحیه ای که درون بنا را هویت و شخصیت بخشیده و در تطبیق شکلی و معنوی و نمادین آن با روحیه ای از حجم بنا قابل درک تواند بود که چگونگی شکل پوسته میانی این دو ، نقشی اساسی دارد که می تواند نقطه حرکت طراحی معماران این دوره محسوب گردد.

گنبد کلیسای جامع سن پیتر، از آثار معماری دورهٔ رنسانس





معماری رنسانس به معماری اروپا در سده‌های ۱۵ و ۱۶ میلادی (دورهٔ رنسانس) اطلاق می‌شود که از مشخصه‌های آن، نوزایی عناصر فرهنگی روم و یونان باستان بود.


دوره‌های زمانی:

معماری رنسانس آغازین ۱۲۰۰-۱۴۰۰ م
معماری رنسانس میانی ۱۴۰۰-۱۵۰۰ م
معماری رنسانس پیشرفته ۱۵۰۰-۱۶۰۰ م
آثار برجسته:
گنبد کلیسای فلورنس (سانتا ماریا دلفوره)گنبد کلیسای فلورنس (سانتا ماریا دلفوره)
تپه کاپیتول (کاپیتولینه)
کلیسای سن پیتر
بیمارستان کودکان سرراهی (۱۴۲۴-۱۴۱۹ م)
دهلیز کتابخانه لورنس
تمپیه تو (۱۵۰۲-۱۵۰۳م)
کلیسای سانتا ماریا دله کارچری (۱۴۵۸)
ویلای روتوندا
کلیسای سانتواسپیریتو
کاخ شامپور (۱۵۱۹ م)
معبد مالاتستایی (سان فرانچسکو)

مربوط به درس معماری جهان


تا پايان قرن چهاردهم را مورخان جزو قرون وسطا يا سده هاي ميانه به شمار مي آورند . و از قرن پانزدهم تا قرن نوزدهم که دوران ظهور و پيدايش شهر صنعتي است را اين چنين دوره بندي مي کنندقرن پانزدهم و شانزدهم : دوران رنسانس شامل رنسانس نخستين ( قرن پانزدهم ) رنسانس پسين ( قرن شانزدهم ) قرون هفدهم و هجدهم : دوران پادشاهي مطلقه و تقليد از دوره کلاسيک قرن هفدهم و نيمه اول قرن هجدهم : دوره باروک نيمه دوم قرن هجدهم : روکوکو و نو کلاسيک

ما براي اين دو قرن مسامحتاً اصطلاح شهر نو کلاسيک را به کار برده ايم . بنابر اين در اين چهار قرن از تاريخ اروپا مي توان دو گونة شهر را از هم تميز داد:يکم شهر رنسانسي (شهر زيبا) که در قرون 14 و 15 در ايتاليا پديدار شد و بتدريج تا دوقرن بعد با تفاوتهايي مظاهرش به ساير نقاط اروپا رسيد.و دوم شهر نو کلاسيک ( شهر عظمت نما )Neo- classic که در قرون 17 و 18 ميلادي در اروپاي غربي ظهور کرد که دوران رشد ناسيوناليسم ، سلطنت مطلقه، استبداد و امپراطوري است‌‌ با رشد اشرافيت، اختلاف طبقاتي و جنگ ميان حکومتهاي ملي نوظهور شناخته مي شود.





