۱۳۸۹-۱۲-۱۱، ۰۳:۰۴ عصر
زانو زدن والرین امپراطور روم بر پای شاپور اول پادشاه مقتدر ساسانی
در زمان شاپور اول ( 239 تا 270 میلادی ) پادشاه ساسانی سه امپراطور روم به ایران حمله ور شدند . یکی گردیانوس جوان بود که در سال 242 میلادی کشته شد . دیگری فیلیپ عرب بود که در برابر شاپور ناچار به تسلیم شد و قبول کرد که سالیانه به ایران برای حملاتی مکرری که به آنجا نموده بود و خساراتی که وارد کرده بود باج بدهد . سوم والرین بود که در سال 242 میلادی با 70 هزار سرباز و امیر و سناتور رومی اسیر ایرانیان شد . شاپور این پیروزی بزرگ را در چندین مکان حجاری نمود تا درس عبرتی برای آیندگان گردد . شاپور در کتیبه ای که در کعبه زرتشت به سه زبان نوشته است میگوید : " والرین با سپاهی که مشتمل بر 29 گروه جنگی اروپایی بود و به 70 هزار نفر سرباز بالغ بود به جنگ ایران آمد . در اطراف الرها و ادسا جنگ بزرگی بین ما و امپراطور والرین در گرفت . ما با دستهای خویش والرین را اسیر کردیم ! فرماندهان - استانداران - سناتورها و افسران رومی را به اسارت گرفتیم و همگی آنان را به ایالات ایران منتقل نمودیم . " این صحنه پیروزی شاپور از زیباترین نقش های برجسته ایران است که از حادثه ای غرور آفرین حکایت میکند و مایه سرافرازی ایرانیان میباشد شاپور با تاج پادشاهی که به صورت کنگره ای است و جامه ای آراسته سوار بر اسب تنومدی است که جلوی او فلیپ عرب امپراطور باج گذار رومی زانو زده و خم شده است . پادشاه ایران یک دست خود را به طرف او دراز کرده تا نشان از قبوا باج او شود . فلیپ در این نقش با تاج رومی و بالاپوشی که بروی دوشش قرار دارد چنان نمایش داده شده که گویی با شتاب به سوی اسب پادشاه ایران دویده و زانو زده است . والرین هر دو دست خود را به نشانه بخشش به جلو دراز کرده . عظمت پادشاه ایران و بزرگی او در تاج - دستبند و طرز آرایش مویش که چین دار است و بر شانه های افتاده است و همین طور از زین و لگام اسب مغرورش به وضوح دیده میشود . کنار دیگر شاپور امپراطور دیگری دیده میشود . که پادشاه ایران مچ دست او را به نشانه اسارت گرفته . پشت سر اسب پادشاه ایران تصویر موبد بزرگ کرتیر دیده میشود که کلاهی بیضی شکل مزین به نشان قیچی به سر دارد و انگشت سبابه دست راست اش را به نشانه احترام به سوی شاپور دراز کرده است و گردن بندی مرواریدی آراسته شده به گردن دارد و بالاپوشی با سنجاقی در جلوی سینه می باشد . این کتیبه نقش دار ساسانی یکی از هنرمندانه ترین نقوش باستانی ایران است که وضح و سادگی و زیبایی آن به راحتی نشانگر عظمت و افتخاری پادشاهان گذشته است .
قلعه يزد گرد ساسانی , دالاهو , کرمانشاه
مجموعه بناهای يادمانی قلعه يزدگرد در هجده کيلومتری سه راهی ريجاب به سرپل ذهاب قرار دارد. اين مجموعه با وسعت تقريبی چهل کيلومتر مربع از سمت شمال غرب با پرتگاه تندی به جلگه ذهاب و از طرف شمال و شرق به صخره های پلکانی دالاهو محدود می شود. بر اساس اولين تحقيقات و کاوش های باستان شناسی در اين منطقه و بر طبق گچ بری های مکشوفه از بنای معروف به «گچ گمبد» زمان ساخت اين مجموعه به دوره ساسانی نسبت داده شد. اما کاوش های بعدی در اين منطقه نشان داد بسياری از مجموعه بناهای اين محوطه متعلق به به اواخر دوره اشکانی است. اين مجموعه شامل چند محوطه است:
ديوار گچ: خطی از استحکامات به طول دو و نيم کيلومتر و عرض دو تا چهار متر است و با قلوه و لاشه سنگ به همراه ملاط گچ ساخته شده است. سرتاسر نمای خارجی اين ديوار با مجوعه ای از برج های نيم دايره ای شکل تقويت شده است.
آشپزخانه: در انتهای پايين ديوار مجموعه ای از استحکامات قرار دارد و به احتمال زیاد محل استقرار سربازان بوده است.
دروازه: دو برج منفرد در ابتدای ديوار دفاعی قرار گرفته است. اين مکان دروازه خوانده می شود.
جای دار: در حال حاضر اين محوطه بين باغ های روستای «زرده» قرار دارد. آثار بر جای مانده در اين محوطه نوعی استحکامات دفاعی با ديوارها و برج های تعبيه شده در آن را نشان می دهد. اين بنا احتمالاً ترکيبی از دژ قلعه برای کل محوطه بوده است.
تپه رش: در سطح اين محوطه مقدار زيادی سفال از دوره های مختلف به دست آمده است.
قلعه يزدگرد: اين بنا در يکی از بلندترين ارتفاعات قرار دارد. اطراف اين قلعه را حصاری با برج های نيم دايره ای شکل احاطه کرده است. قطر اين برج ها بن دو تا شش متر است و با فاصله شش تا شانزده متر از يکديگر قرار گرفته اند.
گچ گمبد: اين محوطه که به نام «ميدان» نيز شناخته می شود دارای وسعت تقريبي 800×400 متر است. اطراف اين مجموعه را حصاري با برج های نيم دايره ای شکل در بر گرفته است. در قسمت جنوبی آن پرديس و در قسمت شمالی آن کاخی به چشم می خورد و تزيينات گچی بسياری از داخل آن به دست آمده است.
قلعه داور: اين بنا در داخل روستای «بان گمبد» قرار دارد. کاوش های باستان شناختی نشان داده است که اين بنا آتشکده ای از دوره ساسانی بوده و در اويل اسلام با الحاق فضاهايی به آن تبديل به کارگاه شيشه گری شده است.
نقاره خانه: اين بنا در شمال شرقی بنای قلعه يزدگرد و بر روی ارتفاعات قرار دارد. اين بنا برج ديده بانی بود.
آشياب: اين بنا در شمال غربی بنای قلعه يزدگرد و بر روی ارتفاعات قرار گرفته است. اين بنا نيز برج ديده بانی بود.
کاخ شاهنشاه اردشير پاپکان , پارس
در 104 کیلومتری از شهر شیراز و جنوب غربی آن شهر و 20 کیلومتر بعد از فیروز آباد قرار دارد کاخ اردشیر یا همان آتشکده نام دارد . استخری جغرافی نویس سده چهارم قمری مینویسد آتشکده برزگ کاریان نزدیک برکه ی جور و آن را بارین خوانند . ایرانشناسان این مکان را کاخ اردشیر دانستند . این آتشکده ( کاریان ) یا همان آذرفنبغ یکی از آتشکده های بزرگ دوره ساسانی و ویژه موبدان بزرگ بوده است . این بنا شامل سه تالار گنبد دار بسیار بلند که دو تالار آن تقریبا سالم و سومی نیمه ویران است . این کاخ دارای حیاط و شمار زیادی اتاق و ایوان است . مصالح بکار رفته شده در آن سنگ لاشه و ملات گچ است . که بعد از گذشت بیش از 1800 سال هنوز پابرجاست . ارتفاع و ابعاد این کاخ و تالارهای آن به گفته تاریخ شناسان در زمان خود بی نظیر و برای نخستین بار در جهان بوده است . برکه ای جوشان جلوی بنا بوده است که با پلکانی به داخل آن راه میافتند .
اردشير پس از گسترش فرمانروائي خود در خاك پارس و كرمان و نواحي كرانه درياي پارس، پيش از شكست اردوان پنجم واپسين شهريار اشكاني، در فيروزآباد كاخ و آتشكده‌اي بساخت. كاخ فيروزآباد نخستين بناي طاقدار سبك ايراني و كار معماران و مهندسان ايراني است كه از دوره‌هاي باستاني بجا مانده است و در اين شهر بهتر از هر جاي ديگر معماري عالي زمان ساسانيان را مي‌توان بخوبي ديد و شناخت. پس از آن در سروستان و بيشاپور كازرون، البته پس از ايوان و طاق مدائن .
