مبلمان شهر

اهمیت مبلمان در سیمای شهری
آنچه در مورد یک بافت اجتماعی یا معماری و حتی فرهنگ اهالی یک شهر در ذهن مردم به یاد می ماند، حفظ هویت شهری است. هویت‌های اخلاقی، فرهنگی، تاریخی، علمی، مذهبی، تکنولوژیکی و طبیعی متبلور در سیما و عناصر شهر می‌تواند به تشخص فضای شهری کمک نماید. القای حس تعلق به فضای یک شهر یا استان خاص از طریق مبلمان شهری از خصوصیات بارزی است که می‌تواند در بازسازی یا نوسازی محلات شهری در نظر گرفته شود.
مبلمان شهری بخش مهمی از محيط زيست ما را تشکيل می دهد که در تعامل مستقیم یا غیرمستقیم با سایر امکانات شهری (با کاربردهای متفاوت) است. بر همین اساس، ایجاد سازگاری و هماهنگی بصری بین اجزا مبلمان شهری با سایر المان‌های شهری، جهت تشدید و تکمیل زیبایی فضای شهری امری اجتناب‌ناپذیر است. چنانچه این امر از چشم مسئولان و طراحان مخفی بماند، با آشفتگی بصری شدیدی در سیمای شهر مواجه خواهیم شد.
مفهوم خلق جذابیت تنها به رعایت هماهنگی ظاهری بین تجهیزات شهری خلاصه نمی شود، بلکه محصولات مبلمان شهری نیز باید خود به ویژگی‌هایی که ایجاد‌کننده لذت بصری باشد، نیز مزین شوند. می توان با استفاده از اصول علمی«زیبایی‌شناختی» (Aesthetics) و رعایت معیارهای بومی و فرهنگی (مانند مبحث روانشناسی رنگها) به این زیبایی دست یافت.

نمونه هایی از مبلمان شهری

جایابی بهینه مبلمان شهری
تعیین مناسب مکان های نصب و استقرار باعث می شود تا مبلمان های شهری بهتر مورد استفاده قرار گرفته و موجبات آلودگی محیطی را به همراه نداشته باشد. در مبحث جانمایی بهینه، برای هر کدام از عناصر، موارد خاصی مطرح است که در نگاهی عمومی می توان نکاتی چون نرخ تردد و ازدحام مردم، مقدار دفعات استفاده، عوامل جوی، رفتار و عادات استفاده کنندگان، رؤیت مبلمان، ابعاد و اندازه مبلمان، محدودیت فضا، امکانات نصب تجهیزات جنبی (کانال فاضلاب، سیستم روشنایی، تهویه مطبوع و ...)، رعایت نکات بهداشتی و غیره را نام برد.
روابط نظام‌مند در بین عناصر مبلمان شهری
بسياری اوقات عناصر مبلمان شهری در ارتباط با هم قرار می گيرند. آنها يکديگر را تکميل می کنند و بر کارايی يکديگر تأثير می گذارند. آنچه باید بدان توجه داشت، ادغام مبلمان های شهری از لحاظ همخوانی عملکرد است. ترکیب عناصر مبلمان شهری محاسن زیادی از جمله دستیابی به یک ساختار واحد با تسهیلات مختلف رفاهی، صرفه‌جویی در فضا، صرفه‌جویی در هزینه ساخت و مونتاژ، پرهیز از ازدحام بصری در محیط، ایجاد یکپارچگی در فرم و غیره را به همراه دارد.
از رایج ترین پیوندها میان مبلمان های شهری می‌توان از به‌کار‌گیری تابلوی تبلیغاتی در پیکره سرپناه و سایبان، اتصال گلجای یا سطل زباله به پایه و تیرهای برق و روشنایی، نصب نیمکت به گلجای، یکپارچه‌کردن نرده‌ها با تیرهای برق و روشنایی، تلفیق آبخوری و روشویی، تجهیز سر پناه ايستگاه اتوبوس به تابلوهای اطلاعات و راهنمايی نام برد.

تبلیغات
اگر تبلیغ به معنی«ترویج پیام از طریق وسایل تبلیغاتی» تعریف شود. به دو صورت می توان تبلیغات را با تجهیزات شهری مرتبط دانست :
 ساماندهی وضعیت تجهیزات شهری، خود می‌تواند گویای حس «شهروندگرایی» از سوی مسئولان باشد. زیبایی شهر یکی از دغدغه های اساسی برای شهرداری ها و مدیران شهری است چرا که ارتقای کیفی فرهنگ شهرنشینی را به همراه خواهد داشت. نظارت بر اجرا، نصب، نگهداری و تعمیر از سوی واحدهای اجرایی مختلف، باعث ارتباط هر چه بیشتر مردم با فضای شهر شده، رهگذران را ترغیب می کند تا به زیبایی شهر احترام گذارند.
 تبليغات از منابع مهم تأمين‌کننده نيازهای مالی محسوب می شود. از آنجایی که تجهیزات شهری و تبلیغات، معمولا ًهر دو از طریق چشم قابل ادراکند، بنابراین می توانند به خدمت یکدیگر در آیند.

