مروری بر مفاهیم مهم جامعه شناسی شهری

مرور ی بر مفاهیم مهم جامعه شناسی شهری


1- مفاهیم اساسی در توسعة پایدار شهری:
1-1 پایداری، توسعه پایدار و توسعة پایدار شهری

• 
  
• پایداری-------- به طور كلی یعنی قابلیت یك حالت یا فرایند معین برای بقای نامحدود
• پایداری اجتماعات انسانی -------- توانایی اجتماع در برآوردن نیازهای كنونی‌اش بدون از میان بردن توانایی نسلهای آینده برای برآوردن نیازهای خود.

1-
مفاهیم اساسی در توسعة پایدار شهری:
1-1 پایداری، توسعه پایدار و توسعة پایدار شهری

• پایداری-------- به طور كلی یعنی قابلیت یك حالت یا فرایند معین برای بقای نامحدود
• پایداری اجتماعات انسانی -------- توانایی اجتماع در برآوردن نیازهای كنونی‌اش بدون از میان بردن توانایی نسلهای آینده برای برآوردن نیازهای خود.

استفاده پایدار از منابع محدود زمین مهمترین موضوع برای توسعه حال و آینده انسانهاست

• البته پایداری(sustainability ( مفهومی است مبهم و پرتناقض كه به صور مختلف و در مورد سطوح مختلف حیات زیستی، سازمان اجتماعی و حتی رشته‌های فعالیتهای انسانی به كار برده شده است.

سازمان زیستی مثل: آبریزها یا جنگل‌ها

سازمان انسانی مثل: روستا بوم‌ها، شهر بوم ها، شهرهای پایدار

رشته‌های فعالیتهایی انسانی مثل: كشاورزی پایدار، معماری پایدار

این مفهوم ریشه در اكولوژی دارد كه به توانایی اكوسیستم‌ها در حفظ فرایندها و كاركردهای خود وحفظ تنوع زیستی و تولید مثل و بقا می پردازد. اما مفهوم پایداری كه امروزه به كار میرود بقای كل زمین را هدف قرار میدهد. البته با توجه به رفاه انسان . پایداری ، این گونه كه در متون از آن بحث شده است

می تواند اندیشه، ویژگی موجودات زنده، روش تولید و شیوه زندگی باشد

جامعه انسانی امروز پایدار نیست زیرا:

• برای پایداری، منابع طبیعی باید با سرعتی مورد استفاده قرار گیرد كه طبیعت بتواند آنها را جانشین كند اما انسان شتابان‌تر از توانایی طبیعت برای بازسازی از منابع محدود زمین بهره‌برداری می‌كند.

سه پایه پایداری ----------------------------------- اقتصادی محیط زیست اجتماعی

• توسعه پایدار--- طرفداران توسعه پایدار كوشیده‌اند میان توسعه اقتصادی و ضرورتهای مبرم حفاظت از محیط‌زیست و حفظ منابع هماهنگی برقرار كنند. زیرا توسعه اقتصادی نامحدود در یك سیاره محدود غیرممكن است و محدودیت زمین تمام فعالیتهای مادی بشر را محدود می‌كند.
• فكر توسعة پایدار در دهه 1970 ظهور كرد و بر رابطه میان جمعیت، محیط زیست و توسعه صنعتی توجه داشت دیرتر كمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه سازمان ملل در سال 1987 تاسیس شد و در گزارشی تحت عنوان آینده مشترك ما كه به گزارش برون بلاند معروف است 5 اصل برای توسعه پایدار تعیین كرد:.

1-
تغییرات شیوه‌های عمل كنونی رشد اقتصادی، تكنولوژی، تولید و مدیریت كه بر محیط زیست و جمعیت آثار منفی به جای می‌گذارد.

2-
تضمین اشتغال، غذاع انرژی، آب سالم و خدمات بهداشتی برای همه مردم

3-
كنترل رشد جمعیت جهانی

4-
حفظ منابع طبیعی برای نسل های آینده

5-
تركیب ملاحظات اقتصادی، زیست محیطی و جمعیتی به هنگام تصمیم‌گیری‌های مربوط به سیاستگذاری و برنامه‌ریزی

·
هم كشورهای در حال توسعه، هم كشورهای اروپای شرقی و شوروی سابق و هم شهرهای جهان در حال توسعه با این مسئله روبرو هستند.

·
كار بست سیاست توسعه پایدار به معنای نقش كلیدی دولت به عنوان مدیر رشد است كه البته برخی كشورها (مثلاً ایالات متحده) به دشواری می توانند این مطلب را بپذیرند.