اردشير شهرهاي ديگري در حوزه شاهنشاهي ايران ساساني ساخته است، كه در تاريخ بلعمي چند تائي از آنها را باين شرح نام برده است: «به پارس شهر جور و آنرا «اردشير خوره» نام كرد، و شهري ديگر بنام «رام اردشير» و ديگر هم آنجا نام وي «ريواردشير»، و بناحيت اهواز شهري بنا كرد نام او «هرمز اردشير» و آنرا «سوق‌الاهواز» خوانند، و به سواد شهري بنا كرد نام آن «به اردشير» و آن به عربي «مدائن» است و «ايساباد اردشير» و آنرا «كرخ ميسان» خوانند و به بحرين شهري بنا كرد نام آن «بوذر اردشير» و امروز آنرا خّره خوانند». فردوسي شهرهاي اردشير را اينطور بيان كرده است .
هوا خوشگوار و بر از آب كش به گيتي مرا شارسان است‌شش
هوا مشكبوي و به جوي آب‌شير يكي خوانده‌ام خّره اردشير
گر آن بر سوي پارس كردم‌گذر چو رام‌اردشير است شهري‌دگر
كه گردد زيادش ، جوانمرد پير دگر شارسان اورمزد اردشير
پر از مردم و آب و سود و زيان كزو تازه شد كشور خوزيان
پر از باغ و پر گلشن و آبگير دگر شارسان بركه اردشير
پر از چشمه و چارپا و نبات دود ربوم بغداد و آب فرات
چو از من سخن بشنوي يادگير كه خواني بنا پادشاه اردشير
بيستون يادگار شاهنشاه داريوش بزرگ هخامنشي , کرمانشاه
محوطه باستانی و مقدس بیستون در طول 5 کیلومتر و عرض 3 کیلومتر در شرق استان کرمانشاهان قرار دارد و یکی از معتبرترین آثار باستانی جهان میباشد . که در سال 85 در لیست آثار برجسته جهانی در یونسکو ثبت گردید . این محوطه آثاری از پیش از تاریخ تا حکومتهای اسلامی در خود جای داده . آثاری همچون : غارشکاچیان - مر خریل - مر تاریک - مر آفتاب - مر دودر - تپه نادری - سراب بیستون - جاده حاشیه سراب - بقایای گورستان قدیمی - دژ تاریخی مدفون - نیایشگاه شانشاهان ماد - نقش برجسته داریوش بزرگ - مجسمه هرکول - نقش برجسته میتریدات دوم شاهنشاه اشکانی - نقش برجسته گودرز - سنگ بلاش - پرستشگاه شاهنشاهان پارتی - بقایای شهر باستانی هخامنشیان و پارتیان - بقایای بناهای ساسانی - کتیبه فرهاد کوه کن - بقایای پل ساسانی - بقایای سد ساسانی - سنگهای تراشیده ساسانیان - کاروانسرای ایلخانی - بناهای ایلخانی - کاروانسراهای صفوی - وقف نامه شیخ علیخان زنگنه - پل بیستون و آثار پراکنده دیگری در بیستون قرار دارد .
دلیل آن که همه این آثار در یک جای قرار داشته این بوده است که این محل بدون تردید از مکانهای مقدس ایرانی شناخته میشده زیرا آب مظهر پاکی و روشنانی فراوان از دل کوه بیستون به بیرون روان است و داریوش بزرگ هم به دلیل اهمیت موقعیت کرمانشاه و کوه های صخره ای آن و آثار بزرگ نیاکان آریایی اش این مکان را برای کتیبه ارزشمند بیستون انتخاب نموده است .
کتیبه داریوش بزرگ ( 486 - 521 قبل از میلاد ) در سه زبان پارسی باستان - عیلامی و بابلی در ارتفاع هفتاد متر بالاتر از سطح زمین بر دامنه کوه بیستون نقر ( حک ) گردیده است . داریوش بزرگ وقایع اولین سالهای سلطنت خود را و فتوحاتی را که در نوزده جنگ نصیب او گردیده بود مفصلا ذکر مینماید . طبق گفته دیودور مورخ یونانی نام اصلی بیستون بگستان ( به معنای جای خدا ) نام داشته است . متن پارسی باستان در 414 سطر و پنج ستون است . در زیر نقش داریوش بزرگ شاهده 9 نفر نافرمان که علیه شاه قیام کرده بودند و همگی آنها مغلوب شدند قرار گرفته است . در این کتبه که یکی از برزگترین اسناد تاریخی ایران زمین و جهان محسوب میشود داریوش خود را نهمین پادشاه هخامنشی مینامد . که اسامی نه شاه قبلی به شرح زیر میباشد . 1) هخامنش - 2) چیش پیش - 3 ) آریارمن - 4 ) ارشام شاه - 5) کورش کوچک جد کورش بزرگ - 6) کمبوجیه - 7 ) کورش دوم که به شاهنشاه بزرگ ملقب است - 8) کمبوجیه دوم ( فاتح سرزمینهای مصر ) - 9 ) و بالاخره داریوش بزرگ .
گفته میشود نمای پیشین صخره که برجسته کاریها برآن کنده شده حدود 340 پا بالاتر از چشمه هاست و ابعاد برجسته کاری 18 در 10 پاست که قامت "داریوش"5 پا و 8 اینچ (170 سانتیمتر)بلندی دارد.اجرای این بنا در چند مرحله انجام شده است.نقش برجسته ها و متن اصلی عیلامی در حدود سال 520 قبل از میلاد کنده کاری شده و سپس روایت اکدی به آن افزوده شده است.برجسته کاری "داریوش" را به اندازه طبیعی و زیر سایه حمایت نماد ایران کهن ( فره وشی=فروهر ) با بال گشوده نشان می دهد که یک دست خود را بلند کرده و در دست دیگر کمان خود را گرفته است؛در پشت او در اندازه ای کوچکتر سلاح داران او (در سمت چپ "گوبریاس"و دیگری احتمالا""اینتافرن")ایستاده اند. "داریوش" پایش را بر چهره "گئومات"که به پشت بر زمین افتاده نهادن است و در پشت "گئومات"8شاه دروغی که با ریسمانی به هم بسته شده اند پشت سر هم صف کشیده اند.احتمالا" هنگام لشکرکشی به ماد علیه "فرورتیش"بوده که "داریوش"فرمان داده نقش و یادگار پیروزیهایش را بر این صخره ترسیم کنند و بنویسند و شاید اصل این ابتکار از شاه" آنوبانینی"(حدود2000سال ق.م.)در دروازه زاگرس (سرپل)باشد که او چند روز قبل از آنجا گذشته و آن را دیده بوده است.
پس از آنکه نخستین مرحله کار به پایان رسید دو اتفاق افتاد.یکی اینکه داریوش بزرگ به این نتیجه رسید که شأن شاه و شاهنشاهی اقتضا میکند که گفته های او به زبان فارسی هم نوشته شود و از این رو فرمان ابداع خط فارسی باستان را داد.دوم اینکه پس از شکست دادن "سکای تیزخود"در سال 519ق.م. نتوانست از ترسیم چهره مضحک "اسکونخه"در پایان صف اسیران چشم بپوشد؛گرچه به بهای پاک شدن متن عیلامی از آنجا بیانجامد.پس در این مرحله ،وقتی نسخه های پوستی متن اصلی کارنامه "داریوش"را در سراسر امپراطوری به زبان اکدی و آرامی گرداندند و پخش کردند، داریوش بزرگ دستور داد نوشته ها را دوباره برایش بخوانند و آنگاه متن اصلاح شده و تجدید نظر شده ای را به زبان و خط پارسی باستان بر آن بیافزایند و البته تا جایی که فضا اجازه می داد متن عیلامی را نیز تکمیل کنند.
کتیبه شیخ علیخان زنگنه در بیستون
کاروانسرای شاه عباس صفوی در بیستون
کتیبه شیخ علیخان زنگنه در بیستون , کرمانشاه
کتیبه وقفنامه شیغعلی خان زنگنه که بدوره صفویه بازمیگردد از آثار دیگر مجموعه جهانی بیستون است . این اثر با شماره 4881 در لیست آثار ارزشمند ایران ثبت گردیده است . این اثر در سالهای 1186-1101 هجری قمری در زمان شیخ علیخان زنگنه صدراعظم شاه سلیمان صفوی بر روی کتیبه میتریدات دوم حجاری شده است . ارتفاع آن 364 سانتیمتر و عرض آن 276 سانتیمتر میباشد . شامل 15 سطر به خط ثلث که شیخ علیخان در زمان حیات خود در آن رقباتی چند را وقف سادات فاطمی و تعیمرات کاروانسرا بیستون نموده است . ترجمه بخشی دیگر از آن پیرامون نحوه توزیع آب می باشد .
