نقش مشاركت در توسعه گردشگری شهری

نقش مشاركت در توسعه گردشگری شهری

مفهوم وابعاد مشاركت در توسعه گردشگری

در شرایط دنیا ی امروز بنا به ضرورت های مختلف ، موضوع مشاركت به یك محور اساسی در برنامه ریزی و مدیریت در تمام عرصه های سیاسی زندگی ، اجتماعی و فرهنگی تبدیل شده است. این امر ،به ویژه ، در عرصه برنامه ریزی و مدیریت شهری به صورت یك گرایش غالب در آمده است كه گاه از آن به عنوان «برنامه ریزی مشاركتی »یاد می شود.

شهر در نهایت به عامه شهر وندان تعلق دارد و هدف نهایی هر نوع برنامه ریزی برای توسعه و عمران نیز ،به رضایت و سلامت آنان بر می گردد. از این نظر هر گونه تصمیم گیری و اقدام در باره توسعه و عمران شهر و اعتلای كیفیت محیط شهری به همكاری و همفكری همه نیرو ها و گروه هایی نیاز دارد كه در حیات آن سهیم و ذی نفع هستند .

مشاركت در مفهوم وسیع خود موضوعی فراتر از اقدمات داری یا حقوقی وفعالیتی گسترده تراز مشاركت مالی واجرائی است. در واقع مشاركت نوعی وفاق جمعی و همكاری همگانی در اعتلای كیفیت زندگی و تلاش در راستای تامین سعادت عمومی محسوب می شود.

فعالیت گردشگری از جمله فعالیت هایی است كه از نظر ما هیت خود یك« محصول اجتماعی ـ فرهنگی » است و از نظر برنامه ریزی و مدیریت یك فعالیت میان بخشی محسوب می شود . از این نظر موفقیت در توسعه گردشگری بدون جلب همكاری و مشاركت بخش ها و گروه های موثر در آن امكان پذیر است. در واقع بدون همكاری ومشاركت میان تقاضا كنندگان و عرضه كنندگان خدمات گردشگری ، نیازهای فراغتی تامین نخواهد شد .به بیان دیگر ، تامین منافع همه جانبه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ومحیطی، كه در مفهوم توسعه پایدار گردشگری نهفته است ، در گرو همكاری و هماهنگی میان همه نهادها و گروه های مسئول و جلب رضایت درونی گردشگران قرار دارد .

محور های مشاركت در توسعه گردشگری

مشاركت اجتماعی :پذیری اصل همكاری و احترام متقابل میان شهروندان و گردشگران

ـ مشاركت اقتصادی : همكاری بخش های مختلف در سرمایه گذاری و ارائه خدمات گردشگری

ـ

مشاركت اداری و اجرائی: همكاری بخش های مختلف در برنامه ریزی، ساخت و اجرا ، مدیریت و بهره برداری

ـ مشاركت فرهنگی : همكاری نهادهای مختلف در ترویج و تبلیغ فرهنگ گردشگری

مشكلات و موانع مشاركت در گردشگری

به طور كلی موانع ومشكلات مشاركت در توسعه گردشگری در ایران را می توان در موارد زیر خلاصه كرد :

ـ ضعف نهاد های برنامه ریزی و مدیریت محلی :محدودیت

اختیارات شهر داری ها و شورا ها

ـ ضعف همكاری میان نهاد های بخشی دولتی : اقدامات

بخشی نهاد های مختلف

ـ ضعف مشاركت بخش خصوصی : نا هماهنگی در منافع و

اقدامات بخش عمومی و خصوصی

ـ ضعف تشكل های حرفه ای و مردمی : ضعف پایگاه قانونی

و اجتماعی تشكل ها

فعالیت گردشگری اصولا نوعی فعالیت میان بخشی است كه برنامه ریزی و مدیریت بخشی به هیچ وجه با آن سازگار نیست . از این نظر تامین مشاركت در بخش عمومی احتیاج به بازنگری در وظایف و عملكرد سازمان هایی مثل ایرانگردی و جهانگردی ،میراث فرهنگی ، محیط زیست ، تربیت بدنی ، منابع طبیعی و غیره دارد. همچنین در شرایط كنونی ایران ، مقررات و تشكیلات نظام مدیریت شهری به هیچ وجه منطبق با اصول توسعه پایدار و اصول مندرج درقانون اساسی در مورد حقوق شهروندان ، رفاه عمومی وعدالت اجتماعی نیست . مدیریت شهری موجود اصولا بر مشروعیت واقتدار دولت مركزی استوار بوده ودر نتیجه در پاسخ گوی به نیازهای بومی ومحلی ، از جمله نیازهای فراغتی وتفریحی وجلب مشاركت عمومی ، ناتوان است . اگر چه در سالهای اخیربا تشكیل شوراها وتدوین مقررات وراهكارهای جدید در برنامه سوم توسعه ، گامهای جدیدی در این عرصه برداشته است ، ولی نهادی

