ایران شهرساز

چکیده: در بیشتر مقالات مربوط به باغهای دوره اسلامی به الگو گرفتن از بهشت در طرح آنها اشاره شده است. با این حال در اغلب این مقالات هیچ یک از طرفین تشبیه و وجه شبه،به درستی شکافته نشده است. به عبارت دیگر، نه درباره صورت بهشت در فرهنگ مسلمین به تفضیل بحث شده است، نه در خصوص ترکیب باغهای دوره اسلامی، و نه در کیفیت مشابهت آن دو. از همین رو ذکر مکرر این مشابهت صورتی شعار گونه و ملال آور یافته است.

لازمه فرا رفتن از این مرحله بررسی عمیقتر همه ارکان این تشبیه است. مولف مقاله حاضر با همین دیدگاه به بررسی رکن اول این تشبیه، یعنی صورت باغ بهشت در فرهنگ اسلامی می پردازد، در عین حال گوشه چشمی هم به ظهور این الگو در باغهای دوران اسلامی دارد.

آنها که در ترکیه زندگی کرده اند میدانند که کودکان دبستانی شعر کوتاهی از یونس امره، عارف بزرگ آناتولی قرون وسطی، را با علاقه می خوانند که کلامش امروزه نیز همچون هفتصد سال پیش تازه است.
یونس در این ترانه بهشت را با کلماتی ساده وصف می کند:

همه رودخانه های بهشت با کلمه الله ، الله جریان می یابد.
و هر بلبل آرزومند پیوسته الله ، الله می خواند.
شاخه های درخت طوبی، زبانی که قران می خواند،
گلهای بهشت رایحه شان الله ، الله است.
خلاصه در بهشت همه چیز، از صوت و رایحه و نسیم تا رویش و محبت جز الله نیست.چرا که آخر الامر همه چیز در او و جلال و جمال سرمدیش محو می گردد.