نقش برجسته شاهنشاه اشکانی میتریدات دوم در بیستون
نقش برجسته شاهنشاه امپراتوری اشکانی در بیستون قدیمی ترین اثر به جای مانده از دوره اشکانیان است که در حدود سال 100 قبل از میلاد در بیستون حکاکی شده است . میتریدات دوم هم به آن دلیل که کتیبه ارزشمند داریوش بزرگ و چندین اثر بزرگ دیگر در آنجا نقر شده است و همچنین به دلیل وجود چشمه مقدس بیستون - کتیبه خود را در آنجا حکاکی کرده است با اندوه فراوان این کتیبه توسط شیخ علیخان زنگنه ( صدر اعظم شاه سلیمان صفوی 1101 - 1186 هجری قمری ) از بین رفت زیرا ولی نقش خود را بروی آن کند و قسمتهای بیشتر میتریدات دوم از بین رفته است . میدانیم که سلسله حکومت سلاطین صفوی یکی از افراطی ترین سلسله های مذهبی در ایران بوده است ولی با اینهمه خدمات ارزشمند شاه عباس کبیر صوفی برای ایران زمین قابل ستایش است . دو نفر سمت راست کتیبه دیده می شوند گوتارزس و سران بزرگ ارتش را نشان میدهد و خود میتریدات دوم در سمت راست ایستاده است ترجمه کتیبه یونانی به این مفهموم است : " گوفاساتیس - میتراتیس ناظر و گوتارزس ساتراپ ساتراپها بزرگ میترادیس است ". شاهنشاه میتریدات دوم در سالهای 87 - 122 پیش از میلاد مسیح شاهنشاه امپراتوری قدرتمند ایران بود .
تندیس سنگی هرکول دوهزار و دویست سال تاریخ , کرمانشاه
مجسمه هرکول که به نظر می آید تندیسی از تجاوز اسکندر گجستک و حکومت سلوکیان به ایران باشد در بیستون در سال 1327 هجری هنگام احداث جاده آسفالته همدان به کرمانشاه در دامنه کوه کشف شد . این اثر شخص نیرومندی را نشان میدهد که به پهلوی چپ به روی نقش شیری در سایه درختی لمیده است و در دست چپ پیاله ای از شراب در دست دارد و دست چپش را بروی پای راستش قرار داده است . سر این مجسمه در سال 1380 کنده و دزدیده شده بود که پس از چند سال کشف و دوباره به جایگاه اصلی خودش برگشت . درازای این تندیس 147 سانتی متر است . پشت این تندیس کتیبه ای از زمان سلوکیان وجود دارد که مفهوم آن به این شرح است : " به سال 164 ماه پانه موی هرکول فاتح درخشان هیاکینتوس پسر پانیاغوس به سبب نجات کل امن- فرمانده کل - این مراسم برپا شد . " که خوشبختانه این سلسه توسط مهرداد و تیرداد پارتی در هم کوبیده شد و سلسله شاهنشاهی ایرانی اشکانیان جایگزین آن شد و دوباره ایران رو به فرهنگ کهن خود رفت و دست متجاوزان را کوتاه نمود .
گنجنامه دوهزار و چهارصد ساله تمدن , همدان
بر دامنه کوه الوند چند کیلومتر بطرف مغرب همدان نزدیک راه قدیم که هخامنشیان از آنجا عبور میکردند و هنوز قافله ها به نهاوند از همان راه عبور میکند دو لوح هر کدام بیست سطر به سه خط میخی پارسی - عیلامی و بابلی نقر(حک ) گردیده است . لوح طرف چپ به نام داریوش بزرگ است و آن دیگری به نام خشیارشا بزرگ فرزند بر حق داریوش بزرگ . مطلب هر دو شبیه به هم میباشد . متن پارسی در طرف چپ لوح و متن عیلامی در کنار آن قرار گرفته است . این لوحها در سنگ سماق کنده شده است و از شواهد اطراف کتیبه معلوم است که در اوایل حک شدن آنهاو تا چند سال بعد از آن دارای درپوشی بوده که آن را از گزند باد و باران و دست ویران گر آدمیان بدور نگه میداشته است . که هنوز در اطراف کتیبه ها سوراخهای درپوش آن دیده میشود مانند همیشه در سطر نخست به ستایش پروردگار بزرگ میپردازند و بعد از آن به شادی که از طرف دین زرتشت به ایرانیان هدیه شده بود و عذاداریی که منع گردید بود اشاره میکند . این کتیبه در اواسط قرن نوزدهم میلادی توسط اوژن فلاندن نقاش و جهانگرد فرانسوی پاسکال کست مورد بررسی قرار گرفت . سپس سرهنری راولینسن انگلیسی با از استفاده از سنگ نبشته های مزبور شروع به رمز گشایی کتیبه نمود . این شروع آغازی برای ترجمه کتیبه بیستون و دیگر کتیبه های ایران شد . گنجنامه خشیارشاه بزرگ در مسیر یکی از شعبات راه شاهی که داریوش بزرگ در 2200 کیلومتر آنرا ساخت نقر شده است . راه شاهی هگمتانه پایتخت تابستانی شاهنشاهان را به غرب و جنوب کشور ربط میداد و از راههای بین المللی و پر رفت و آمد جهان باستان بوده است . خشایارشاه برای آینده گاه که از این مسیر عبور میکنند دو کتیبه حک کرده است تا نوادگانشان که از آنجا میگذرند شاهد شکوه و عظمت و بزرگی سلسله شاهنشاهی هخامنشی شوند تا درس عبرتی برای آنان باشد که همیشه در اندیشه حفظ این میراث کهن باشند و آنان را الگوی خود کنند . کتیبه داریوش بزرگ ( 521-486 پیش از میلاد ) در سمت چپ و کمی بالاتر به معنی احترام و بزرگی داریوش بر خشیارشا قرار دارد و کتیبه خشیارشا ( 486 - 465 پیش از میلاد ) در سمت راست و کمی پایین تر به معنی احترام به پدر قرار دارد . به سه زبان نوشته شدن این کتیبه برای ان بوده است که مسیر بین المللی بوده و مردمان کشورهای دیگر که جزوی از ایران بودند هم از آنجا عبور میکردند و نشان از دور اندیشی و احترام به دیگر فرهنگهای جهان باستان است در زمان هخامنشیان میباشد . بلندی حروف میخی بین 6 تا 7 سانتی متر است . هردو کتیبه شبیه به هم هستند با این تفاوت که در اولی نام داریوش است و در دومی نام خشیارشا . این مکان در گذشته ها با نامهای نبشتهای خدایان - دادمهان - دادبهان - جنگنامه - گنجنامه خطاب میشده است . گنجنامه به این دلیل نام گرفت که افراد عام ایران پس از یورش سپاه اسلام به ایران دیگر خطوط میخی - پهلوی - اوستایی - یونانی و . . . را حق فراگیری نداشتند و تنها باید عربی یاد میگرفتند تا آنکه فردوسی بزرگ دست این متجاوزان عرب را کوتاه کرد و زبان پارسی را گسترش داد . در هر صورت دیگر همچون زمان هخامنشی و اشکانی و ساسانی مردمان زبانهای نیاکان خود را نمیدانستند . به همین دلیل نبشته های خشیارشا را نوشته های مسیر گنج نامیدند . گنجنامه در سال هزار و سیصد و ده جزوی از آثار شکوهمند باستانی شکوهمند ایران شناخته شد .
متن کتیبه ها
خدای بزرگ است اهورامزدا . که این زمین را آفرید . که آن آسمان را آفرید . که مردم را آفرید . که شادی را برای مردمان آفرید . که داریوش را شاه کرد . یک شاه از بسیاری یک فرماندار از بسیاری . من هستم داریوش شاه . شاه بزرگ شاه شاهان . شاه کشورهای دارای مردم زیاد . شاه در این سرزمین دور و دراز . پسر ویشتاسپ هخامنشی .
