چشم انداز یا سرنوشت یک شهر

چشم انداز یا سرنوشت یک شهر

اهمیت چشم انداز و چشم انداز سازی در تعیین سرنوشت اقتصادی ، اجتماعی و کالبدی شهرها و محلات به گونه ای است که می توان آن را به مثابه " قلب فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری راهبردی" محسوب نمود. در وضعیت کنونی ، یعنی در عصر جهانی شدن و تشدید رقابت شهرها که بر سر سهم بیشتری از ثروت ها ، استعدادهای درخشان و جلب توجه جامعه بین المللی صورت می گیرد، امر تدوین و اجرای چشم انداز برای شهرها دیگر نه یک "انتخاب" بلکه به یک "ضرورت "بدل شده است. در زمینه فرایند چشم انداز سازی مدل های گوناگونی وجود دارد و در زمینه تامین مشارکت مردم و استخراج چشم انداز مشترک نیز تکنیک های متنوعی در دسترس است. با این وجود بررسی ها نشان می دهد که در مورد شیوه صورت بندی " بیانیه چشم انداز" خلا قابل توجهی وجود دارد .

تعریف چشم انداز

در متون برنامه ریزی راهبردی تعاریف متعددی از چشم انداز موجود است. چشم انداز توصیف روشن و فشرده ای است از سیمایی که شهر در آینده و پس از به فعلیت در آمدن کلیه توان های بالقوه اش پیدا می کند . در این تعریف بر سه ویژگی عمده چشم انداز که عبارتند از : ضرورت روشن و فشرده بودن ، معطوف به آینده بودن و به فعلیت در آمدن تمامی توان های بالقوه شهر و محله تاکید شده است.

تعریف معتبر دیگری که از چشم انداز شهر در دسترس است به سازمان ائتلاف شهرها و بانک جهانی تعلق دارد و بر مبنای آن : " تدوین چشم انداز برای یک شهر در حقیقت به مفهوم ارائه هدفی به ساکنین شهر جهت کلیه تلاش هایشان و توصیف چیزی است که در آینده در آنجا باشند. چشم انداز چیزی فراسوی آینده قابل پیش بینی و فراتر از روندهای موجود فراهم می سازد و بازتاب فهم مشترک طولانی مدت جامعه از اهدداف توسعه خویش است . عموما چشسم انداز تلاش دارد تا پاسخ این سوال راکه این شهر یا منطقه توان بالقوه چه چیزی شدن را دارد ، فراهم آورد .

چشم انداز شهر یا محله به طور مکرر در قالب کتابچه های راهنما توسط موسسات و سازمان های همگانی کشورهای گوناگون تعریف گردیده است.

چشم انداز شهر

- وصف روشن و فشرده از شهر یا محله ای است که می خواهیم در آینده طولانی مدت داشته باشیم .

- بیان ویژگی هایی است که به شهر یا محله تصویری قابل ادارک و متمایز می بخشد.

- مجموعه ای از ارزش هاست که تصمیم گیری های آتی را هدایت نماید .

و در مجموع چیزی است که موجب تفاوت شهرها و محلات می شود.

اهمیت و جایگاه چشم انداز در فرایند برنامه ریزی و طراحی راهبردی

در نظام های متمرکز تدوین اهداف و نقش شهرها توسط دولت مرکزی صورت می گیرد لیکن در نظام های مبتنی بر فعالیت بازار آزاد هر شهر لازم است خود به تدوین یک استراتژی رقابتی بپردازد . به عبارت دیگر تدوین چشم انداز برای این گونه شهرها معنی دار بوده و ضرورت حیاتی دارد چرا که در تدوین چشسم انداز عملا" گوشه قابل رقابت " مناسب شهر و توان رقابت نسبی آن بازشناسی شده و شرایط بقا و بالندگی آن فراهم می گردد. در این میانه شهرهای معروف جهان دقیقا مانند کمپانی ها و مارک های معروف تجاری قادر خواهند بود کالا و خدمات خود را به سهولت به فروش برسانند . نیروی انسانی بهتری را به استخدام در آورند ، بازدید کنندگان بیشتری را به خود جلب نمایند ، سرمایه گذاری ها را به خود معطوف سازند ، محل مناسبی برای برگزاری رویدادهای مهم تلقی گردند و نتیجتا نقش برجسته تری را در امور جهانی ایفا نمایند. در همین راسستا ظهور انضباط جدیدی تحت عنوان " تبلیغ شهر و مکان" به عنوان یک تخصص میان رشته ای که از امتزاج رشته های برنامه ریزی توسعه و مدیریت تبلیغات به وجود آمده جلب نظر می کند.

به طور کلی سه نوع تلقی از اصطلاح چشم انداز ممکن می باشد:

1- چشم انداز به مفهوم " برنامه چشم انداز" ( که معمولا در برخی کشورها قبل از تهیه برنامه یا طرح جامع شهر تهیه می گردد)

2- چشم انداز به مفهوم " چشم انداز سازی" ( که سلسله فعالیت هایی است که با استفاده از تکنیک های گوناگون مشارکتی به تدوین بیانیه چشم انداز منجر می شود. ) و

3- چشم انداز به مفهوم " بیانیه چشم انداز" ( که محصول فرایند چشم انداز سازی می باشد.)

در این قسمت به توضیح فرایند چشم انداز سازی می پردازیم و باقی موارد در روزهای آتی توضیح داده خواهند شد.

تدوین چشم انداز آینده برای شهرها و محلات مستلزم انجام مجموعه ای از فعالیت هاست که در قالب فرایندی به نام " فرایند چشم انداز سازی " سازماندهی شده اند. در مورد ساختار و محتوای فرایند چشم انداز سازی دیدگاه های متنوعی وجود دارند که درانطباق با شرایط جغرافیایی ، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جوامع گوناگون شکل یافته اند. به طور مثال در حالی که در جوامع توسعه یافته دستیابی به چشم انداز مشترک به واسطه وجود ساختارها و نهادهای مدنی به سهولت نسبی صورت می گیرد ، در کشورهای کمتر توسعه یافته جلب مشارکت سازمان یافته بخش های گوناگون جامعه و حصول اجماع با چالش های قابل ملاحظه ای مواجه است. از این رو ، بی سبب نیست که برخی نهادها ، نظیر بانک جهانی و سازمان ائتلاف شهرها که عمدتا در ارتباط با کشورهای کم ترتوسعه یافته فعالیت می نمایند ، الگوی معینی را در قالب مدل" CDS" برای فرایند چشم انداز سازی توصیه نموده اند . از سوی دیگر مقیاس فضایی نیز می تواند در فرایند چشم انداز سازی موثر باشد ، لذا برخی از نهادها الگوهای مشخصی را برای تدوین چشم انداز در مقیاس محله یا جامعه محلی پیشنهاد نموده اند که از جمله می توان به "مدل چشم انداز سازی ارگون" اشاره کرد.

برگرفته از مقاله چشم انداز شهر /محله ، دکتر کوروش گلکار ، نشریه هنرهای زیبا ، شماره 24، زمستان1384