از حرف تا واقعیت؛ رعایت حقوق شهروندی مبنای طراحی شهری

شهر امروزی به عنوان محل پیدایش اجتماع افراد، سکونتگاه ها و جایگاه شهروندان است. دراین بین حقوق شهروندی مورد تقویت و حمایت روابط و تعاملات نهادهای درون شهری است. به عبارتی دیگر اگر حقوق شهری را مبنایی برای روابط مردم با شهرداری، تکالیف آنان در برابر یکدیگر، اصول، اهداف، وظایف و روش کار آنها، همچنین نحوه اداره امور شهر، کیفیت و نظارت شهرداری بر رشد موزون و هماهنگ شهر بدانیم، این حقوق را می توان متضمن حقوق شهروندان در قالب مفاهیمی همچون ایمنی، رفاه، آسایش روحی، سلامت روانی و عدالت شهروندی دانست. ساختمان های مسکونی، فضای سبز، ادارات، نهادهای اجتماعی، اماکن ورزشی، مدارس، بیمارستان ها و… عناصر تشکیل دهنده فضای شهری محسوب می گردند. بنابراین مدیریت شهری باید رابطه مناسبی بین عناصر مختلف موجود در شهر ایجاد نماید.

در اجرای هر پروژه ساختمانی ظاهر، محوطه و نمای آن، همیشه مورد توجه مهندسین و کارفرمایان بوده است هر مالک و کارفرمایی با توجه به تمکن مالی وشرایط فنی ساخت پروژه، دغدغه زیبایی، منحصر به فرد بودن و استفاده از المان های خاص و جدید را دارد. این مطلب به تنهایی مسئله نامناسبی نیست اما باید توجه داشت که هر مستحدث جزئی از بدنه کوچه، محله، خیابان و شهرماست. مسئله ای که همیشه در طراحی پروژه های مختلف شهری مغفول مانده است عدم توجه به تأثیر هر جزء از شهر به اجزای دیگرآن است.

امروزه در بسیاری از کشورها علاوه بر مطالعه درباره نما سازی‌ها، معماری‌، نحوه و جانمایی خدمات و مبلمان شهری، به مطالعه اثرات شکل محله‌های مختلف زندگی انسان مثل محله‌های کم ارتفاع و ویلایی، آپارتمانی، فقیرنشین و غیره بر پیدایش الگوهای رفتاری می‌پردازند. همینطور مدیریت شهری بسیاری از شهرهای دنیا با محوریت موضوع روانشناسی شهر؛ محیط و منظر شهری به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که از میزان اثرات مخرب بر روان ساکنان شهرها بکاهند اما مدیران شهری ما کمترین توجه ممکن را به این موضوع ندارند.

اگر نگاهی به ساخت ساختمان های قدیمی در گذشته و بخصوص بسیاری از شهرهای ریشه دار فرهنگی کشورمان بیندازیم به این نکته پی میبریم که خارج از امکانات و مصالح موجود در آن زمان، به مواردی همچون میزان ارتفاع، نما ونزدیکی به عناصر طبیعی مثل گیاهان، درختان و غیره توجه شده که مطمئنأ نتایج روانی مثبتی را در پی داشته است. مطالعات انجام شده بروی شهر نشینان امروزی، نشانگر عدم توازن در زندگی شهری و اثرات مخرب آن بروی رفتارهای اجتماعی می باشد.

همانگونه که خانه تنگ و تاریک و غیر استاندارد موجب دلتنگی، زود عصبانی شدن ساکنین و رنگ های تند ونامناسب در آن سبب تند خویی و تحریک پذیری انسان می گردد به همین تناسب شهر زیبا، محله یکدست  و تطابق فرهنگی ساختمان ها در یک منطقه می تواند موجب آرامش روحی و جسمی افراد آن منطقه گردد.. حال تصور کنید منزل شما ساختمانی ۲ یا ۳ طبقه با نمایی معمولی و ساده باشد در مجاورت آن آپارتمانی با ارتفاع بلند و نمایی آنتیک و ساختار پیچیده قرار گیرد حاصل این ساختار ناهماهنگ چه خواهد بود؟ بله، میتوان یأس وسرخوردگی و تنش های فکری و روحی را  برای اهالی ساختمانی که ساختار ساده تری دارد متصور بود. با بسط این مثال ساده به فضای شهری براحتی می توان دریافت که دید روانشناسانه وجامعی در طراحی شهرها در کشورمان وجود ندارد وهمین مطلب سبب عدم تطابق و هماهنگی در سیمای شهر و در نتیجه ضایع شدن حقوق شهروندی مردم گردیده است.

البته اهمیت حقوق شهری را باید در تدوین قواعد و مقررات برنامه ریزی و مدیریت شهری جستجو کرد تا شهروندان از اثرات مثبت ناشی از از قانونمند کردن زندگی شهری بهره مند شوند.

امید است مسئولین شهری  با نگاهی جامع و فنی و روانشناسانه تر  به توسعه زیرساخت های شهری، به سمت یک الگوی مناسب جهت دستیابی به محیط زیبا و متعادل شهری که باعث افزایش کیفیت زندگی شهروندان نیز گردد حرکت کنند نکته ای که متضمن حقوق شهروندی شهروندان نیز خواهد بود.

مطالب فوق را می توان در یک جمله خلاصه کرد که نظام طراحی شهری بایستی برمبنای حقوق شهروندی باشد.