خدای بزرگ است اهورامزدا . که این زمین را آفرید . که آن آسمان را آفرید . که مردم را آفرید . که شادی را برای مردمان آفرید . که خشیار را شاه کرد . یک شاه از بسیاری یک فرماندار از بسیاری . من هستم خشیارشا . شاه بزرگ شاه شاهان . شاه کشورهای دارای مردم زیاد . شاه در این سرزمین دور و دراز . پسر داریوش هخامنشی
شهر سلطنتی و تاريخی شوش , خوزستان
اين شهر در ردیف اولين شهرهای متمدن دنيا شناخته شده است . متاسفانه مردم ما حتی اسم اين شهر رو هم نشنيده اند . جای بسی تاسف دارد . این شهر متجاوز از نیم قرن است که خاورشناسان و باستان شناسان فرانسوی و آلمانی را در خود راه داده است و آنان مشغول بررسی و کشف واقعیت های ایران هستند . این کاوش نیم قرنه در جهان بی سابقه و مهم شناخته شده است . خرابه های شوش در میان دشت وسیع و باشکوهی از نظز جغرافیایی قرار دارد . که ادامه دشت بین النهرین است و بر فراز چهار تپه مرتفع میباشد ( در جنوب غربی ایران ) . این دشت در حدود چهار کیلومتر وسعت دارد . 4000 هزار سال پیش از میلاد مسیح مردم فلات ایران از خشک شدن تدریجی دشت شوش استفاده کرده و از دره های مرتفع مشرف بر آن برای سکونت در دشت شوش استفاده نمودند . از آن پس 5000 سال متمادی شوش نامزد ایفای نقش مهمی در زندگی سیاسی و اجتماعی ایران بوده است . میسیون فرانسوی که پیشرفت تمدن از ابتدا تا کنون را قدم به قدم دنبال نموده است میگوید : در حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح امر تجارت و پیدایش خط و نوشتن کتاب یعنی شگفت انگیز ترین اختراعات بشری در جنوب ایران تحقق یافته است . در شوش زندگی شهر نشینی جالبی شکفته و این شهر به صورت پایتخت نیرومند امپراطوری های عیلام که تمدن آن مخلوطی از تمدن دولتهای سومر و آکاد بود و همچنین امپراطوری هخامنشیان قرار گرفت . در دل خاکهای شوش دهها کتیبه و نبشته های تاریخی توسط فرانسویان بدست آمد که در مورد مذهب و جنگهای تاریخی و تمدن بشری سخن گفته است و امپراطوری عیلامی ها را در هزاران سال پیش اثبات نمود . تمدن شوش در کنار اولین تمدنهای بشری بابلی و آشوری قرار دارد . ارتش پیروزمند عیلامیان فتوحات بسیاری را در غرب و شمال انجام دادند . عیلام رقیب سرسخت آشور بود و سرانجام در اثر ضربات سهمگین پادشاه آشور " آسوربانی پال " در هم کوبیده شد و کل شهر طعمه حریق ارتش آشوریان گشت آشوریان که به منتهی قدرت و جلال رسیده بودند 30 سال پس از شکست عیلامیان از هم پاشیده شد ند و نینوا پایتخت آن به سرنوشت شوش دچار گشت . بعد از عیلامیان داریوش بزرگ که از جان و دل پایتخت جدیدش در شوش را دوست میداشت کاخهای باشکوهی در خرابه های عیلام بنا نهاد . در حال حاضر در موزه لوور فرانسه سرستونهای زیبایی به شکل گاومیش و همچنین صفحات گلین مینا کاری شده و همچنین نقش سربازان گارد شاهنشاهی ایران ( گارد جاوید ) که از شوش بدست آمده است قرار دارد . پس از شاهنشاهی پر افتخار هخامشیان اسکندر شوش را از اهداف مهم خود قرار داد و تصمیم به فتح آن گرفت . وی شوش را کاملا تصرف کرد و غنائم بسیاری از آنجا بدست آورد . وی پس از بازگشت از هند با ارتشی نیرومند به شوش رفت و مدتی در آنجا بسر برد . همانجا دختر داریوش سوم آخرین پادشاه هخامنشی را به همسری برگزید و در شوش مراسم باشکوهی از عروسی خود بر پاکرد . در شوش عده زیادی از سربازان یونانی دختران ایرانی را به همسری برداشتند و در آنجا اتحادی بین دو دنیای غرب و شرق رقم خورد . "مرگان" و جانشینش "کنت دومکنم"متونی شگفت اور به زبانهای عیلامی – بابلی – فرس قدیم یونانی و پهلوی از شوش بدست آوردند همراه با ابزارها و اثاثیه های بسیاری کهن در کتابخانه های باستانی فرانسه بیش از 30 کتاب در مورد شوش و تمدن شوش وجود دارد . برگرفته از آثار باستانشناسان مشهور : " بازن" و "امیل بن و نیست" از استادان کلژدوفرانس .
معبد چغازنبيل خوزستان (زيگورات - قلعه آتش ) :
نام باستانی آن دور اونتاش می باشد . نام شهری که در پايان هزاره دوم قبل از ميلاد توسط اونتاش نپيريشا پادشاه ايلامی ساخته شد است . اين پادشاه در قسمت مرکزی شهر معبدی مطبق که در آن زمان ذيقورات ناميده ميشده بنا می کند . . اين معبد رفيع و سه طبقه به اينشوشيناک و نپيريشا که از خدايان بزرگ ايلامی بودند اهدا گشته بود. محوطه صحن ذيقورات توسط ديواری احاطه گشته است
خارج از محوطه اين معبد بزرگ کاخها و آرامگاهها خانواده شاهی در منتهی اليه زاويه شرقی شهر بنا گشته است . به غير از دو ديوار نامبرده حصاری قطور تمامی شهر را محصور کرده است که مجموع طول آن حدود ۴ کيلومتر ميباشد . دور تا دور معبد با آجرهای پخته شده پوشيده شده است که اين آجرهای با خط ميخی زندگی پادشاه را توصيف کرده است . درهای چوبی معبد و کاخها با قطعات شيشه ای تزئين می شده اند
يکی ديگر از شگفتی های اين معبد آن است که در پشت معبد در روی زمين جای پای انسان ( کودکی ) نقش بسته است که بعد از گذشت بيش از ۳۵۰۰ سال هنوز پابرجاست . محققين گفته اند در هنگام ساخت و آن زمانی که آجرهای نرم بوده است انسانی پا گذاشته است . اين جای پا واقعا ديدنی است
نقش عیلامی موجود در نقش رستم فارس
در بخشهای کناری و پایینی هشتمین نقش موجود در نقش رستم تصویری آشکار و دو صحنه ناروشن دیده می شود .تصویر آشکار ، فردی را نشان می دهد که با لباس عیلامی و به صورت ایستاده بر سنگ کنده کاری شده است. این نقش کاملاً شبیه نقوش عیلامی در منطقه کورنگان ممسنی است. تصاویر ناروشن که در چند سال پیش واضح تر از اکنون بوده است ؛فردی را نشسته بر تخت نشان می دهد و گویا در جلوی او نیز تخت دیگری بوده که فرد دیگری برآن نشسته بوده است. در سمت چپ نقش نیز دو نفر بوده اند که یکی ایستاده و بدن او از شانه به پائین دیده می شود و در پشت سر او بخشی از شانه و سر فرد دیگری بر سنگ کنده شده بود که کلاهی همانند کلاه پارسیان آن دوران بسر دارد. قدمت این نقش مربوط به 3000 سال قبل است.
تصفيه خانه آب چغازنبيل , خوزستان
اين محل بعنوان نخستین و قديمی ترين تصفيه خانه آب دنيا شناخته شده است که جهت آب شرب شهر دورانتاش با توجه به قابل شرب نبودن آب دز در اين محل ايلاميان با استفاده از يک کانال ۴۵ کيلومتری آب را از رودخانه دز به آنجا منتقل ميکردند . اين کار با استفاده از قانون ظروف مرتبط و ملاط قير طبيعی که بعنوان ملاط ديوارهای آجری در جداره کار گذاشته شده آب را تصفيه می نموده است . .
هفت تپه , خوزستان
مجموعه تاريخی هفت تپه يکی ديگر از شگفتی های تمدن ايران ميباشد . اين مجموعه مربوط بدوره ايلامی ها ميباشد که بين سالهای ۱۵۰۵ تا ۱۳۵۰ قبل از ميلاد ساخته شده است . به اعتقاد کارشناسان نام ايلامی اين منطقه کاپی ناک بوده است . اين مجموعه شامل آرامگاه تپتی آهار پادشاه ايلامی - آرامگاه دسته جمعی ۲۳ نفری - حياط معبد - سکوی قربانگاه حيوانات به خدای خود و پرستشگاهها ميباشد . اين مکان ( آرامگاه تپتی آهار ) به عنوان اولين و قديمی ترين طاق هلالی جهان معرفی شده است .
مجموعه کاخهای داريوش بزرگ , خوزستان
مجموعه کاخهای هخامنشی شوش توسط داريوش بزرگ در سال های 522 - 486 قبل از ميلاد بر پا گشت . اين مجموعه شامل کاخ آپادانا - دروازه - ديوارخانه و بخشهای ديگر است آپادانا ( تالار ستوندار ) سه ايوان ۱۲ ستونی و يک تالار ۳۶ ستونی با ارتفاع ۲۲ متر می باشد . ديوارها از خشت و ايوانها با آجر مينايی ( لعابدار منقوش ) مزين شده بود . در زمان اردشير اول دچار حريق گشت و اردشير دوم آنرا بازسازی کرد . مدت ۲۰۰ سال شوش ( در جنوب غربی ايران ) مرکز سياسی ايران و سرزمينهای تحت فرمانروايی هخامشيان بود که اين کشورها شامل بيش از 25 کشور بوده است . سرانجام در سال ۳۲۳ قبل از ميلاد در يورش اسکندر مقدونی ويران شد . در اين مکان کتيبه های به زبان بابلی - ميخی و فارسی باستان کشف شد . شاهنشاه بزرگ و مقتدر داریوش بزرگ , خوزستان کهن را برای پایگاه زمستانی خویش برگزیده بوده است .
کاخ شبيه سازی شده خشايار شاه , خوزستان
مجموعه کاخهای فرانسویان که به کاخ خشایارشاه مشهور است نیز در شهر باستانی شوش قرار گرفته است . این بنا در حدود 100 سال پیش توسط استعمارگران فرانسوی بنا شد و معاری آن الهام گرفته شده از کاخهای ایرانی می باشد . به گفته مردمان محل این بنا برای چپاول سرمایه ها و آثار باستانی بنا شده است . بسیاری از ایرانیان مهم ترین دلیل ماندگاری بیگانگان بخصوص استعمار روس - انگلیس و فرانسه در ایران زمین را چپاول میراث کهن نیاکان میدانند .
