اشتیاق تئوریک و استراتژی های طراحی در آثار هشت معمار معاصر

اشتیاق تئوریک و استراتژی های طراحی در آثار هشت معم نویســـــــــــــــنده :
رافائل مونئو
ناشــــــــــــــــــــر :
انتشارات کتابکده کسرا، مشهد
ســــــال نشــــــــر :
1390
-
فارســی
متـــــرجــــــــــــــم :

ایمان رئیسی و حسام عشقی صنعتی

مقدمه همواره معتقد بوده¬ام که مدارس معماری باید به چشم¬انداز معاصر توجه کنند، به معمارانی که همچنان قهرمانان کتب اصلی¬اند. بنابراین اوایل دهه¬ی نود م. بود که به دانشجویان مدرسه معماری هاروارد درسی را پیشنهاد کردم که درباره ی آثار معماران معاصر بود. من همچنان به آثار بعضی از این [معماران] بزرگتر [از من] یا استادِ من فکر می¬کنم. همه از همکاران و دوستانی¬اند که تحسین¬شان می¬کنم. این کتاب تالیفی از آن سخنرانی¬ها است. آثار استرلینگ، ونتوری و اسکاتبراون، روسی، آیزنمن، سیزا، گری، کولهاس، و هرزوگ و دِ مورن با دقت تحت عنوان "اشتیاق تئوریک و استراتژی های طراحی" ارزیابی شده اند. از واژه¬ی "اشتیاق" استفاده می¬کنم، چون مطالعه¬ی معماری در زمان حال در مسیری پیش رفته است که به دراندیشیدن و مباحث نقادانه نزدیک¬تر شده است تا هرگونه علاقه¬ای به ساختن تئوری سیستمی. کتاب پیچیدگی و تضاد در معماری رابرت ونتوری به این [بحث] شهادت خواهد داد. کتاب نوعی آزمون نیش¬دار است که به اندیشه‌های انتقادی هدایت می-شود؛ به‌عنوان نمونه، این [کتاب] نوعی رساله‌ی تئوریک یا بیانی شخصی از اشتیاق تئوریک است، و نه نوعی تئوری. در نقطه مقابل، معماریِ¬شهر آلدو روسی، نمایشی است از فردی، که دارای علاقه‌ی زیادی به اصول شهری است، که با روان¬پالایی شخصی رهاشده¬ای پایان یافته است.در این نقطه از تاریخ ما به کتاب روسی احترام می¬گذاریم، نه¬زیاد به¬خاطر همکاری¬اش در توسعه‌ی تئوری، بلکه برای ایده‌های بسیار شخصی¬اش، این تمثیلی است از معماری که از واژگان هم استفاده می¬کند. اشتیاق تئوریک واژه‌ی دقیق¬تری نسبت به تئوری است، و چنین است، هنگامی که به نوشته‌های پیتر آیزنمن مراجعه می‌کنیم. اینها متونی¬اند که نشانگر نوعی ظرفیت روشن¬فکرانه برای انتقال به مفاهیم معماری است که از فیلسوفان معاصر اکتساب شده است. برای کولهاس هم چنین است، آخرین بحثی که از آن استفاده می کنیم، بسیار مهم است که نیویورک هذیانی را درک کنیم، [کتابی] که هنوز به¬روز است و ارزشمند¬ترین نوشته¬ی اوست، به‌عنوان کتابی از مقالات، اندیشه ای اصیل و بسیار شخصی درباره¬ی اصول نهفته در معمایِ شهرِ آسمان¬خراش¬ها. واژه ی دیگر نیازمند توصیف، "استراتژی¬ها" است. این واژه در اینجا اشاره دارد به ساز-و-کار¬ها، شیوه¬ها، مدل‌واره‌¬ها، و روش¬های شکلی که در کارهای معماران تکرار¬می¬شود- ابزارهایی که با آن به ساختمان¬شان شکل می¬بخشند. از ساز-و-کارهای شکلی، هنگامی که در مورد مهارت پلان¬ها و مقطع¬ها در معماری جیمز استرلینگ، تا هنگامی که در مورد شکل‌های تانشده با همکاری فرانک گری می¬اندیشم، صحبت خواهم نمود. ممکن است دشوار باشد که این واژه را در مورد آلوارو سیزا یا هرزوگ و دِ مورن به‌کار ببرم، اما ارائه¬ی دست¬خط معمارانه و بسیار شخصی سیزا، و علاقه¬ی توام با وسواس معماری و مصالح هرزوگ و دِ مورن، اعتقاد دارم که همچنان می¬توانیم آنها را در همان مسیر مورد بحث قرار