مواد و مصالح
عناصر مبلمان شهری، از سرمايه ‌های شهروندان محسوب می شود. بنابراین انتظار می رود تا در طول عمر مفيدشان عملکرد قابل قبولی داشته باشند. انتخاب بهینه مواد و مصالح تشکيل‌دهنده عناصر مبلمان شهری ارتباط اساسی با ارائه عملکرد درست آنها دارد. امروزه طراحان با طیف وسیعی از مواد طبیعی و مصنوعی مواجه‌اند (انواع چوب ها و الیاف گیاهی، پارچه ها، سنگ ها، بتن ها، سفال، فلزات مختلف، رزین دیرگداز، پلاستیک، شیشه) که بنا بر معیارهای متفاوتی (القائات روانی و فیزیکی، طول عمر، شرایط اقلیمی منطقه، بهره‌گیری از مواد بومی، میزان تخریب‌گرایی (سرقت، آتش‌سوزی و ...)، حفظ محیط زیست (استفاده از مواد بازیافتی موجود و یا استفاده از مواد قابل بازیافت)، انعطاف‌پذیری در روش‌های ساخت و فرم‌گیری، تعمیر و نگهداری آسان، امکان پوشش‌دهی مناسب، رعایت بهداشت، سازگاری با محیط استفاده و غیره) می توانند آنها را به کار گیرند. البته نباید از نظر دور داشت که ممکن است از ترکیب متعارف یا غیرمتعارف مواد فوق هم استفاده نمود.
در اینجا شاید طرح این سؤال بی‌مورد نباشد که با توجه به تنوع مواد و گستردگی ملاک های انتخاب آنها، آیا لزوم اجرای تحقیقات در استفاده از مصالح مناسب ضروری به نظر نمی رسد؟

تخریب‌گرایی وندلیسم-Vandalism
تخریب گرایی به معنی صدمه‌زدن به اموال دیگران از طریق اعمال خشونت‌آمیز است. مسلماً هدف ما تعریف انواع مختلف وندلیسم و یا تحلیل ریشه های آن نبوده بلکه ارائه برخی راه‌های مقابله از طریق پیشگیری و پیش‌بینی از دیدگاه طراحی تجهیزات شهری است که به طور خلاصه در ذیل آورده می‌شود :
- مقاوم‌نمودن محصولات به وسیله استفاده از مواد صحیح یا جایگزین (مانند انتخاب صفحات پلاستیکی شفاف از جنس پلی‌کربنات به جای شیشه).
- دور نگه‌داشتن ادوات از دسترس افراد (مانند قرار‌دادن در ارتفاع).
- مراقبت و تعمیر مداوم به منظور بی انگیزه‌کردن تخریب گرایان.
- پنهان‌کردن اتصالات و جزئیات تا حد امکان و یا استفاده از اتصالات ضد تخریب.
- در معرض دید عموم قراردادن اثاثیه شهری.
- استفاده از حفاظ‌های خارجی (نرده ها، حصارها، ...) به گونه‌ای که برای سایرین ایجاد مزاحمت نکند.
- بکارگیری اتصالات مطمئن (مانند قفل‌های ضد حرارت و لولاهای مخفی) و پرهیز از درزهای فاصله‌دار.
- ثابت‌کردن مبلمان در زمین و یا بالا‌بردن وزن محصول به گونه ای که قابل جابجا‌شدن نباشد.
- نورپردازی محیط استفاده.

جمع‌بندی
هر چند این مقاله تمامی موارد قابل توجه در طراحی مبلمان‌های شهری را مطرح ننمود و جای خالی مباحث مهمی چون زلزله، بهداشت، تعمیر و نگهداری و یا تحقیقات پایدار در این نوشتار احساس می‌شود، ولی سعی داشت تا مبلمان شهری را موضوعی چند‌محوری معرفی کند که طراحان، مهندسان، هنرمندان، جامعه‌شناسان و روانشناسان را برای پاسخگویی به بيشترين طيف نيازهای شهروندان و صحيح‌ترين سرمايه‌گذاری شهری در یک تیم به مشارکت گیرد. مبلمان شهری يک موضوع کاملاً منطقه‌ای است،‌ به این معنی که طراحی و انتخاب مبلمان شهری باید دقيقاً بر اساس نيازهای خاص منطقه انجام پذیرد؛ چنانچه حتی دو محله يا دو بوستان نزديک به هم، ممکن است کاربری های متفاوتی را در مورد مبلمان شهری داشته باشند. مبلمان شهری تأمين‌کننده بخشی از غنای سیمای شهری نیز محسوب می‌شود.
در پایان، باید پژوهش صحيح، مستمر و پايدار را رمز توفيق در داشتن مبلمان شهری مناسب دانسته، آن را در دستور کار قرار داد و نتايج آن را به سليقه‌ها و عقايد شخصی مقدم شمرد. زیرا مردم و نيازهايشان به سرعت تغيير می‌کند؛ عدم توجه به اين تغييرات، سیمای شهر را به فضايي ناکارآمد، کسل‌کننده و فاقد بهره‌وری تبديل می کند.

نویسندگان : سید هاشم مسدد/ استادیار دانشگاه علم و صنعت ایران
مهران هاشمی/ کارشناس ارشد طراحی صنعتی
مأخذ : ص 72-73 ماهنامه تخصصی منظر ، شماره هفتم ، خرداد 1389.