روش‌های جایگزین نقاشی دیواری در نماسازی ساختمان‌ها

علیرضا رنجی‌پور

آیا می‌شود روی همه دیوارهای شهر را نقاشی‌ کشید؟ نقاشی‌ها رئالیستی، شعاری و حتی سورئالیستی؟ آیا نمی‌توان در بحث ساماندهی جداره‌های آزاد شهری به گزینه‌های دیگر هم مثل فضای سبز عمودی فکر کرد؟ آیا نمی‌توان به روال معمول در شهرهای بزرگ از این سطوح استفاده تبلیغاتی کرد؟ آیا بهتر نیست چند تایی را نقاشی بکشیم، چند تایی را برای تبلیغات و فضای سبز استفاده کنیم، بقیه را سیمان سفید کنیم و «بگذاریم که شهر نفس بکشد»؟

یافتن پاسخ دقیق به این سؤالات البته بدون در نظر گرفتن‌ محدودیت‌های مختلفی که در اداره شهر وجود دارد، ممکن نیست. اما می‌توان صرفنظر از این محدودیت‌ها، فقط از زاویه منظر شهری به این ظرفیت‌ها فکر کرد و از راهکارهای علمی و تجربه‌شده‌ای سخن گفت که کیفیت منظر یک شهر را که مستقیماً روی کیفیت زندگی شهروندانش تاثیر می‌گذارد، ارتقا می‌دهد.

در خیلی از کشورهای اروپایی، شهرها مشکل و معضل جدی به اسم جداره آزاد ساختمان‌ها در شهر ندارند. قوانین شهرداری در خیلی از این شهرها به گونه‌ای است که هر ساختمان باید برای چهار سطح جانبی‌اش چاره‌ای بیندیشد و هر چهار سطح را طبق قاعده و قانونی نماسازی کند. در واقع میان ساختمان‌ها فضایی تعریف شده که در حیاط یا حصار هر خانه قرار می‌گیرد و معماران و صاحبان خانه‌ها چاره‌ای ندارند جز اینکه هر چهار سمت را نما کنند.

اما در خیلی از جاهای دیگر دنیا، حتی در ممالک پیشرفته، اوضاع این گونه نیست. قوانین شهرداری اجازه داده که خانه‌ها با فاصله یک درز انبساط چند سانتی‌متری در جوار هم ساخته شوند و دیوار به دیوار هم بچسبند. قاعدتاً در چنین شرایطی هیچ نیازی به پوشش نمای جداره‌هایی که قرار است به هم بچسبند وجود ندارد. همین که دیوار عایق داشته باشد و یک لایه اندود ماسه و سیمان رویش کشیده باشند، کافی است و نیازی به کار اضافه وجود ندارد. در شهرهای ما اوضاع جداره‌های ساختمان عمدتاً به شیوه دوم است. یعنی غیر از یک یا نهایتاً دو جداره و نما که در واقع فصل مشترک هر ساختمان با شهر محسوب می‌شوند، باقی جداره‌ها، جزو جداره‌های آزاد به شمار می‌روند و به دلیل مجاورت با ساختمان‌های دیگر، نیاز به هیچ پوشش و کاری روی آنها نیست.

در خیلی از کشورهای اروپایی، شهرها مشکل و معضل جدی به اسم جداره آزاد ساختمان‌ها در شهر ندارند. قوانین شهرداری در این شهرها به گونه‌ای است که هر ساختمان باید برای چهار سطح جانبی‌اش چاره‌ای بیندیشد و هر چهار سطح را طبق قاعده و قانونی نماسازی کند. در واقع میان ساختمان‌ها فضایی تعریف شده که در حیاط یا حصار هر خانه قرار می‌گیرد و معماران و صاحبان خانه‌ها چاره‌ای ندارند جز اینکه هر چهار سمت را نما کنند.