كردن این اقدامات به پیگیری وترویج وآموزش نیاز دارد .در مورد مشاركت بخش خصوصی مشكل اصلی این است كه اهرمهای لازم برای هدایت وتشویق انگیزه ها وفعالیتهای این بخش در جهت تلفیق منافع آن با منافع عمومی وجود ندارد . به همین دلیل بیشترتحت تاثیر عوامل بازار واحتمالا درعرصه های غیر مفید از نظر اجتماعی فعالیت می كند . درحالی كه اگر زیرساختهای لازم برای توسعه گردشگری فراهم شود وارزش ها ومنافع اقتصادی

واجتماعی آن برای همگان روشن گردد ؛ قسمت مهمی از سرمایه ها وخدمات بخش خصوصی به سمت آن جذب خواهد شد. در نهایت باید به موانع وتنگناهای موجود در عرصه فعالیت نهادهای مدنی وتشكل های غیر دولتی ومردمی اشاره كرد كه با دو نوع چالش درونی وبیرونی روبه رو هستند . این تشكل ها اغلب دوران جنینی خود را می گذرانند وهنوزاز پایگاه نیرومند قانونی وپشتوانه

اجتماعی وفرهنگی كافی برخوردار نیستند وبه همین دلیل نمی توانند نقش موثری در ایفای وظایف خود ،ازجمله بهسازی محیط زندگی و

مشاركت در توسعه گردشگری وساماندهی امور فراغت ایفا كنند . با وجود این در سالهای اخیر گرایش به سمت گسترش فعالیت تشكل های غیر دولتی ، چه در عرصه اجتماعی وچه در عرصه قانونی ورسمی بیشتر شده است .

از جمله در قانون سوم برنامه توسعه این موضوع مورد تاكید جدی قرار گرفته است ویكی ازمواد این قانون (ماده182) به آن اختصاص داده شده است .

برنامه سوم وتشكل های مردمی ( ماده 182 )

راهكارهای توسعه مشاركت درگردشگری شهری

همانطور كه در برنامه سوم توسعه نیز بازتاب یافته است ، موضوع مشاركت برخلاف پنداشت رایج فقط یك مقوله اقتصادی ومالی نیست ، بلكه دارای ابعاد وحوزه های گوناگون است.حتی موفقیت درجلب مشاركت بخش خصوصی نیز ، منوط به فراهم شدن پیش شرطهای مشاركت در سایر بخش ها وحوزه های دیگر است . به طور خلاصه می توان حوزه های مشاركت را به چهار بخش دولتی ، عمومی ، خصوصی ومردمی تقسیم كرد كه در ارتباط متقابل با یكدیگر عمل می كنند وموفقیت در زمینه مشاركت به فعال بودن تمام این بخش ها بستگی دارد . در زیر حوزه های اصلی مشاركت در توسعه گردشگری معرفی شده است .

حوزه های مشاركت در توسعه گردشگری

بخش دولتی : همكاری وهماهنگی نهادهای شهرسازی ، محیط زیست ، ایرانگردی وجهانگردی ، میراث فرهنگی ، تربیت بدنی ، فرهنگ وارشاد و...

بخش عمومی: تقویت وفعال كردن نقش شهرداریها وشوراهای شهر در زمینه گذران فراغت در توسعه گردشگری

بخش خصوصی :هدایت ، تشویق و تسهیل فعالیت موسسات خصوصی درزمینه ایجاد وبهره برداری ازمنابع وتسهیلات گردشگری

بخش مردمی: تقویت وجلب همكاری تشكلهای صنفی ومردمی ( مثل مشاوران شهرسازی، طرفداران محیط زیست ، انجمن های فرهنگی هنری ، گروههای ورزشی ) در زمینه توسعه وبهبود فعالیت های گردشگری

در زمینه سیاست های كلان تامین مشاركت در بخش دولتی وعمومی ، كه در برنامه سوم توسعه نیز ، مورد توجه قرار گرفته است می توان به محورهای زیر اشاره كرد : -- فعال كردن بخشهای دولتی وعمومی درایجاد وتوسعه زیر ساخت های گردشگری

- فعال كردن بخش های دولتی وعمومی در توسعه گردشگاه ها و مراكز تفریحی

- فعال كردن بخش های دولتی وعمومی در تدوین مقررات توسعه گردشگری

- فعال كردن بخش های دولتی وعمومی در ترویج وآموزش فرهنگ گردشگری

درعرصه فعال كردن بخش خصوصی ومردمی نیز، می توان به راهبردها وسیاستهای كلان و عمومی زیر اشاره كرد :

- تشویق مالكین باغها واراضی با ارزش شهری وحومه ای به سرمایه گذاری وبهره برداری عمومی ازآنها درزمینه فعالیتهای فراغتی وگردشگری

- تشویق بخش خصوصی به سرمایه گذاری درخدمات

و تسهیلات گردشگری به صورت مستقل یا با مشاركت بخش عمومی

- ارائه كمكهای مالی ، فنی ومدیریتی به بخش خصوصی در جهت بهبود وتجهیز گردشگاهها و مراكز تفریحی موجود

- تدوین وتكمیل ضوابط ومقررات مناسب برای نظارت بر مراكز تفریحی وگردشگری

- ایجاد ارتباط وهمكاری با تشكل های مردمی در زمینه توسعه وبهبود گردشگری