شهر رنسانس(شهر زيبا) با آغاز قرن پانزدهم قرون وسطا کاملا به پايان رسيد . در اين قرن در ايتاليا دوره اي از تمدن بشري آغاز مي شود که به آن رنسانس (Renaiscence) يا نوزايي مي گويند . در اين دوره علاقه به هنر و فرهنگ رم و يونان باستان مجددا احيا شد و هنرمندان و متفکران آثار آن دوره را جستجو کرده مي يافتند و مورد تقليد قرار مي دادند . رنسانس از نظر لغوي به معناي تجديد حيات و تولد مجدد مي باشد . احياي مجدد علاقه به صور مختلف هنر کلاسيک يونان و رم باستان و استفاده از آنها به عنوان الهام بخش نقاشي ،‌مجسمه سازي ،‌معماري و شهر ساز ي اروپايي نتيجه اين حرکت بود . دوره رنسانس در تاريخ شهر نشيني با آغاز اين حرکت در اوايل قرن پانزدهم در ايتاليا شروع و تا پايان قرن هجدهم ادامه مي يابد . شهر سازي رنسانس بتدريج از ايتاليا به ساير کشورهاي اروپايي گسترش يافت . هفتاد و پنج سال طول کشيد تا اين سبک شهر سازي و معماري به فرانسه برسد و 85 سال بعد از آغاز رنسانس اين سبک شهر سازي و معماري در انگلستان رايج شد . رنسانس در فلورانس آغاز شد . جائي که يک مو قعيت خاص اجتماعي با وضعيت طبيعي کشور و مردم و رسوم خاص تاريخي آن انطباق يافته بود . موقعيتاجتماعي عبارت بود از دولتشهري بيش از حد ثروتمند و مقتدر که در آن خانواده هاي اعيان ،‌مشوقين فعال هنر بودند. اين تجار ثروتمند بيش تر به جنبه عملي زندگي توجه داشتند . حکام دوک نشين هاي ثروتمند ايتاليا تصميم گرفتند رفاه و قدرت خود را با پيشرفت شهرهايشان نشان دهند. درگير فعاليتهاي فکري و هنري شدند . نهضت زيبا سازي شهر در گرفت . خانواده هاي اعيان فلورانس ، ونيز ،‌رم ،‌لمباردي مايل به زيبا کردن شهرهاي خود بودند . خانواده هاي مديچي Medici و بورگياس Borgias کاخ هاي جديدي براي خود ساختند . نوعي فرماليسم پيدا شد شکل اصلي شهر تغيير نکرد ،‌اما ساختمانها با نما ها و عناصر کلاسيک تزئين شدند . پاپ مجددا در رم مستقر شد . کار روي کاخ واتيکان آغاز شد . پاپ جوليوس تصميم گرفت که به جاي کليساي قديمي باسيليکاي سنت پيتر ( پطر مقدس ) کليساي بزرگ و جديدي بسازد که مرکز مسيحيت باشد . تب هنر همه جا را فرا گرفت . کليسا ، شاهزادگان تاجر پيشه و پادشاهان همه هنر دوست و هنر پرور شدند . در اثر افزايش تقاضا و با لا رفتن سطح کار ،‌کارهاي هنري تبديل به حرفه شدند . در عين حال تقسيم کار کم بود و ابتکار و خلاقيت فردي در اوج هنر و علم تجربي دست در دست هم پيش مي رفتند .مثلاً نقاشان روي گچ رنگهاي خود را خود مي ساختند رنگهاي اين نقاشي ها که فرسکو fresco خوانده مي شوند پنج قرن بر ديوارهاي گچي دوام آورده اند. نمونة بارز ترکيب اختراعات علمي و خلاقيت هنري لئوناردو داوينچيLeonardo Davinci بود . وي همه کار مي کرد . از نقاشي و طراحي شهر گرفته تا مهندسي نظام ،‌در اين دوران ديگر مثل قرون وسطا هنرمندان گمنام نبودند بلکه نام و نشان آنها بر آثارشان حک مي شد و به عنوان سازنده آن آثار شهره مي شدند . پس در اين دوران معماران شهرسازان و هنرمندان بسياري را مي شناسيم که تحت حمايت شاهان و اشراف تاجر پيشه قرار گرفتند . هنرمنداني مثل داوينچي ،‌ ميکل آنجلو Michel Angelo ، ‌رافائل ،‌برونه لشي Brunelleschiآلبرتي و ديگران . شهر سازان دوره رنسانس از سه عنصر اصلي براي طراحي شهر استفاده مي کردند :1- خيابان اصلي مستقيم 2- مناطق با شبکه شطرنجي 3- فضاهاي بسته يا ميدان ((Piaza /Plaza ). در تمام قرون وسطي از خيابانهاي پهن و مستقيم و معابر موازي که شبکه شطرنجي را به وجود مي آورد خبري نبود . اين خيابانها و کوچه هاي مستقيم و ميدانهاي پر شمار به شهر شکوه مي دادند و رفت و آمد وسايل چرخد ا ر را، که کم کم زياد مي شدند، آسان مي کرد . شهر دوباره عظمت دوران امپراطوري را به دست مي آورد . هنر رنسانس هنر آرامش و زيبايي است . آثار اين دوره همه در نهايت کمال هستند . اثري از منع و اجبار يا آشفتگي و نا آرامي در اين کارها به چشم نمي خورد . مطمئنا اگر اين آرامش و رضايت عالي را زيباترين تجلي روح هنري آن عصر بدانيم راه اغراق در پيش نگرفته ايم . توجه خاصي به تقارن و طراحي ديده مي شد .ساخت عناصر يک پروژه شهر سازي بمنظور ايجاد ترکيبي متوازن حول يک يا چند محور اصلي مورد توجه بود . حفظ تقارن گاه به حد مضحک و مسخره اي مي رسيد .