ایران شهرساز

پویایی فضایی - زمانی نظام شهری ایران (1390-1335)
نوع مقاله: پژوهشی - کاربردی
نویسندگان
1فرانک سیف الدینی؛ 2حسین منصوریان ؛ 3احمد پوراحمد؛ 4روشنک درویش زاده
1استاد دانشکدۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران
2دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تهران، ایران
3استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران
4استادیار سنجش از دور دانشگاه تهران، ایران
چکیده
در این مقاله پویایی فضایی - زمانی نظام شهری ایران در دورۀ زمانی 90-1335 بررسی می‌شود. نمونۀ تحت مطالعه شهرهای دارای جمعیت بالاتر از 100 هزار نفر در سال 1390 است. شاخص تحرک رتبه برای سنجش تغییر رتبۀ شهرها در سلسله‌مراتب شهری ایران استفاده شد. از تکنیک‌های پیشرفتۀ تحلیل فضایی شامل شاخص  و نمودار پراکندگی موران برای بررسی الگوها و تفاوت‌های منطقه‌ای و تغییر رتبۀ شهرها در سلسله‌مراتب شهری ایران استفاده شد. نتایج مطالعه، تغییرات شدید فضایی - زمانی و شکل‌گیری وضعیت مرکز - پیرامون را در نظام شهری درحال ‌تغییر ایران نشان می‌دهد. به‌طور کلی، در دورۀ 55 سالۀ 90-1335 شاهد شکل‌گیری وضعیت مرکز– پیرامون در سلسله‌مراتب شهری ایران بوده‌ایم که در آن کلان‌شهر تهران و شهرهای پیرامون آن خوشه‌ای از شهرهای با  مثبت را شکل داده‌اند. درحالی‌که دیگر شهرهای کشور همواره و به‌تناوب دارای ارزش شاخص تحرک رتبۀ منفی و به عبارت ساده‌تر، نزول در سلسله‌مراتب شهری ایران بوده‌اند. علاوه‌بر این، نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که جابه‌جایی فضایی- زمانی برتری شهری در ایران به‌شدت در ارتباط با فاکتورهای سیاسی و اقتصادی است.
کلیدواژگان
ایران؛ شاخص تحرک رتبه؛ شاخص؛ نظام شهری؛ نمودار پراکندگی موران