حاشیه نشینی پدیده ای غم انگیز بر تارک سیمای حیات شهری

[font=tahoma]نگاه که می کنی گمان می بری اینجا تکه ای دیگر از دنیاست. تکه ای که سالهاست در حاشیه ی اذهان باقی مانده تا، هیچ کس علاقه ای به یاد آوری اش نداشته باشد. در همان نگاه نخست چهره ها و پندارهای خیالت یکباره از هم پاشیده و فرو می ریزد. واقعیات تلخ و رنج آور رخ نمایان می کنند و دل انسان را لبریز از درد می سازد.

حاشیه نشینی مفهومی است که به دنبال گسترش شتاب آلود شهر ها طی چند دهه اخیر در برخی از کشورهای جهان بویژه کشورهای جهان سوم مطرح و مورد بحث جدی قرار گرفته است و امروز یکی از مهمترین معضلات شهرها در ممالک رو به توسعه می باشد.
وجود محلات حاشیه ای با خانه های نا به هنجار و غیر متعارف، مردمانی با مشاغل موقت و متزلزل، خانوارهایی با درآمد پایین و فقیر، محلاتی غیر بهداشتی و آلوده، مهاجرانی که از یک سو به دلیل تعلق به منشاء روستایی و عشایری سعی در حفظ فرهنگ سنتی خود دارند و از سوی دیگر به علت زندگی در شهر مجبور به اخذ فرهنگ شهرنشینی می باشد.
محله هایی که از نارسایی و کمبود تسهیلات و امکانات رنج می برند و پیوسته با شهرداری ها و فرمانداری ها و ادارات مختلف درگیری دارند. همه و همه نشان از مسئله ای دارند که به حاشیه نشینی معروف است.
در بررسی تعاریف " حاشینه نشینی" به طور کلی به دو برداشت اساسی از مفهوم آن برخورد می شود: برخورد جامعه شناختی و برخورد جغرافیایی، در برخورد نخست، بیشتر از آن که به محل زندگی و شکل سکونت افراد مورد بحث، توجه شود، به زندگی حاشیه ای آنان از نظر اقتصادی و فرهنگی اهمیت داده می شود . از این دیدگاه حاشیه نشین به فردی اتلاق می گردد که وارد متن اقتصادی و فرهنگی جامعه شهری نشده و در حاشیه آن زندگی می کند.
دیدگاه دوم که عینی تر و ملموس تر است به محل سکونت و مورفولوژی مساکن و محلات حاشیه ای توجه می کند. از این زاویه نگرش " نقاط حاشیه نشین، محلات، و مساکنی هستند که نسبت به نقطه ی شهرسازی و مساکن معمول شهر نا به هنجار و غیر متعارف هستند و از نظر مصالح ساختمانی وضع قرار گرفتن ساختمان ها تجهیزات و امکانات زندگی، تسهیلات شهری و فضای سرانه در وضع نامطلوب قرار دارند.
تبریز نیز به عنوان یکی از کلانشهر های بزرگ در غرب کشور با جمعیتی معادل ۶/۱
میلیون نفر از این پدیده ی نا متعارف رنج می برد. و به نسبت جمعیت خود بیشترین جمعیت حاشیه نشین کلانشهر تبریز در فاصله سالهای 55 تا 75 بیش از 40 درصد رشد داشته است.