چنانکه در پياتزا دل پو پو لو يا ميدان مردم (Piazza del popolo) در رم ،‌دو کليساي مشابه در دو سوي يک ميدان بناشده است . واضح است که دوکليسا قرينه و مثل هم در دو طرف يک ميدان هيچ کارکردي ندارد . اما شهر ساز رنسانسي به تقارن و قواعد طراحي بيشتر اهميت مي داد تا کار ايي .براي همين به او فرماليست مي گوييم . در واقع شهر مثل کاخهاي اشراف و کليسا يک اثر هنري بود . معناي زيبا سازي و شهر زيبا همين بود و البته چنين برداشتي از شهر کاملاً تازگي داشت. اين تقارن آرامش و زيبايي بازتاب چه شرايط اجتماعي بود ؟ گوي چارديني Gui Ciardini مورخ قرن شانزدهم فلورانس عهد لورنتسو Lorenzo را که ايام کودکي خود را در آن سپري نموده چنين توصيف مي کند "« شهر در آرامش کامل بسر مي برد . شهروندان منتفذ با هم متحد بوده و چنان مقتدر بودند که هيچکس جرات و جسارت مقابله با آنها را نمي يافت . ايام و اوقات مردم در جشن و سرور مي گذشت . توليد مواد غذايي فراوان و تجارت شکوفان بود . به علت توجهي که به علم و هنر مي شد مردان باهوش و توانا در کارها و امورشان ياري مي شدند . در حاليکه درون شهر آسايش و آرامش حکمفرما بود شهر در جهان خارج از شهرت و افتخار بسيار برخوردار بود" . در قرن شانزدهم در شهرهاي پر شمار اروپاي غربي و بويژه دولتشهرهاي ايتاليايي طبقه ثروتمندي از استاد کاران پيدا شدند . شهر هاي رنسانس مثل فلورانس شروع به ساختن بناهاي بزرگ کردند .احياي علاقه به سبک کلاسيک ، رعايت تقارن و پرسپکتيو و تناسب تاثير عميقي بر ساختمانهاي عمومي و خصوصي داشت . استعداد هاي هنري آن زمان مثل ميکل آنجلو ،‌لئوناردو داوينچي در خدمت زيبا سازي قرار گرفتند لئوناردو سفارشها يي در مورد طراحي شهري بر عهده گرفت . دولتشهرهاي مرفه دوره رنسانس طراحي شهري داشتند . تاثير دوران کلاسيک به صورت خيابانهاي سر راست و ميدانهاي مستطيلي قابل ملاحظه بود . شهرهاي اوليه قرون وسطايي حالت نيمه روستايي داشتند ،‌اما شهرهاي دوره رنسانس در قرون شانزدهم و هفدهم ايده اولوژي اومانيستي ( انسانگرا ) [1] را منعکس مي کردند و به فرهنگ شهري خود مي باليدند . منظور از اومانيسم در شهر سازي همين است که شهر همچون يک محصول دست ساخت انسان که همه جايش تحت کنترل انسان در آمده فهميده شد . در حالي که پيش از آن در قرون وسطي شهرها فروتنانه در دل طبيعت جاي مي گرفتند و هيچ شکوه و جلالي نداشتند وکمترين تاثير را بر محيط مي گذاشتند. شهروند قرون وسطي به اين جهان اهميتي نمي داد و زيبايي را در آن جهان جستجو مي کرد .پس ديرها پر مشتري بودند و کوي ها وبازاره حقير و فقير.اما شهروند شهرهاي مرفه قرون چهارده و پانزده اروپا و دير تر ساير نقاط اروپاي غربي به دنبال زيبايي و سلطه بر طبيعت بود اگر بخواهيم خلاصه کنيم بايد بگوييم که بزرگترين ويژگي شهرسازي دورة رنسانس اروپا نگاه به شهر همچون يک مادة مصنوع دست بشر ويک اثر هنري است که بايد در خدمت زيبايي و زندگي زيبا در اين جهان باشد . پس اگر قرار بود آبي جاري شود از کوزه اي که مجسمة دختر روستايي بر دوش خود داشت جاري مي شد واگر اختلاف سطحي بود حتماً با پله هاي زيبا تزئين مي شد .بوته ها قيچي مي شدند تا هم اندازه شوند و شکل هندسي بگيرندو کوچه ها ي مسکوني. به ميدانهاي کوچک پرگل و مجسمه ختم مي شدند. در شهرهاي اوليه اي که رنسانس از آنجا شروع رشد رفاه ورونق وصلح ناشي از رونق تجارت با بيزانس و شمال آفريقا وجهان اسلام برقرار بود و اختلاف طبقاتي کم بود پس زيبايي تقريباً براي همه بود .اما دوقرن بعد اوضاع کاملاً متفاوت شده بود شهرهاي قرن شانزدهم تسلط اقتصادي و فرهنگي بيشتري بر نواحي روستايي يافتند . اما دولتشهر خود مختار و مستقل از حکومت ملي رو به نابودي گذاشت . پادشاهان و شهروندان براي تضعيف قدرت اشرافيت محلي متحد شدند . بورژواها براي شاهان نيرو و پول تامين مي کردند تا بجنگند و د رمقابل شاهان شهروندان را از حقوق بيشتري برخوردار مي کردند . پس از آنکه شاهان لردها ( فئودالهاي محلي ) را تحت فرمان در آوردند ،‌متوجه شهرهاي مرفه شدند و کم کم شهرها جزيي از کشور شدند و استقلال خود را از دست دادند . حال دولت ملي به واحد جغرافيايي اصلي اروپا تبديل شد . در مقابل شهرها نيز مزاياي اقتصادي بزرگي به دست آوردند . حالا مراکز دولت و بازار ملي بودند ، نه جزيره هايي پراکنده درون سرزمين فئودال ها . جاده هاي بهتر و امن تر ،‌حمل و نقل سريع تر و ارزان تر کالا ،‌نواحي بازار وسيعتر قوانين يکسان ‌،واحد پول مشترک و اوزان و مقياسات واحد همه اينها توليد و تجارت را تقويت کردند و بر اهميت شهرها افزودند .