شهر خوب ، شهری برای همه

آسیب شناسی معلولان و سالمندان در شهر

در کشورهاي جهان سوم و در حال توسعه، عدم انسجام و مدیریت جامع مسائل سبب از هم‌گسیختگی اموری شده است که پرداختن به هر يک از آنها نيازمند سال ها تحقيق، ژرف‌انديشي و برنامه ريزي در سطوح خرد و کلان سياستگذاري هاي کشور است. يکي از اين مسائل را مي توان با نگاهي به اطراف و فضاي شهرهايي که در آن زندگي مي کنيم دريافت.
اگر چه امروز كشور ما از نظر ميانگين سني جزء كشورهاي جوان به شمار مي‌رود اما آ‌مارها حاكي از آن است كه تا سه دهة آينده جامعة ايران به جمع كشورهاي سالمند مي‌پيوندد. به همين سبب لزوم توجه به مسائل مرتبط با اين قشر از جامعه و تلاش براي رفع نيازهاي آنها به ويژه در زمينه برخورداري از رفاه اجتماعي نه تنها از ضروريات است بلكه تضمين كنندة فردايي بي‌دغدغه و سالم‌تر را براي جامعه تضمین می‌کند. طبيعي است كه اين افراد داراي نيازهاي روحي و عاطفي فراواني هستند كه در پاسخگويي به آن و دستيابي به بهداشت رواني و سلامت روحي مناسب خانواده و اجتماع نقش حساسي را برعهده دارند. چنانچه پرداختن به مشكلات فيزيكي و جسماني افراد سالمند و توجه به سطح امكانات و ميزان برخورداري از رفاه اجتماعي براي حضور و تردد اين افراد در جامعه بسيار حائز اهميت و قابل بررسي است. در عين حال بايد به اين گروه، معلولين و ناتوانان جسمي را نيز افزود كه با توجه به آمار بالاي اين افراد و شباهت نيازهاي فيزيكي‌شان با سالمندان در بهره مندي از امكانات اجتماعي مي‌توان اهم مشكلات اين دو گروه را در كنار هم بررسي نمود. هم اكنون 10 درصد افراد جامعه را معلولين تشكيل مي‌دهند كه آمار قابل ملاحظه‌اي است. علاوه بر فراوانی تعداد مسائل ژنتيكي و حادثه‌اي در كشور ما، بسيارند افرادي كه در طول سال ها جنگ تحميلي، سلامت جسماني خود را از دست داده‌اند و به شمار آسیب‌دیدگان این‌چنینی افزوده شده‌اند.