در زمان شاپور اول ( 239 تا 270 میلادی ) پادشاه ساسانی سه امپراطور روم به ایران حمله ور شدند . یکی گردیانوس جوان بود که در سال 242 میلادی کشته شد . دیگری فیلیپ عرب بود که در برابر شاپور ناچار به تسلیم شد و قبول کرد که سالیانه به ایران برای حملاتی مکرری که به آنجا نموده بود و خساراتی که وارد کرده بود باج بدهد . سوم والرین بود که در سال 242 میلادی با 70 هزار سرباز و امیر و سناتور رومی اسیر ایرانیان شد . شاپور این پیروزی بزرگ را در چندین مکان حجاری نمود تا درس عبرتی برای آیندگان گردد . شاپور در کتیبه ای که در کعبه زرتشت به سه زبان نوشته است میگوید : " والرین با سپاهی که مشتمل بر 29 گروه جنگی اروپایی بود و به 70 هزار نفر سرباز بالغ بود به جنگ ایران آمد . در اطراف الرها و ادسا جنگ بزرگی بین ما و امپراطور والرین در گرفت . ما با دستهای خویش والرین را اسیر کردیم ! فرماندهان - استانداران - سناتورها و افسران رومی را به اسارت گرفتیم و همگی آنان را به ایالات ایران منتقل نمودیم . " این صحنه پیروزی شاپور از زیباترین نقش های برجسته ایران است که از حادثه ای غرور آفرین حکایت میکند و مایه سرافرازی ایرانیان میباشد شاپور با تاج پادشاهی که به صورت کنگره ای است و جامه ای آراسته سوار بر اسب تنومدی است که جلوی او فلیپ عرب امپراطور باج گذار رومی زانو زده و خم شده است . پادشاه ایران یک دست خود را به طرف او دراز کرده تا نشان از قبوا باج او شود . فلیپ در این نقش با تاج رومی و بالاپوشی که بروی دوشش قرار دارد چنان نمایش داده شده که گویی با شتاب به سوی اسب پادشاه ایران دویده و زانو زده است . والرین هر دو دست خود را به نشانه بخشش به جلو دراز کرده . عظمت پادشاه ایران و بزرگی او در تاج - دستبند و طرز آرایش مویش که چین دار است و بر شانه های افتاده است و همین طور از زین و لگام اسب مغرورش به وضوح دیده میشود . کنار دیگر شاپور امپراطور دیگری دیده میشود . که پادشاه ایران مچ دست او را به نشانه اسارت گرفته . پشت سر اسب پادشاه ایران تصویر موبد بزرگ کرتیر دیده میشود که کلاهی بیضی شکل مزین به نشان قیچی به سر دارد و انگشت سبابه دست راست اش را به نشانه احترام به سوی شاپور دراز کرده است و گردن بندی مرواریدی آراسته شده به گردن دارد و بالاپوشی با سنجاقی در جلوی سینه می باشد . این کتیبه نقش دار ساسانی یکی از هنرمندانه ترین نقوش باستانی ایران است که وضح و سادگی و زیبایی آن به راحتی نشانگر عظمت و افتخاری پادشاهان گذشته است .
قلعه يزد گرد ساسانی , دالاهو , کرمانشاه
مجموعه بناهای يادمانی قلعه يزدگرد در هجده کيلومتری سه راهی ريجاب به سرپل ذهاب قرار دارد. اين مجموعه با وسعت تقريبی چهل کيلومتر مربع از سمت شمال غرب با پرتگاه تندی به جلگه ذهاب و از طرف شمال و شرق به صخره های پلکانی دالاهو محدود می شود. بر اساس اولين تحقيقات و کاوش های باستان شناسی در اين منطقه و بر طبق گچ بری های مکشوفه از بنای معروف به «گچ گمبد» زمان ساخت اين مجموعه به دوره ساسانی نسبت داده شد. اما کاوش های بعدی در اين منطقه نشان داد بسياری از مجموعه بناهای اين محوطه متعلق به به اواخر دوره اشکانی است. اين مجموعه شامل چند محوطه است:
ديوار گچ: خطی از استحکامات به طول دو و نيم کيلومتر و عرض دو تا چهار متر است و با قلوه و لاشه سنگ به همراه ملاط گچ ساخته شده است. سرتاسر نمای خارجی اين ديوار با مجوعه ای از برج های نيم دايره ای شکل تقويت شده است.
آشپزخانه: در انتهای پايين ديوار مجموعه ای از استحکامات قرار دارد و به احتمال زیاد محل استقرار سربازان بوده است.
دروازه: دو برج منفرد در ابتدای ديوار دفاعی قرار گرفته است. اين مکان دروازه خوانده می شود.
جای دار: در حال حاضر اين محوطه بين باغ های روستای «زرده» قرار دارد. آثار بر جای مانده در اين محوطه نوعی استحکامات دفاعی با ديوارها و برج های تعبيه شده در آن را نشان می دهد. اين بنا احتمالاً ترکيبی از دژ قلعه برای کل محوطه بوده است.
تپه رش: در سطح اين محوطه مقدار زيادی سفال از دوره های مختلف به دست آمده است.
قلعه يزدگرد: اين بنا در يکی از بلندترين ارتفاعات قرار دارد. اطراف اين قلعه را حصاری با برج های نيم دايره ای شکل احاطه کرده است. قطر اين برج ها بن دو تا شش متر است و با فاصله شش تا شانزده متر از يکديگر قرار گرفته اند.
گچ گمبد: اين محوطه که به نام «ميدان» نيز شناخته می شود دارای وسعت تقريبي 800×400 متر است. اطراف اين مجموعه را حصاري با برج های نيم دايره ای شکل در بر گرفته است. در قسمت جنوبی آن پرديس و در قسمت شمالی آن کاخی به چشم می خورد و تزيينات گچی بسياری از داخل آن به دست آمده است.
قلعه داور: اين بنا در داخل روستای «بان گمبد» قرار دارد. کاوش های باستان شناختی نشان داده است که اين بنا آتشکده ای از دوره ساسانی بوده و در اويل اسلام با الحاق فضاهايی به آن تبديل به کارگاه شيشه گری شده است.
نقاره خانه: اين بنا در شمال شرقی بنای قلعه يزدگرد و بر روی ارتفاعات قرار دارد. اين بنا برج ديده بانی بود.
آشياب: اين بنا در شمال غربی بنای قلعه يزدگرد و بر روی ارتفاعات قرار گرفته است. اين بنا نيز برج ديده بانی بود.
کاخ شاهنشاه اردشير پاپکان , پارس
در 104 کیلومتری از شهر شیراز و جنوب غربی آن شهر و 20 کیلومتر بعد از فیروز آباد قرار دارد کاخ اردشیر یا همان آتشکده نام دارد . استخری جغرافی نویس سده چهارم قمری مینویسد آتشکده برزگ کاریان نزدیک برکه ی جور و آن را بارین خوانند . ایرانشناسان این مکان را کاخ اردشیر دانستند . این آتشکده ( کاریان ) یا همان آذرفنبغ یکی از آتشکده های بزرگ دوره ساسانی و ویژه موبدان بزرگ بوده است . این بنا شامل سه تالار گنبد دار بسیار بلند که دو تالار آن تقریبا سالم و سومی نیمه ویران است . این کاخ دارای حیاط و شمار زیادی اتاق و ایوان است . مصالح بکار رفته شده در آن سنگ لاشه و ملات گچ است . که بعد از گذشت بیش از 1800 سال هنوز پابرجاست . ارتفاع و ابعاد این کاخ و تالارهای آن به گفته تاریخ شناسان در زمان خود بی نظیر و برای نخستین بار در جهان بوده است . برکه ای جوشان جلوی بنا بوده است که با پلکانی به داخل آن راه میافتند .
اردشير پس از گسترش فرمانروائي خود در خاك پارس و كرمان و نواحي كرانه درياي پارس، پيش از شكست اردوان پنجم واپسين شهريار اشكاني، در فيروزآباد كاخ و آتشكده‌اي بساخت. كاخ فيروزآباد نخستين بناي طاقدار سبك ايراني و كار معماران و مهندسان ايراني است كه از دوره‌هاي باستاني بجا مانده است و در اين شهر بهتر از هر جاي ديگر معماري عالي زمان ساسانيان را مي‌توان بخوبي ديد و شناخت. پس از آن در سروستان و بيشاپور كازرون، البته پس از ايوان و طاق مدائن .
اردشير شهرهاي ديگري در حوزه شاهنشاهي ايران ساساني ساخته است، كه در تاريخ بلعمي چند تائي از آنها را باين شرح نام برده است: «به پارس شهر جور و آنرا «اردشير خوره» نام كرد، و شهري ديگر بنام «رام اردشير» و ديگر هم آنجا نام وي «ريواردشير»، و بناحيت اهواز شهري بنا كرد نام او «هرمز اردشير» و آنرا «سوق‌الاهواز» خوانند، و به سواد شهري بنا كرد نام آن «به اردشير» و آن به عربي «مدائن» است و «ايساباد اردشير» و آنرا «كرخ ميسان» خوانند و به بحرين شهري بنا كرد نام آن «بوذر اردشير» و امروز آنرا خّره خوانند». فردوسي شهرهاي اردشير را اينطور بيان كرده است .