·
مدیریت پایدار محیط زیست از طریق پایش صنعت، كشاورزی، انرژی و سیستم حمل و نقل، بهداشت، مدیریت مواد زائد و بهره‌برداری از منابع طبیعی ممكن است.

·
برای این منظور می بایست توسعه مجدداً تعریف می شد و بدین منظور مفاهیم مختلفی مطرح شده است از قبیل:

- پیشرفت كیفی بجای توسعه كلی

- توسعه بهتر نه بیشتر

- تاكید بر كیفیت زندگی نه تولید مادی

- توسعة با كیفیت بهتر اما با شتاب كمتر

- توسعه همرا با ارزش‌ها، نه بدون پایه ارزشی

در پارادایم جدید ثروت مادی تنها ثروت ممكن نیست و صحبت از كسب انواع سرمایه ها به میان می آید: سرمایه فیزیكی، مالی، فرهنگی، سیاسی

• یك برداشت جدید از توسعة پایدار توسعه ای است كه در برگیرندة رشد هوشمندانه یا Smart Growth باشد.
• مفهوم رشد هوشمندانه با پایداری ارتباط وثیق دارد. یعنی رشد می بایست با كیفیت زندگی در پیوند مستقیم باشد وگرنه می بایست رهایش كرد
• رشد هوشمندانه به ارتباط میان توسعه و كیفیت زندگی توجه دارد و رشد را در خدمت ارتقا و كمال اجتماع قرار می دهد
• ویژگیهای رشد هوشمندانه از یك اجتماع به اجتماع دیگر متفاوت است ولی در شهرها بیشتر متكی است بر شهرهای كوچك، عابر پیاده و تركیبی از مسكن و كاربری‌های تجاری و خرده فروشی و متمایل به حفظ فضای باز و سایر اسباب آسایش زیست محیطی.

• یكی دیگر از ابعاد پایداری توسعه نحوة مصرف منابع طبیعی است. میزان مصرف چگونه باید باشد؟ با چه سرعتی از منابع موجود بهره برداری كنیم. در پاسخ نكات مهمی مطرح شده است:

سرعت مصرف منابع تجدید پذیر تندتر از توانایی طبیعت برای جبران (بازتولید) انحطاط محیط زیست توسعة ناپایدار برابر با توانایی طبیعت برای بازسازی تعادل زیست محیطی اقتصاد ثابت كندتر از توانایی طبیعت برای بازسازی احیای محیط زیست توسعه پایدار سرعت مصرف منابع تجدید ناپذیر (یا دیر تجدید پذیر) نیز باید در حدی باشد كه پیش از پیدا شدن منابع جدید پایان نپذیرد. افزون بر این این تولید مشكلات زیست محیطی و اجتماعی نكند .

• بعد دیگر توسعة پایدار دفع مواد زائد در طبیعت به اندازه و با سرعتی است كه زمین قادر باشد خود را با آن سازگار كند و این مواد را جذ ب و باز یافت كرده و ادامة حیات روی كرة خاك را ممكن سازد .و البته امروزه با بالا رفتن سطح مصرف در همه جای جهان و استفاده از موادسنتتیك مصنوعی بجای مواد طبیعی بر حجم مواد زائد انچنان افزوده شده كه طبیعت را در خطر قرار داده است وراهحل هایی كه مطرح شده یكی بازیافت است و دومی استفاده از مواد سازگار با طبیعت یعنی قابل تجزیه .
  
  
• شهرنشیتی پایدار(Sustainable Urbanization): بالا بردن كیفیت زندگی در یك شهر از ابعاد اكولوژیكی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، بدون اینكه باری بر دوش نسل‌های آینده باشد.

v
در این دیدگاه توسعه اجتماعی و اقتصادی شهرها می تواند همراه با حمایت و حفاظت از منابع زمین برای نسل فعلی و نسلهای آینده باشد.

v
منابع طبیعی و ظرفیت نظام‌های طبیعی برای انطباق با تغییراتی كه بشر در زمین ایجاد می‌كند محدود است و به هنگام طراحی برای رشد می بایست در نظر گرفته شود.

واژه دیگر برای همین معنا واژة Liveable Cities
"شهرهای قابل زیست" (زندگی)است.

• بدون شك توسعه شهرها به شكل كنونی حیات محیط زیست را در همه جای جهان تهدید می‌كند

به همین جهت این روزها همه جا صحبت از توسعه شهری پایدار می رود. اما واقعا برای بیشتر سیاستگذاران اینكه یك شهر پایدار چه ویژگیهایی دارد روشن نیست. مثلاٌ در گزارش سیاستگذاران انگلیسی تحت عنوان: Towards an Urban Renaiscence
مجموعه ای ازشرایط اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مطرح شده است. اما اینكه چگونه این شرایط باهم جمع می‌شوند تا شهرهایی پایدار بسازند روشن نیست.