دهیم. حالا که عنوان کتاب را شرح دادم، اجازه دهید که سعی کنم احساسم را درمورد این گروه معماران بعضا نامتجانس بیان¬کنم. علاقه¬ام به این بود که معمارانی را مطالعه کنم که دارای نفوذ و قدرت بیشتری در زمان حال هستند، آنهایی که در آخرین ربع قرن بیستم علایق دانشجویان معماری را برانگیخته¬اند، آنهایی که کارهای¬شان در عرصه ی وسیعی مورد بحث قرار گرفته است، و سرانجام آنهایی که کتاب¬های¬شان با مقدار زیادی مقالات مفهومی منتشر شده است. به¬نظرم¬رسید که باید با جیمز استرلینگ شروع¬کنم. شخصیت او دعوت¬کننده¬ به تلاشی¬است که در راستای اتصال چیزی بود که می¬توانست شامل میراث زبانشناختی پیشروها - که هنوز در آغاز دهه¬ی شصت م. زنده بودند- به علاقه¬ی شدید به پیچیدگی باشد، که پس¬ازآن ایجادشد. فکر¬می¬کنم که امروزه کمتر درباره¬ی او بحث¬می¬شود، لذا الزامی¬است که هرگونه ارزیابی معماری معاصر را با استرلینگ آغاز کنیم. [تفکر] استرلینگ به¬سرعت توسط رابرت ونتوری و آلدو روسی ادامه یافت. این دو اغلب باهم جفت شده¬اند، ازجمله¬ی این دلایل انتشار پیچیدگی و تضاد در معماری و معماریِ¬شهر در یک سال است (1966 م.)، اما معمار آمریکایی ¬باید مقدم¬تر از معمار ایتالیایی باشد. تاثیر ونتوری سریع بود و در دهه‌ی¬ شصت م. و اوایل دهه¬ی هفتاد م. حکم¬فرما بود، درحالی که کار روسی، درحالی که در اروپا به خوبی شناخته شده بود، اما تا اواخر دهه¬ی هفتاد م. "جهانی" نشد، تا زمانی که اندیشه¬هایش در آمریکا منتشر شد. هریک ایده¬های¬شان را با ،آثارشان نشان دادند. ونتوری، با ساخت کشور به عنوان نقطه¬ی شروع، سعی کرد تا اصول را دریابد و نشان¬دهد که چقدر درمقابل هنجار و گرایش به فرد مقاوم است. در مقابل، روسی تلاش¬کرد که نظم علمی را گسترش¬دهد، پس از اینکه از اصول مهمی که معماریِ¬شهر را توصیف می¬کند، رمزگشایی کرد. هردو طی دهه¬ها اندیشه¬ی معمارانه را تحت تاثیر قراردادند، و تاثیرشان تا امروز احساس شده¬است. معماری مانند پیتر آیزنمن، علاقه¬ی ویژه¬ای به تئوری¬پردازی مقدم¬بر تمرین ساختن اثر دارد. او مسئول بخش تئوری کتاب پنج معمار نیویورک در سال 1972، و موسس مرکز مطالعات معماری و شهر و [مجله¬ی] مخالفان، و در نتیجه نقشی کلیدی در فرهنگ معماری آمریکا دارد. بعضی وقت¬ها با سوء تفاهم همراه شده اما هیچ¬وقت فراموش نشده¬است، نوشته¬های تئوریک¬اش جایگاه برجسته¬ای در چشم¬انداز تاثیر معمارانی، که در این سخنرانی¬ها توصیف می¬شوند، دارد. آلوارو سیزا و فرانک گری بر چشم¬انداز معماری دهه¬ی هشتاد م. تاثیر گذاشتند. به نظر می¬رسد که به‌وسیله¬ی آنها، تئوری در مسیری افتاد که نوعی معماری با اثر واقعی قابل توصیف شد. هرچند گری چندسالی مسن¬تر است، ابتدا سیزا را ارایه نمودم. معماری¬ [سیزا] همیشه مورد تحسین بوده است و از ابتدای دوره¬ی کاری¬اش، زمانی که مجلات ایتالیایی او را کشف نمودند، فرهنگ معماری اروپا درآثارش بازتاب داشت. کارهای-اش همواره علاقه¬ی زیادی دنبال شده¬است، و کسی ممکن است بگوید که او بدون رهایی از تعهد تئوریک و اجتماعی به آغازگران [این اندیشه] شکوفا نمی¬شد. این مسئله باعث شد که گری بعضی اوقات اعمال نفوذ کند، اما تاثیر او در معماری دهه¬ی هشتاد غیرقابل پرسش است. عمل¬گرایی آگاهانه¬ی او، با روش نوآورانه¬¬اش در سازماندهی مصالح و فرم ترکیب