هوا خوشگوار و بر از آب كش به گيتي مرا شارسان است‌شش
هوا مشكبوي و به جوي آب‌شير يكي خوانده‌ام خّره اردشير
گر آن بر سوي پارس كردم‌گذر چو رام‌اردشير است شهري‌دگر
كه گردد زيادش ، جوانمرد پير دگر شارسان اورمزد اردشير
پر از مردم و آب و سود و زيان كزو تازه شد كشور خوزيان
پر از باغ و پر گلشن و آبگير دگر شارسان بركه اردشير
پر از چشمه و چارپا و نبات دود ربوم بغداد و آب فرات
چو از من سخن بشنوي يادگير كه خواني بنا پادشاه اردشير
بيستون يادگار شاهنشاه داريوش بزرگ هخامنشي , کرمانشاه
محوطه باستانی و مقدس بیستون در طول 5 کیلومتر و عرض 3 کیلومتر در شرق استان کرمانشاهان قرار دارد و یکی از معتبرترین آثار باستانی جهان میباشد . که در سال 85 در لیست آثار برجسته جهانی در یونسکو ثبت گردید . این محوطه آثاری از پیش از تاریخ تا حکومتهای اسلامی در خود جای داده . آثاری همچون : غارشکاچیان - مر خریل - مر تاریک - مر آفتاب - مر دودر - تپه نادری - سراب بیستون - جاده حاشیه سراب - بقایای گورستان قدیمی - دژ تاریخی مدفون - نیایشگاه شانشاهان ماد - نقش برجسته داریوش بزرگ - مجسمه هرکول - نقش برجسته میتریدات دوم شاهنشاه اشکانی - نقش برجسته گودرز - سنگ بلاش - پرستشگاه شاهنشاهان پارتی - بقایای شهر باستانی هخامنشیان و پارتیان - بقایای بناهای ساسانی - کتیبه فرهاد کوه کن - بقایای پل ساسانی - بقایای سد ساسانی - سنگهای تراشیده ساسانیان - کاروانسرای ایلخانی - بناهای ایلخانی - کاروانسراهای صفوی - وقف نامه شیخ علیخان زنگنه - پل بیستون و آثار پراکنده دیگری در بیستون قرار دارد .
دلیل آن که همه این آثار در یک جای قرار داشته این بوده است که این محل بدون تردید از مکانهای مقدس ایرانی شناخته میشده زیرا آب مظهر پاکی و روشنانی فراوان از دل کوه بیستون به بیرون روان است و داریوش بزرگ هم به دلیل اهمیت موقعیت کرمانشاه و کوه های صخره ای آن و آثار بزرگ نیاکان آریایی اش این مکان را برای کتیبه ارزشمند بیستون انتخاب نموده است .
کتیبه داریوش بزرگ ( 486 - 521 قبل از میلاد ) در سه زبان پارسی باستان - عیلامی و بابلی در ارتفاع هفتاد متر بالاتر از سطح زمین بر دامنه کوه بیستون نقر ( حک ) گردیده است . داریوش بزرگ وقایع اولین سالهای سلطنت خود را و فتوحاتی را که در نوزده جنگ نصیب او گردیده بود مفصلا ذکر مینماید . طبق گفته دیودور مورخ یونانی نام اصلی بیستون بگستان ( به معنای جای خدا ) نام داشته است . متن پارسی باستان در 414 سطر و پنج ستون است . در زیر نقش داریوش بزرگ شاهده 9 نفر نافرمان که علیه شاه قیام کرده بودند و همگی آنها مغلوب شدند قرار گرفته است . در این کتبه که یکی از برزگترین اسناد تاریخی ایران زمین و جهان محسوب میشود داریوش خود را نهمین پادشاه هخامنشی مینامد . که اسامی نه شاه قبلی به شرح زیر میباشد . 1) هخامنش - 2) چیش پیش - 3 ) آریارمن - 4 ) ارشام شاه - 5) کورش کوچک جد کورش بزرگ - 6) کمبوجیه - 7 ) کورش دوم که به شاهنشاه بزرگ ملقب است - 8) کمبوجیه دوم ( فاتح سرزمینهای مصر ) - 9 ) و بالاخره داریوش بزرگ .
گفته میشود نمای پیشین صخره که برجسته کاریها برآن کنده شده حدود 340 پا بالاتر از چشمه هاست و ابعاد برجسته کاری 18 در 10 پاست که قامت "داریوش"5 پا و 8 اینچ (170 سانتیمتر)بلندی دارد.اجرای این بنا در چند مرحله انجام شده است.نقش برجسته ها و متن اصلی عیلامی در حدود سال 520 قبل از میلاد کنده کاری شده و سپس روایت اکدی به آن افزوده شده است.برجسته کاری "داریوش" را به اندازه طبیعی و زیر سایه حمایت نماد ایران کهن ( فره وشی=فروهر ) با بال گشوده نشان می دهد که یک دست خود را بلند کرده و در دست دیگر کمان خود را گرفته است؛در پشت او در اندازه ای کوچکتر سلاح داران او (در سمت چپ "گوبریاس"و دیگری احتمالا""اینتافرن")ایستاده اند. "داریوش" پایش را بر چهره "گئومات"که به پشت بر زمین افتاده نهادن است و در پشت "گئومات"8شاه دروغی که با ریسمانی به هم بسته شده اند پشت سر هم صف کشیده اند.احتمالا" هنگام لشکرکشی به ماد علیه "فرورتیش"بوده که "داریوش"فرمان داده نقش و یادگار پیروزیهایش را بر این صخره ترسیم کنند و بنویسند و شاید اصل این ابتکار از شاه" آنوبانینی"(حدود2000سال ق.م.)در دروازه زاگرس (سرپل)باشد که او چند روز قبل از آنجا گذشته و آن را دیده بوده است.
پس از آنکه نخستین مرحله کار به پایان رسید دو اتفاق افتاد.یکی اینکه داریوش بزرگ به این نتیجه رسید که شأن شاه و شاهنشاهی اقتضا میکند که گفته های او به زبان فارسی هم نوشته شود و از این رو فرمان ابداع خط فارسی باستان را داد.دوم اینکه پس از شکست دادن "سکای تیزخود"در سال 519ق.م. نتوانست از ترسیم چهره مضحک "اسکونخه"در پایان صف اسیران چشم بپوشد؛گرچه به بهای پاک شدن متن عیلامی از آنجا بیانجامد.پس در این مرحله ،وقتی نسخه های پوستی متن اصلی کارنامه "داریوش"را در سراسر امپراطوری به زبان اکدی و آرامی گرداندند و پخش کردند، داریوش بزرگ دستور داد نوشته ها را دوباره برایش بخوانند و آنگاه متن اصلاح شده و تجدید نظر شده ای را به زبان و خط پارسی باستان بر آن بیافزایند و البته تا جایی که فضا اجازه می داد متن عیلامی را نیز تکمیل کنند.
کتیبه شیخ علیخان زنگنه در بیستون
کاروانسرای شاه عباس صفوی در بیستون
کتیبه شیخ علیخان زنگنه در بیستون , کرمانشاه
کتیبه وقفنامه شیغعلی خان زنگنه که بدوره صفویه بازمیگردد از آثار دیگر مجموعه جهانی بیستون است . این اثر با شماره 4881 در لیست آثار ارزشمند ایران ثبت گردیده است . این اثر در سالهای 1186-1101 هجری قمری در زمان شیخ علیخان زنگنه صدراعظم شاه سلیمان صفوی بر روی کتیبه میتریدات دوم حجاری شده است . ارتفاع آن 364 سانتیمتر و عرض آن 276 سانتیمتر میباشد . شامل 15 سطر به خط ثلث که شیخ علیخان در زمان حیات خود در آن رقباتی چند را وقف سادات فاطمی و تعیمرات کاروانسرا بیستون نموده است . ترجمه بخشی دیگر از آن پیرامون نحوه توزیع آب می باشد .