• اندازه گیری و كاربست توسعة پایدار در شهرها:پایداری مفهومی چند بعدی است، پس هر كوششی برای اندازه‌گیری آن هم باید چند بعدی باشد. الول باید از جدی بودن شهرها برای توسعة پایدار سر در آورد.شاخص اصلی برای اینكه بفهمیم یك شهر چقدر در بحث توسعه پایدار جدی است این است كه ببینیم این شهر دارای طرح توسعه پایدار هست یا نه، یعنی آیا شاخص‌های پایداری در طرح توسعه شهر لحاظ شده‌اند یا نه؟طرح توسعه پایدار در واقع همان طرح توسعه استراتژیك شهر است زیرا پایداری امری استراتژیك است.

برخی شاخص‌هایی كه در طرح‌های توسعه پایدار شهرها به كار رفته است

- وجود یك طرح جامع منطقه‌ای

- اهداف زیست محیطی

- اهداف سلامت (تندرستی)

- بهره‌وری در مصرف انرژی

- اهداف توسعه اقتصادی محلی

- شاخص‌های كیفیت زندی

- موضوعهای مربوط به برابرسازی زیست محیطی و اجتماعی

- موضوعهای مربوط به حكمرانی (اداره امور) و میزان مشاركت مجاز شهروندان در فرایندهای تصمیم‌گیری

- تمهیدات قانونی اجرای طرح

- ارتباط طرح توسعه شهر با طرح منطقه‌ای و سایر طرح بالادست

هدف مهم در حال حاضر:

• با توجه به اینكه زمان زیادی از اجرای طرحهای پایداری نگذشته هدف تدوین شاخص‌های پایداری نباید این باشد كه میزان پایداری را بسنجد بلكه هدف شناخت عواملی است كه در شهرهای مختلف برای پایداری مهم است

نمونه‌های شاخص‌هایی كه شهرهای مختلف به كار برده‌اند

شاخص‌ كیفیت هوا، تنوع زیستی، انرژی، تغییر آب و هوا، تخلیه اوزون، غذا، مواد خطرناك، سلامت انسانی، پاركها و فضاهای باز، توسعه اقتصادی، رشد جمعیت، عدالت زیست محیطی، اطلاع رسانی از طریق آموزش، دفع مواد زائذ جامد، حمل و نقل، كیفیت آب، هزینه‌های شهرداری ها و حفاظت.

ابزارهای سیاست‌گذاری لازم: تدوین و اجرای قانون، انجام اصلاحات صنعتی، تنظیم رشد و فعالیتهای اقتصادی، تامین اعتبارات و مشوقهای لازم برای حفاظت از محیط زیست، گسترش آموزش زیست محیطی، تامین هزینه دفع زباله‌های سمی و حمایت از پژوهش

نقش اجتماعات محلی:ایده اولوژی پایداری عمیقاً به این اصل باور دارد كه:

علاوه بر دولت و بخش خصوصی، انواع گروههای مربوطه به اجتماعات محلی می‌بایست در كوشش برای ترویج رشد صحیح و هوشمندانه سهیم شوند. حتی حفظ منابع می‌بایست در سطح خانوار ترویج شود.

نقش تكنولوژی:یك دیدگاه بدبینانه اساساً رشد تكنولوژی را با پایداری سازگار نمی داند، اما دیدگاه دیگری هم هست كه خواهان تكنولوژی‌های نوینی است كه به پایداری كمك می كنند و از قابلیتهای زمین محافظت می كنند.

تاریخچه كوشش‌های انجام شده

• پیام اصلی كنفرانس سران ریو این نكته بود كه سبك زندگی شهروندان شمال از جمله شیوه ساخت شهرها از نظر زیست محیطی پایدار نیست و بر همین اساس بود كه دستور كار 21 به عنوان پایه و اساس كشاندن فرایند توسعه به سوی پایداری تصویب شد. بیشتر كشورهای دنیا پذیرفتند كه: فرایند توسعه امروز مبتنی بر منابع تجدید ناپذیر بوده و آثار مخربی بر محیط زیست دارد. پس ضرورت دارد كه این فرایند را وارونه كنیم و برای ساخت و حفظ محیط مصنوع تا آنجا كه ممكن است از منابع تجدیدپذیر استفاده كنیم تا بتوان زمین را برای نسل‌های آینده حفظ كرد.
• اخیرا شهرها میان خود پیمانهایی می بندند برای اینكه با همكاری یكدیگر به سوی پایداری حركت كنند. اساس این كوشش‌ها بر این است كه میان رشد و مصرف منابع و ظرفیت سامانه‌های طبیعی متوازنی به وجود آید.