به گفته ی معاون شهرسازی و معماری شهرداری تبریز، نبود اسناد مالکیت (قول نامه ای بودن) بزرگترین مانع حل معضل حاشیه نشینی می باشد.
مهندس محمد عزتی می افزاید: معاونت شهرسازی و معماری شهرداری در راستای نظارت بر ساخت و ساز حریم سال 86 اقدام به تشکیل کمیسیون 6 - 12 کرده است اما این طرح تا این سال مسکوت مانده بود.
مهندس عزتی بر این باور است که مهمترین سیاست در مطالعات حاشیه نشینی شهرداری برای حل این معضل طرح های تفضیلی شهر ها و سیاست توانمند سازی و پیش بینی خدمات عمومی این مناطق و همکاری جمعی و مساعدت دولت در تخصیص اعتبارات ملی و کمک به طرح های تملک و توسعه فضاهای عمومی است
معاون شهرسازی و معماری شهرداری پهنه های حاشیه نشین شهر تبریز را سه پهنه اعلام کرده و آنها را شامل پهنه حاشیه نشین شمالغرب تبریز ( حاشیه نشین در باغات و اراضی کشاورزی ) ، پهنه حاشیه نشین جنوب تبریز (محدوده باغات، حریم اتوبان ها )و پهنه حاشیه نشین غرب تبریز( ساخت و ساز در محدوده آخماقیه، لواسان و اطراف کارخانجات) عنوان کرد.
در این میان سخنگوی شورای اسلامی شهر تبریز هم معتقد است که با احداث دو هزار واحد مسکونی به منظور ساماندهی حاشیه نشینان تبریز می توان این مشکل را حل کرد.
حبیب شیری آذر با اشاره به اینکه این پیشنهاد ارائه شده است، می افزاید: در صورت تصویب این طرح می بایست عملیات اجرایی احداث دو هزار واحد مسکونی در سال جاری آغاز شود.
اجرای طرح های کالبدی
مشاور شهردار تبریز نیز در امور ساماندهی حاشیه نشینی هم از اجرای ده ها طرح کالبدی و فیزیکی در مناطق حاشیه نشین تا پایان سال جاری خبر می دهد و می گوید: این طرح ها در راستای ساماندهی حاشیه نشینی ضلع شمالی شهر، در قالب اجرای طرح های مسیر گشایی و روا بخشی به مرحله اجرا در خواهد آمد.
ذکریا والایی، اجرای خیابان نیمه تمام 42 متری به طول دو هزار و 300 متر و اتصال آن به اتوبان پاسداران از طریق 25 متری ایده لو را از جمله این طرح ها می داند و می افزاید: ساماندهی مناطق حاشیه نشین در ضلع شمالی نیز از سوی شهرداری منطقه یک آغاز شده است این در حالی است که بنا به گفته مشاور شهردار تبریز، اعتبارات سالانه شهرداری ها، پاسخگوی اجرای طرح ها ی حاشیه نشینی نیست و از این رو باید برای جلب سرمایه گذاری های داخلی و خارجی در این بخش تلاش شود.
ریشه های حاشیه نشینی در تحولات بنیادین جامعه ای نهفته است که به شیوه ی خاص کشورهای جهان سوم توسعه پیدا می کند . کنده شدن انسان روستایی و عشایری و حتی شهری از زادگاه خویش و حرکت به سوی شهرهای مرکزی، نخستین جرقه ی تشکیل محلات حاشیه ای را تشکیل می دهد، اما هر مهاجری از هر نقطه و در هر شهر به خودی خود و طبیعتا به حاشیه نشین تبدیل نمی شودبلکه به علت وجود عواملی مانند ویژگی های اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی مهاجران عوامل پس ران شهری و همچنین مختصات محلات حاشیه ای شهر ها است که مهاجران تازه وارد تحت شرایط معین به حاشیه نشینان شهری تبدیل می شوند. لازم به یاد آوری است که با وجود تنوع شرایط مهاجران و اختلاف شهرهای مرکزی که منطقاً تنوع عملکردها و نتایج را می طلبد، به نظر می رسد این قانونمندی در توسعه شهری وجود داشته باشد که در شرایط توسعه جامعه به شیوه ی سرمایه داری وابسته پیدایش و گسترش مناطق حاشیه ای در شهرها نسبتا بزرگ و مرکزی اجتناب ناپذیر است.
از این روست که حاشیه نشینی به مثابه یکی از مسائل مهم شهرهای بزرگ کشور خود نمایی می کند و ضرورت شناخت و چاره سازی را به دنبال دارد.
شهردار منطقۀ 7 شهرداری تبریز نیز با اشاره به معضل حاشیه نشینی به عنوان یکی از اساسی ترین مشکلات در شهرداری ها ، بخصوص کلانشهرهای کشورهای جهان سوم و توسعه نیافته گفت : این پدیده به معضل اجتماعی تبدیل شده و در مناطق مانیز این معضل وجود دارد.
مهندس یعقوب انصاری در تعریف حاشیه نشینی ، این معضل را ترکیبی از سرزندگی شهری ، روستایی و ایلاتی با ویژه گی اقتصادی منحصر بفرد نام برده و می افزاید : حاشیه نشینان به سه دسته تقسیم می شوند ، مهاجرانی که از روستاها با رویای رسیدن به امکانات رفاهی خارج شده در حاشیه شهر مسکن می گزینند ، افرادی که به علل های مختلف با فرهنگ شهر نشینی سازگاری ندارند و بر اساس مشکلات مادی و فرهنگی یا بعضی پیش آمدهای ناگوار در شهر زندگی نکرده و به حاشیه شهر ها پناه می برند. و آخرین گروه افراد مجرمی که برای دوری از قانون در حاشیه شهر اسکان گزیده و مخفی می شوند.
وی مناطق حاشیه نشین منطقه هفت را روستاهای آخمقیه ، باغات رواسان عنوان نموده و گفت : شهرداری منطقه هفت در جهت حفظ اراضی بایر و باغات اقدام نموده و نسبت به طرح تملک این مناطق بودجه ای اختصاص یافته است.
مهندس انصاری از ایجاد مدیریت واحد شهری،ایجاد هماهنگی بین دستگاه های مسئول جهت برخورد قاطعانه با متخلفین و عوامل ساخت و ساز غیر مجاز و اوباش ، تقویت ساختار اداری دستگاهها و آموزش به عوامل اجرایی ، تملک به موقع اراضی دارای کاربری عمومی ، آشنا ساختن شهروندان به طرحهای تفضیلی ، و اطلاع رسانی از جمله طرح های تفضیلی هر محل به عنوان راهکارهای اصلی جهت جلوگیری از ایجاد این معضل نام برده و در پایان می افزاید : امیدوارم با برخوردهای مقتدرانه و با برنامه ریزی های اصولی توسط دستگاه های مسئول شاهد ریشه کن شدن این مشکل باشیم.
دبیر ستاد ساماندهی اسکان غیر رسمی آذربایجان شرقی، در این باره یاد آور می شود: 32 طرح در حوزه های مختلف برای مناطق حاشیه نشین تبریز ارائه شده است که 22 طرح آن مورد پذیرش کارشناسان بانک جهانی قرار گرفته است.
به گفته ی خلیل مرد، بیش از 20 درصد شهر تبریز را مناطق حاشیه نشین تشکیل می دهند.
کارشناسان بر این باورند که برای انجام امور زیر بنایی بیش از هر کاری باید به ساماندهی وضعیت حاشیه نشینان شهر تبریز توجه شود تا مشکلات اجتماعی و اقتصادی و حتی بهداشتی که در این زمینه گریبان این کلانشهر را گرفته است، حل شود.
اما نگاه آخر، پندارت را عوض می نماید و تو در دل این بی نظمی، گونه ای از انتظام، در دل شلوغی و تراکم رد پایی از انسجام ، و در میان بی برنامگی ها، غایتی از هدفمندی، و در دل یاس و نا امیدی بارقه های حیات و زندگی را میبینی و اگر همت نمایی با تمام وجود لمسشان می کنی.
آری این مکان حاشیه نشین است و اینان حاشیه نشینان.
روزنامه همشهری

[/font]