نقش برجسته شاهنشاه اشکانی میتریدات دوم در بیستون
نقش برجسته شاهنشاه امپراتوری اشکانی در بیستون قدیمی ترین اثر به جای مانده از دوره اشکانیان است که در حدود سال 100 قبل از میلاد در بیستون حکاکی شده است . میتریدات دوم هم به آن دلیل که کتیبه ارزشمند داریوش بزرگ و چندین اثر بزرگ دیگر در آنجا نقر شده است و همچنین به دلیل وجود چشمه مقدس بیستون - کتیبه خود را در آنجا حکاکی کرده است با اندوه فراوان این کتیبه توسط شیخ علیخان زنگنه ( صدر اعظم شاه سلیمان صفوی 1101 - 1186 هجری قمری ) از بین رفت زیرا ولی نقش خود را بروی آن کند و قسمتهای بیشتر میتریدات دوم از بین رفته است . میدانیم که سلسله حکومت سلاطین صفوی یکی از افراطی ترین سلسله های مذهبی در ایران بوده است ولی با اینهمه خدمات ارزشمند شاه عباس کبیر صوفی برای ایران زمین قابل ستایش است . دو نفر سمت راست کتیبه دیده می شوند گوتارزس و سران بزرگ ارتش را نشان میدهد و خود میتریدات دوم در سمت راست ایستاده است ترجمه کتیبه یونانی به این مفهموم است : " گوفاساتیس - میتراتیس ناظر و گوتارزس ساتراپ ساتراپها بزرگ میترادیس است ". شاهنشاه میتریدات دوم در سالهای 87 - 122 پیش از میلاد مسیح شاهنشاه امپراتوری قدرتمند ایران بود .
تندیس سنگی هرکول دوهزار و دویست سال تاریخ , کرمانشاه
مجسمه هرکول که به نظر می آید تندیسی از تجاوز اسکندر گجستک و حکومت سلوکیان به ایران باشد در بیستون در سال 1327 هجری هنگام احداث جاده آسفالته همدان به کرمانشاه در دامنه کوه کشف شد . این اثر شخص نیرومندی را نشان میدهد که به پهلوی چپ به روی نقش شیری در سایه درختی لمیده است و در دست چپ پیاله ای از شراب در دست دارد و دست چپش را بروی پای راستش قرار داده است . سر این مجسمه در سال 1380 کنده و دزدیده شده بود که پس از چند سال کشف و دوباره به جایگاه اصلی خودش برگشت . درازای این تندیس 147 سانتی متر است . پشت این تندیس کتیبه ای از زمان سلوکیان وجود دارد که مفهوم آن به این شرح است : " به سال 164 ماه پانه موی هرکول فاتح درخشان هیاکینتوس پسر پانیاغوس به سبب نجات کل امن- فرمانده کل - این مراسم برپا شد . " که خوشبختانه این سلسه توسط مهرداد و تیرداد پارتی در هم کوبیده شد و سلسله شاهنشاهی ایرانی اشکانیان جایگزین آن شد و دوباره ایران رو به فرهنگ کهن خود رفت و دست متجاوزان را کوتاه نمود .
گنجنامه دوهزار و چهارصد ساله تمدن , همدان
بر دامنه کوه الوند چند کیلومتر بطرف مغرب همدان نزدیک راه قدیم که هخامنشیان از آنجا عبور میکردند و هنوز قافله ها به نهاوند از همان راه عبور میکند دو لوح هر کدام بیست سطر به سه خط میخی پارسی - عیلامی و بابلی نقر(حک ) گردیده است . لوح طرف چپ به نام داریوش بزرگ است و آن دیگری به نام خشیارشا بزرگ فرزند بر حق داریوش بزرگ . مطلب هر دو شبیه به هم میباشد . متن پارسی در طرف چپ لوح و متن عیلامی در کنار آن قرار گرفته است . این لوحها در سنگ سماق کنده شده است و از شواهد اطراف کتیبه معلوم است که در اوایل حک شدن آنهاو تا چند سال بعد از آن دارای درپوشی بوده که آن را از گزند باد و باران و دست ویران گر آدمیان بدور نگه میداشته است . که هنوز در اطراف کتیبه ها سوراخهای درپوش آن دیده میشود مانند همیشه در سطر نخست به ستایش پروردگار بزرگ میپردازند و بعد از آن به شادی که از طرف دین زرتشت به ایرانیان هدیه شده بود و عذاداریی که منع گردید بود اشاره میکند . این کتیبه در اواسط قرن نوزدهم میلادی توسط اوژن فلاندن نقاش و جهانگرد فرانسوی پاسکال کست مورد بررسی قرار گرفت . سپس سرهنری راولینسن انگلیسی با از استفاده از سنگ نبشته های مزبور شروع به رمز گشایی کتیبه نمود . این شروع آغازی برای ترجمه کتیبه بیستون و دیگر کتیبه های ایران شد . گنجنامه خشیارشاه بزرگ در مسیر یکی از شعبات راه شاهی که داریوش بزرگ در 2200 کیلومتر آنرا ساخت نقر شده است . راه شاهی هگمتانه پایتخت تابستانی شاهنشاهان را به غرب و جنوب کشور ربط میداد و از راههای بین المللی و پر رفت و آمد جهان باستان بوده است . خشایارشاه برای آینده گاه که از این مسیر عبور میکنند دو کتیبه حک کرده است تا نوادگانشان که از آنجا میگذرند شاهد شکوه و عظمت و بزرگی سلسله شاهنشاهی هخامنشی شوند تا درس عبرتی برای آنان باشد که همیشه در اندیشه حفظ این میراث کهن باشند و آنان را الگوی خود کنند . کتیبه داریوش بزرگ ( 521-486 پیش از میلاد ) در سمت چپ و کمی بالاتر به معنی احترام و بزرگی داریوش بر خشیارشا قرار دارد و کتیبه خشیارشا ( 486 - 465 پیش از میلاد ) در سمت راست و کمی پایین تر به معنی احترام به پدر قرار دارد . به سه زبان نوشته شدن این کتیبه برای ان بوده است که مسیر بین المللی بوده و مردمان کشورهای دیگر که جزوی از ایران بودند هم از آنجا عبور میکردند و نشان از دور اندیشی و احترام به دیگر فرهنگهای جهان باستان است در زمان هخامنشیان میباشد . بلندی حروف میخی بین 6 تا 7 سانتی متر است . هردو کتیبه شبیه به هم هستند با این تفاوت که در اولی نام داریوش است و در دومی نام خشیارشا . این مکان در گذشته ها با نامهای نبشتهای خدایان - دادمهان - دادبهان - جنگنامه - گنجنامه خطاب میشده است . گنجنامه به این دلیل نام گرفت که افراد عام ایران پس از یورش سپاه اسلام به ایران دیگر خطوط میخی - پهلوی - اوستایی - یونانی و . . . را حق فراگیری نداشتند و تنها باید عربی یاد میگرفتند تا آنکه فردوسی بزرگ دست این متجاوزان عرب را کوتاه کرد و زبان پارسی را گسترش داد . در هر صورت دیگر همچون زمان هخامنشی و اشکانی و ساسانی مردمان زبانهای نیاکان خود را نمیدانستند . به همین دلیل نبشته های خشیارشا را نوشته های مسیر گنج نامیدند . گنجنامه در سال هزار و سیصد و ده جزوی از آثار شکوهمند باستانی شکوهمند ایران شناخته شد .
متن کتیبه ها
خدای بزرگ است اهورامزدا . که این زمین را آفرید . که آن آسمان را آفرید . که مردم را آفرید . که شادی را برای مردمان آفرید . که داریوش را شاه کرد . یک شاه از بسیاری یک فرماندار از بسیاری . من هستم داریوش شاه . شاه بزرگ شاه شاهان . شاه کشورهای دارای مردم زیاد . شاه در این سرزمین دور و دراز . پسر ویشتاسپ هخامنشی .