مناسب سازي ، روياي شهر بي سروسامان
متأسفانه امروز در بسياري از مراكز و مناطق شهري، معلولين از حداقل امكانات نيز برخوردار نيستند و با وجود آمار بالاي اين گروه هنوز هيچ‌گونه امكانات مناسب رفاهي و تمهيدات آسايشي برايشان در نظر گرفته نشده، خيابان‌ها و پياده‌روهاي ما هنوز هم با استانداردهاي جهاني فاصلة بسيار دارند. همچنين در زمينه ساخت فروشگاه‌ها و مراكز خريد، مراكز تفريحي، ادارات و ساختمان‌هاي دولتي نيز توجهي به اين مسئله صورت نگرفته و شايد تنها در برخي از بيمارستان‌ها و فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي به سطوح شيب‌داري برمي‌خوريم كه براي استفاده و تردد اين گروه در نظر گرفته شده است. اما آيا معلولين و سالمندان ما تنها با بيمارستان‌ها سر و كار دارند؟! آيا آنها به خريد نمي‌روند، به خوراك و پوشاك نياز ندارند؟ آيا تا به حال فكر كرده‌ايم كه كودكان معلول هم از رفتن به سينما لذت مي‌برند؟ و آيا تا به حال با خود انديشيده‌ايم كه در اتوبان‌هاي شلوغ و خيابان‌های پر رفت و آمد تكليف معلولين و سالمندان چه مي‌شود؟ آيا زمان طراحي و بهره‌برداري از متروها به اين فكر افتاديم كه امكان استفاده از آن براي چه كساني فراهم است؟ باید یادآور شد که همين حداقل توجه و امكانات تنها برای پايتخت‌نشينان لحاظ مي‌شود و در روستاها و شهرستان‌ها با همين تسهيلات نيز مواجه نيستيم. در حالي كه امروزه در بسياري از كشورهاي اروپايي و امريكا كه شايد ميزان معلولين و سالمندان آنها به مراتب كمتر از ما باشد چنان تمهيداتي انديشيده شده كه نسبه به تسهیلات پیش‌بینی شده برای افراد سالم جامعه، فراتر یا حداقل در حدی برابر است. امروز در خيابان‌ها و مراكز خريد كشور آلمان به كمتر جايي برمي‌خوريم كه براي استفاده، تردد و حمل و نقل معلولين شرايط و طراحي ويژه‌اي صورت نگرفته باشد كه خود نشان از اهميت دادن مسئولان به برخورداري تمام افراد جامعه از رفاه اجتماعي و مسئوليت‌پذيري در احقاق حقوق شهروندي افراد جامعه دارد. موانع جهت‌يابي و حركت موجب بروز خطرات و ناامني‌هاي فيزيكي خواهد شد که گاه لطمات جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت. به همین سبب لزوم مناسب‌سازی كليه محيط‌ها اعم از اماكن عمومي، معابر، محيط شهري و بين شهري و حتي محل سكونت به صورت یک نیاز ضروری در جامعه احساس می شود تا اين افراد بتوانند به راحتي از تسهيلات محيطي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي جهت حفظ استقلال فردي بهره‌مند شوند. هرچند برای دستیابی به چنین اهدافی آموزش و فراگیری علم‌های خاص فيزيولوژي، روان‌شناسي و آنتروپومتري برای مسئولین لازم است. وظيفه یک جامعه عدالت گستر و اسلامی این است كه تمام مشكلات موجود براي رشد انسان‌ها را از بين ببرد و از آنجا که معلولان و سالمندان نیز بخشی از جامعه هستند و همچون سايرين حق زيست در اجتماع را دارند، وظيفه مرتفع کردن مشكلات آنها نیز به طور مستقيم بر عهده جامعه است. به این ترتیب ایجاد حرکت‌های جدی و اصولی در راه دستیابی به این مهم، لطف یا اقدام فوق العاده‌ای از سوی دولت محسوب نمی‌شود بلکه از ضروریات و تکالیف حتمی و شرعی دولتمردان و مسئولان مربوطه به شمار می‌رود. گفتنی است که توجه به این مسائل با مناسب‌سازی معابر عمومی و تجهیز و نصب علایم راهنمایی مناسب در معابر و اماکن عمومی که جزء نیازهای اولیه است، آغاز شده و در آینده نزدیک باید به ایجاد تجهیزات و امکانات رفاهی و فرهنگی در سطحی وسیع از جمله ايجاد موزه لمسي و صوتي، كتابخانه گويا، كتابخانه بريل، ايجاد سايت‌هاي كامپيوتري با نرم افزارهاي ويژه معلولين (مانند جاورز، كرازويل و…) و احداث مراکز تفریحی استاندارد برای این افراد بیانجامد.

نویسنده : سروناز بهبهاني/ کارشناس ارشد ادبیات فارسی
مأخذ : ص 81 ماهنامه تخصصی منظر ، شماره هشتم ، تیر 1389.

تا وقتی که انسان سالم احساس آرامش نمی کند چگونه می تواند برای یک فرد معلول آینده ای خوب رو متصور شد امکانات شهر برای افراد معمولی اصلا جوابگو نیست طرح های ساماندهی شهری در ایران برای افراد سالم به سختی شرایط سالمی را فراهم می کند