شد، و از هرگونه تسلیم¬شدن به زمینه دل¬کند، و سریعا باعث شد که به مرجعی مسلم تبدیل شود. سفر اعجاب انگیزی را شرح خواهیم داد که چگونه محرکی، باعث شد معمار نه¬چندان مطرحی [مثل گری] به سازماهی محبوب در دهه¬ی نود م. تبدیل¬شد، دهه¬ای که شاهد اختلاط صریح شخصیت او و سلسله کارهای اصلی¬اش بود که به نقطه¬ی اوج گوگنهایم بیلبائو منتهی شد. علایق تئوریک و حرفه¬ای، اساسا در این دهه تغییر یافت، و چهره¬ی رم کولهاس مدل¬واره ¬ی این تغییر بود. کولهاس می¬خواست که معماران، بدون پیش¬داوری روشن¬فکرانه، عقلانیت ضمنی نوعی از معماری را که سرمایه¬گذاران¬ ساختمان می¬ساختند، ترمیم نماید. لذا، او اعتقاد داشت، که باید ریشه های معماری را، که هنوز زنده بود، و با اشتیاق تئوریک حامیان معماری بافرهنگ تحریف شده بود، نشانه بگیرد. هدف او، کلیدی برای نوعی از معماری در دنیای جهانی¬شده بود، که احترام به تاریخ و غمِ¬غُربت نسل¬ِگذشته ندارد. نیویورک هذیانی، نخست منتشر شده در [سال] 1978، تاثیری معطوف¬به¬گذشته در دهه¬ی نود م. و کامل شده با [کتاب] بسیار عمومیت¬یافته¬ی S,M,L,XL، که گونه ای از کتاب را بنیان نهاد که توجه بسیار بیشتری به تصویر و نقشه نسبت به متن داشت. حسن ختام این مقدمه، نخستین کارهای هرزوگ و دِ مورن بود، که اعلام‌کننده¬ی سرشت متعالی مکعب¬های اصلی است. اینجا ارتباط با جهان شکل¬گرایانه ی هنرمندان حداقل¬گرا آشکار می¬شود، احیاشدن سنتی که کارهای این دو معمار را با آن نقاشان مرتبط¬می¬سازد. تاثیر هرزوگ و دِ مورن در مدارس معماری خیلی سریع بود، و ظرفیت آنها برای به¬عهده¬گرفتن هرگونه ساده¬سازی و هماهنگ¬شدن با مهمترین رویداد متضادی که شرح می¬دهد چرا دانشجویان به دیدن از نزدیک کارهایشان ادامه¬می¬دهند، قابل ستایش است. آنها، با اطمینان، در میان چندتن از معمارانی، که من فکر می¬کنم تاثیرگذاراند، قرار ¬می¬گیرند. جهت شرح چگونگی انتخاب معماران، با ید بگویم که چگونه تعدادی از سخنرانی‌هایم به این کتاب تبدیل شد. همان¬گونه که قبلا گفتم، سخنرانی¬ها به‌عنوان درس¬ها¬یم در مدرسه¬ی طراحی هاروارد ارایه شده است. این مربوط به سال¬های تحصیلی 1992-1993 و 1993-1994 است. آن سخنرانی¬ها مجددا، به¬درخواست خوزه مانوئل لوپز پلائز ، در مجموعه¬ای از صحبت¬هایم در [ماه] نوامبر [سال] 1995 در سیرکلو دِ بلاس آرتس مادرید ارایه شد. بدون او [پلائز]، مطالب ارایه شده در این کتاب ممکن بود هرگز واقعیت نیابد. سخنرانی¬های سیرکلو، ضبط شدند، و بذر این متن را ایجاد نمودند. بنابراین، کتاب همکاری دانشجویان شرکت‌کننده در کلاس را در خود مستتر دارد. لحن گفتگومحور کلاس تا¬حد¬ممکن حفظ¬شده¬است، تصاویر هم، مانند آنهایی که در طول سخنرانی¬ها نمایش¬داده¬می شد، ارایه شده¬است. ... چکیده رافائل مونئو، برنده جایزه پریتزکر سال 1996 و استاد دانشگاه هاروارد، در این کتاب با رویکردی نقادانه آثار جیمز استرلینگ، رابرت ونتوری و دنیس‌اسکاتبراون، آلدو روسی، پیتر آیزنمن، آلوارو سیزا، فرانک اُ. گِری، رم کولهاس، ژاک هرزوگ و پیر دِ مورن را با دقت ارزیابی نموده است. کتاب به هشت فصل اصلی تقسیم بندی شده است و مونئو در هر فصل ابتدا شرحی مختصر از عوامل تاثیرگذار بر زندگی و اندیشه های معماران ارائه کرده، سپس به تحلیل آثار ایشان تا سال 2001 اقدام نموده است.