خدای بزرگ است اهورامزدا . که این زمین را آفرید . که آن آسمان را آفرید . که مردم را آفرید . که شادی را برای مردمان آفرید . که خشیار را شاه کرد . یک شاه از بسیاری یک فرماندار از بسیاری . من هستم خشیارشا . شاه بزرگ شاه شاهان . شاه کشورهای دارای مردم زیاد . شاه در این سرزمین دور و دراز . پسر داریوش هخامنشی
شهر سلطنتی و تاريخی شوش , خوزستان
اين شهر در ردیف اولين شهرهای متمدن دنيا شناخته شده است . متاسفانه مردم ما حتی اسم اين شهر رو هم نشنيده اند . جای بسی تاسف دارد . این شهر متجاوز از نیم قرن است که خاورشناسان و باستان شناسان فرانسوی و آلمانی را در خود راه داده است و آنان مشغول بررسی و کشف واقعیت های ایران هستند . این کاوش نیم قرنه در جهان بی سابقه و مهم شناخته شده است . خرابه های شوش در میان دشت وسیع و باشکوهی از نظز جغرافیایی قرار دارد . که ادامه دشت بین النهرین است و بر فراز چهار تپه مرتفع میباشد ( در جنوب غربی ایران ) . این دشت در حدود چهار کیلومتر وسعت دارد . 4000 هزار سال پیش از میلاد مسیح مردم فلات ایران از خشک شدن تدریجی دشت شوش استفاده کرده و از دره های مرتفع مشرف بر آن برای سکونت در دشت شوش استفاده نمودند . از آن پس 5000 سال متمادی شوش نامزد ایفای نقش مهمی در زندگی سیاسی و اجتماعی ایران بوده است . میسیون فرانسوی که پیشرفت تمدن از ابتدا تا کنون را قدم به قدم دنبال نموده است میگوید : در حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح امر تجارت و پیدایش خط و نوشتن کتاب یعنی شگفت انگیز ترین اختراعات بشری در جنوب ایران تحقق یافته است . در شوش زندگی شهر نشینی جالبی شکفته و این شهر به صورت پایتخت نیرومند امپراطوری های عیلام که تمدن آن مخلوطی از تمدن دولتهای سومر و آکاد بود و همچنین امپراطوری هخامنشیان قرار گرفت . در دل خاکهای شوش دهها کتیبه و نبشته های تاریخی توسط فرانسویان بدست آمد که در مورد مذهب و جنگهای تاریخی و تمدن بشری سخن گفته است و امپراطوری عیلامی ها را در هزاران سال پیش اثبات نمود . تمدن شوش در کنار اولین تمدنهای بشری بابلی و آشوری قرار دارد . ارتش پیروزمند عیلامیان فتوحات بسیاری را در غرب و شمال انجام دادند . عیلام رقیب سرسخت آشور بود و سرانجام در اثر ضربات سهمگین پادشاه آشور " آسوربانی پال " در هم کوبیده شد و کل شهر طعمه حریق ارتش آشوریان گشت آشوریان که به منتهی قدرت و جلال رسیده بودند 30 سال پس از شکست عیلامیان از هم پاشیده شد ند و نینوا پایتخت آن به سرنوشت شوش دچار گشت . بعد از عیلامیان داریوش بزرگ که از جان و دل پایتخت جدیدش در شوش را دوست میداشت کاخهای باشکوهی در خرابه های عیلام بنا نهاد . در حال حاضر در موزه لوور فرانسه سرستونهای زیبایی به شکل گاومیش و همچنین صفحات گلین مینا کاری شده و همچنین نقش سربازان گارد شاهنشاهی ایران ( گارد جاوید ) که از شوش بدست آمده است قرار دارد . پس از شاهنشاهی پر افتخار هخامشیان اسکندر شوش را از اهداف مهم خود قرار داد و تصمیم به فتح آن گرفت . وی شوش را کاملا تصرف کرد و غنائم بسیاری از آنجا بدست آورد . وی پس از بازگشت از هند با ارتشی نیرومند به شوش رفت و مدتی در آنجا بسر برد . همانجا دختر داریوش سوم آخرین پادشاه هخامنشی را به همسری برگزید و در شوش مراسم باشکوهی از عروسی خود بر پاکرد . در شوش عده زیادی از سربازان یونانی دختران ایرانی را به همسری برداشتند و در آنجا اتحادی بین دو دنیای غرب و شرق رقم خورد . "مرگان" و جانشینش "کنت دومکنم"متونی شگفت اور به زبانهای عیلامی – بابلی – فرس قدیم یونانی و پهلوی از شوش بدست آوردند همراه با ابزارها و اثاثیه های بسیاری کهن در کتابخانه های باستانی فرانسه بیش از 30 کتاب در مورد شوش و تمدن شوش وجود دارد . برگرفته از آثار باستانشناسان مشهور : " بازن" و "امیل بن و نیست" از استادان کلژدوفرانس .
معبد چغازنبيل خوزستان (زيگورات - قلعه آتش ) :
نام باستانی آن دور اونتاش می باشد . نام شهری که در پايان هزاره دوم قبل از ميلاد توسط اونتاش نپيريشا پادشاه ايلامی ساخته شد است . اين پادشاه در قسمت مرکزی شهر معبدی مطبق که در آن زمان ذيقورات ناميده ميشده بنا می کند . . اين معبد رفيع و سه طبقه به اينشوشيناک و نپيريشا که از خدايان بزرگ ايلامی بودند اهدا گشته بود. محوطه صحن ذيقورات توسط ديواری احاطه گشته است
خارج از محوطه اين معبد بزرگ کاخها و آرامگاهها خانواده شاهی در منتهی اليه زاويه شرقی شهر بنا گشته است . به غير از دو ديوار نامبرده حصاری قطور تمامی شهر را محصور کرده است که مجموع طول آن حدود ۴ کيلومتر ميباشد . دور تا دور معبد با آجرهای پخته شده پوشيده شده است که اين آجرهای با خط ميخی زندگی پادشاه را توصيف کرده است . درهای چوبی معبد و کاخها با قطعات شيشه ای تزئين می شده اند
يکی ديگر از شگفتی های اين معبد آن است که در پشت معبد در روی زمين جای پای انسان ( کودکی ) نقش بسته است که بعد از گذشت بيش از ۳۵۰۰ سال هنوز پابرجاست . محققين گفته اند در هنگام ساخت و آن زمانی که آجرهای نرم بوده است انسانی پا گذاشته است . اين جای پا واقعا ديدنی است
نقش عیلامی موجود در نقش رستم فارس
در بخشهای کناری و پایینی هشتمین نقش موجود در نقش رستم تصویری آشکار و دو صحنه ناروشن دیده می شود .تصویر آشکار ، فردی را نشان می دهد که با لباس عیلامی و به صورت ایستاده بر سنگ کنده کاری شده است. این نقش کاملاً شبیه نقوش عیلامی در منطقه کورنگان ممسنی است. تصاویر ناروشن که در چند سال پیش واضح تر از اکنون بوده است ؛فردی را نشسته بر تخت نشان می دهد و گویا در جلوی او نیز تخت دیگری بوده که فرد دیگری برآن نشسته بوده است. در سمت چپ نقش نیز دو نفر بوده اند که یکی ایستاده و بدن او از شانه به پائین دیده می شود و در پشت سر او بخشی از شانه و سر فرد دیگری بر سنگ کنده شده بود که کلاهی همانند کلاه پارسیان آن دوران بسر دارد. قدمت این نقش مربوط به 3000 سال قبل است.
تصفيه خانه آب چغازنبيل , خوزستان
اين محل بعنوان نخستین و قديمی ترين تصفيه خانه آب دنيا شناخته شده است که جهت آب شرب شهر دورانتاش با توجه به قابل شرب نبودن آب دز در اين محل ايلاميان با استفاده از يک کانال ۴۵ کيلومتری آب را از رودخانه دز به آنجا منتقل ميکردند . اين کار با استفاده از قانون ظروف مرتبط و ملاط قير طبيعی که بعنوان ملاط ديوارهای آجری در جداره کار گذاشته شده آب را تصفيه می نموده است . .
هفت تپه , خوزستان
مجموعه تاريخی هفت تپه يکی ديگر از شگفتی های تمدن ايران ميباشد . اين مجموعه مربوط بدوره ايلامی ها ميباشد که بين سالهای ۱۵۰۵ تا ۱۳۵۰ قبل از ميلاد ساخته شده است . به اعتقاد کارشناسان نام ايلامی اين منطقه کاپی ناک بوده است . اين مجموعه شامل آرامگاه تپتی آهار پادشاه ايلامی - آرامگاه دسته جمعی ۲۳ نفری - حياط معبد - سکوی قربانگاه حيوانات به خدای خود و پرستشگاهها ميباشد . اين مکان ( آرامگاه تپتی آهار ) به عنوان اولين و قديمی ترين طاق هلالی جهان معرفی شده است .
مجموعه کاخهای داريوش بزرگ , خوزستان
مجموعه کاخهای هخامنشی شوش توسط داريوش بزرگ در سال های 522 - 486 قبل از ميلاد بر پا گشت . اين مجموعه شامل کاخ آپادانا - دروازه - ديوارخانه و بخشهای ديگر است آپادانا ( تالار ستوندار ) سه ايوان ۱۲ ستونی و يک تالار ۳۶ ستونی با ارتفاع ۲۲ متر می باشد . ديوارها از خشت و ايوانها با آجر مينايی ( لعابدار منقوش ) مزين شده بود . در زمان اردشير اول دچار حريق گشت و اردشير دوم آنرا بازسازی کرد . مدت ۲۰۰ سال شوش ( در جنوب غربی ايران ) مرکز سياسی ايران و سرزمينهای تحت فرمانروايی هخامشيان بود که اين کشورها شامل بيش از 25 کشور بوده است . سرانجام در سال ۳۲۳ قبل از ميلاد در يورش اسکندر مقدونی ويران شد . در اين مکان کتيبه های به زبان بابلی - ميخی و فارسی باستان کشف شد . شاهنشاه بزرگ و مقتدر داریوش بزرگ , خوزستان کهن را برای پایگاه زمستانی خویش برگزیده بوده است .
کاخ شبيه سازی شده خشايار شاه , خوزستان
مجموعه کاخهای فرانسویان که به کاخ خشایارشاه مشهور است نیز در شهر باستانی شوش قرار گرفته است . این بنا در حدود 100 سال پیش توسط استعمارگران فرانسوی بنا شد و معاری آن الهام گرفته شده از کاخهای ایرانی می باشد . به گفته مردمان محل این بنا برای چپاول سرمایه ها و آثار باستانی بنا شده است . بسیاری از ایرانیان مهم ترین دلیل ماندگاری بیگانگان بخصوص استعمار روس - انگلیس و فرانسه در ایران زمین را چپاول میراث کهن نیاکان میدانند .