وقتی ساختمان‌ها در جوار همدیگر با هم اختلاف ارتفاع پیدا می‌کنند، این جداره‌ها بیرون می‌زنند و با سطوح زبر سیمانی خود را نشان می‌دهند. در واقع خود را به شهر تحمیل می‌کنند و هر چقدر تنوع ارتفاع ساختمان‌ها بیشتر باشد، سیطره بصری این جداره‌ها هم بیشتر است. جداره‌های آزاد شهری البته فقط محدود به ساختمان‌ها نیستند، بلکه وقتی به جداره‌های آزاد اتوبان‌ها، تاسیسات شهری و... هم فکر می‌کنیم، تازه متوجه می‌شویم که شهر، چقدر دیوار و سطح بلاتکلیف دارد. اما آیا می‌شود چاره‌ای برای این سطوح اندیشه کرد و نسخه‌ای برای این دیوارها پیچید؟

چهار روش برای ساماندهی این سطوح در دنیا باب است: اول نماسازی کاذب، دوم: نقاشی روی سطوح، سوم: استفاده از تبلیغات عمودی محیطی و چهارم فضای سبز عمودی که همه اینها اگر حساب‌شده باشد و بدون افراط و تفریط، می‌تواند در جهت بهبود کیفیت منظر شهری و طبیعتاً بهبود کیفیت زندگی شهری پیش برود و البته اگر حساب‌شده نباشد هیچ شکی وجود ندارد که همه اینها به سمت نابسامانی هر چه بیشتر منظر شهری خواهد رفت.

نقاشی دیواری: نقاشی‌های دیواری در همه دنیا امری مرسوم است. آن قدر که این روزها یکی از پرطرفدارترین ایمیل‌هایی که بین دوستان دست به دست می‌چرخد، نقاشی‌های خلاقه‌ای است که هنرمندان روی دیوارها و جداره‌های آزاد نقش کرده‌اند. هماهنگی بصری این نقاشی‌ها با محیط و برخورداری از تناسبات زیبایی‌شناسانه در دو حوزه هنرهای تجسمی و معماری منظر شهری مهم‌ترین ویژگی است که باید این نقاشی‌ها داشته باشند. به جز این باید از ترافیک این نقاشی‌ها خودداری کرد، چراکه حتی بهترین نقاشی‌ها هم وقتی همه سطوح آزاد یک شهر را اشغال کنند، نه‌تنها کیفیت منظر شهری را بهبود نمی‌بخشند، بلکه باعث افت کیفیت بصری شهر هم خواهند شد. این نکته را می‌توان در برخی از خیابان‌های تهران دید.

نماسازی کاذب: نماسازی کاذب را هم می‌شود از همین زاویه نقاشی‌های دیواری دید، با این تفاوت که متولی نقاشی دیواری شهرداری است و متولی نماسازی کاذب، معمار و صاحب ساختمان. این نماسازی می‌تواند هم ساده مثل کشیدن سیمان رنگی روی سطح آزاد باشد و هم پیچیدگی‌های فنی و هنری و بازیگوشی‌های حجمی داشته باشد.

[b]نمونه‌ای از فضای سبز عمودی و تبلیغات محیطی روی دیوارها

فضای سبز عمودی: استفاده از فضای سبز عمودی هم یکی از مناسب‌ترین ارهکارهایی است که از چند جهت فایده دارد که ساده‌ترینش زیبایی و ارتقای کیفیت منظر شهری است. فضای سبز عمودی اگر حساب شده باشد، می‌تواند به عنوان عایقی هم برای دیوار عمل کند و موجب جلوگیری از هدررفت انرژی از طریق دیواره‌های ساختمان شود. فضای سبز عمودی، چیزی فراتر از تصویر آشنای پیچک‌های دیواری نیست که تا همین چند سال پیش دور خیلی از ساختمان‌های بلند پیچیده بودند. فقط تنوع و تکنیک‌های استفاده از آن بیشتر شده.

استفاده تبلیغاتی: تبلیغات محیطی اگر درست و بجا و به اندازه باشد، یک بازی چند سر برد برای همه است. چه برای سفارش‌دهندگان جهت بهره‌مندی از مزایای اطلاع‌رسانی، چه برای مدیران شهری به سبب درآمدزایی و بهبود کیفیت منظر شهر و چه برای شهروندان از هر دو زاویه. در دنیا نمونه‌های زیادی از تبلیغات خلاقانه محیطی هر روز اتفاق می‌افتد که خیلی اوقات ما به آنها با دیده حیرت نگاه می‌کنیم. خیلی ساده این اتفاق‌های خلاقانه می‌تواند در شهرهای ما هم می‌تواند رخ دهد و جداره‌های آزاد شهری یکی از ظرفیت‌هایی است که می‌توان برای این منظرو از آنها استفاده کرد.

نمونه هایی از نقاشی روی دیوار

نمونه هایی از فضای سبز عمودی

عالیه ممنون